AFD ؛ ناجی لبنان یا بازیگر نفوذ
پوریا لوایی– آژانس توسعه فرانسه (AFD) از سال ۱۹۹۹ با سرمایه‌گذاری ۲۳/۱میلیارد یورویی در لبنان، ۴۰ پروژه فعال در حوزه‌های آموزش، بهداشت، آب و فاضلاب و تاب‌آوری اقتصادی را پشتیبانی می‌کند.
این فعالیت‌ها با هدف حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر و تقویت انسجام اجتماعی در بحبوحه بحران‌های لبنان انجام می‌شود. با این حال، پشت این کمک‌ها، انگیزه‌های راهبردی فرانسه مانند قدرت نرم، نفوذ سیاسی و جلوگیری از مهاجرت نیز نهفته است.
بررسی فعالیت‌های AFD در لبنانAFD از سال ۱۹۹۹ در لبنان فعال است و به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در عرصه توسعه در این کشور شناخته می‌شود. این آژانس از طریق دفتر منطقه‌ای خاورمیانه خود در بیروت فعالیت‌هایی را در عراق، اردن، لبنان و فلسطین مدیریت و پشتیبانی می‌کند. AFD تا سال ۲۰۲۵ مبلغی معادل ۲۳/۱میلیارد یورو به لبنان اختصاص داده و در حال حاضر از ۴۰پروژه فعال پشتیبانی می‌کند. این پروژه‌ها حوزه‌هایی چون آموزش، آموزش حرفه‌ای، بهداشت، آب و فاضلاب و تاب‌آوری اقتصادی را دربر می‌گیرند و هدف آنها حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر مانند شهروندان لبنانی، پناهجویان، زنان، جوانان و کارگران مهاجر است.
رویکرد AFD با مشارکت با سازمان‌های محلی و بین‌المللی مشخص می‌شود تا پروژه‌ها پاسخگوی نیازهای فوری لبنان باشند. اقدامات آن مبتنی بر تعهد به حفظ دسترسی به خدمات اساسی، ترویج رشد اقتصادی و حفظ انسجام اجتماعی است، به‌ویژه در زمینه بحران‌های مستمر لبنان.
پروژه‌های AFD در لبنان متنوع و تاثیرگذار هستند و حوزه‌های کلیدی مانند آموزش، آموزش حرفه‌ای، بهداشت، آب و فاضلاب و تاب‌آوری اقتصادی را هدف قرار می‌دهند. در ادامه بررسی دقیقی از پروژه‌های مهم آورده شده است که اهداف، نحوه اجرا و آثار آنهارا روشن می‌سازد:
پروژه NATAFAAL حمایت از نظام آموزش عمومی لبنان
پروژه NATAFAAL که به معنای «درگیر شدن» در زبان عربی است، مشارکتی با وزارت آموزش و آموزش عالی لبنان در مناطقی مانند بیروت، عکار، بعلبک و… است. این پروژه که به عنوان بخشی از تعهد AFDبرای آموزش راه‌اندازی شده، هدفش ترویج ماندگاری دانش‌آموزان آسیب‌پذیر در مدرسه و کمک به بازسازی مدارسی است که در انفجار بیروت در اوت ۲۰۲۰ آسیب دیده‌اند. این پروژه با کمک مالی ۱۰میلیون یورویی انجام می‌شود.
پروژه Qarib حمایت از رسانه‌ها در خاورمیانه
پروژه Qarib که توسط CFI (کانال فرانس اینترنشنال) اجرا می‌شود، ابتکاری است که از سال ۲۰۲۰ توسط AFD تامین مالی شده تا از رسانه‌ها در لبنان، فلسطین، اردن و عراق پشتیبانی کند. پروژه Qarib با ادعای حمایت از رسانه‌ها، به آزادی بیان و انتشار اطلاعات، به‌ویژه در مناطق درگیر با بحران، کمک کرده است. این پروژه منابعی را در اختیار حدود ۴۰رسانه، عمدتا پلتفرم‌های آنلاین نوظهور، قرار داده و آنها را قادر ساخته تا بیش از ۴۰۰۰گزارش منتشر کنند و بیش از ۴۰میلیون بازدید به دست آورند. تمرکز این پروژه بر افزایش نمایندگی گروه‌ها و موضوعات به حاشیه رانده شده در گفتمان محلی، ملی و منطقه‌ای است.
همکاری با UNRWA جهت بهبود مدارس و زیرساخت‌ها برای پناهندگان فلسطینی
از سال ۲۰۱۹، AFD پروژه‌ای به ارزش ۲۱میلیون یورو را در همکاری با آژانس امدادرسانی و کاریابی برای پناهندگان فلسطینی در خاور نزدیک (UNRWA) تامین مالی کرده است. هدف این پروژه بهبود مدارس و زیرساخت‌ها برای پناهندگان فلسطینی در لبنان است، با تمرکز بر ارتقای کلاس‌های پیش‌ساخته، دسترسی بهتر به آب تمیز و بهبود امکانات آموزشی در اردوگاه‌های پناهندگان.
انگیزه‌های پشت‌پرده
در حالی که فعالیت‌های AFD در لبنان به‌عنوان کمک توسعه‌ای ارائه می‌شوند اما همچنین در خدمت چندین هدف راهبردی فرانسه قرار دارند؛ اهدافی که اغلب کمتر آشکار هستند اما برای درک کامل دامنه این مشارکت حیاتی هستند. این انگیزه‌ها شامل قدرت نرم، ایجاد بازار، نفوذ در سیاست، جلوگیری از بحران مهاجرت و بهره‌برداری از پیوندهای تاریخی هستند، با هدف اصلی ایجاد تصویری مثبت از فرانسه در افکار عمومی لبنان.
قدرت نرم و تصویر مثبت
مشارکت فرانسه در لبنان نمونه‌ای کلاسیک از قدرت نرم است، جایی که نفوذ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی برای شکل‌دهی به ادراکات و حفظ نفوذ استفاده می‌شود. هدف اصلی ایجاد تصویری مثبت از فرانسه در ذهن مردم لبنان است و تقویت نقش آن به‌عنوان نیرویی باثبات کننده. فرانسه از پیوندهای تاریخی خود با لبنان که به دوران قیمومیت بازمی‌گردد، برای حفظ نفوذ بهره می‌برد. سفرهای ماکرون به لبنان، از جمله دیدار او با چهره‌های فرهنگی و تاکید او بر صدمین سالگرد «لبنان بزرگ» (یکم سپتامبر ۱۹۲۰)، نمونه‌ای از دیپلماسی فرهنگی است. فرانسه با قرار دادن خود به‌عنوان شریک کلیدی در روند احیای لبنان، تلاش می‌کند قدرت نرم خود را تقویت کند و نقش خود را به‌عنوان نیروی ثبات در منطقه تثبیت کند. این امر در ترویج زبان فرانسوی مشهود است، به‌طوری که نزدیک به دو‌میلیون لبنانی فرانسوی صحبت می‌کنند و نهادهای فرهنگی فرانسه مانند انستیتو فرانسوی و مدارس فرانسوی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
ایجاد بازار برای کالاهای فرانسوی
منافع اقتصادی فرانسه در لبنان قابل‌توجه هستند. حدود ۱۰۰شرکت فرانسوی در بخش‌هایی چون صنایع غذایی، مخابرات، خرده‌فروشی، صنعت نفت و خدمات مالی در لبنان فعالیت دارند. صادرات فرانسه به لبنان در سال ۲۰۲۲ به ۴۰۰میلیون دلار رسید که لبنان را به سومین بازار بزرگ کالاهای فرانسوی در خاور نزدیک و میانه تبدیل کرده است. حمایت AFD از زیرساخت‌ها و تاب‌آوری اقتصادی به‌طور غیرمستقیم به نفع این شرکت‌هاست چراکه محیطی باثبات برای کسب‌و‌کار فراهم می‌کند. برای نمونه، شرکت فرانسوی CMA CGM که ۲۹درصد از ترافیک بندر بیروت و ۸۳درصد از بندر طرابلس را مدیریت می‌کند، از تلاش‌های بازسازی سود می‌برد. این ایجاد بازار انگیزه‌ای پنهان است زیرا تقاضا برای کالاها و خدمات فرانسوی را تضمین می‌کند، به‌ویژه در بخش‌هایی مانند مخابرات و انرژی که شرکت‌هایی مانند Total در آنها فعالیت دارند.
تاثیرگذاری بر سیاست‌ها
فرانسه از کمک‌ها و تلاش‌های دیپلماتیک خود برای تاثیرگذاری بر سیاست‌های لبنان استفاده می‌کند و با استفاده از روابطش با مقامات دولتی، مسیر سیاسی و اقتصادی این کشور را جهت می‌دهد. ابتکار ماکرون در لبنان شامل فشار برای اصلاحاتی نظیر حسابرسی بانک مرکزی، تشکیل دولتی اصلاح‌طلب، تحقیق درباره انفجار بیروت و برگزاری انتخابات زودهنگام بود. این تلاش‌ها نشان می‌دهند که فرانسه تمایل دارد حاکمیت لبنان را تحت‌تاثیر قرار دهد و در مواردی نقش نوعی قیم غیررسمی را ایفا کند.
فرانسه با تعامل با نخبگان لبنانی و اهداکنندگان بین‌المللی، خود را بازیگری کلیدی معرفی می‌کند و با بهره‌گیری از پیوندهای تاریخی، بر تصمیم‌گیری‌های سیاستی در زمینه‌هایی چون اصلاحات اقتصادی و حکمرانی تاثیر می‌گذارد.
جلوگیری از بحران مهاجرت
لبنان میزبان بیش از ۵/۱میلیون پناهجوی سوری است و با بحران‌های اقتصادی و سیاسی خود دست‌و‌پنجه نرم می‌کند که منجر به آوارگی داخلی و مهاجرت شده است. فرانسه، به‌عنوان یک قدرت اروپایی، علاقه‌مند به ثبات لبنان است تا از بحران مهاجرتی که می‌تواند باعث ورود بیشتر پناهجویان لبنانی و سوری به اروپا، به‌ویژه فرانسه شود، جلوگیری کند. حمایت AFD از تاب‌آوری اقتصادی و توسعه زیرساخت‌ها به‌طور غیرمستقیم به این فشارهای مهاجرتی پاسخ می‌دهد و شرایطی برای ثبات فراهم می‌آورد. احتمال آوارگی گسترده، همانطور که در درگیری‌های جاری با رژیم صهیونیستی دیده می‌شود، اهمیت نقش تثبیت‌کننده فرانسه را برجسته می‌کند، به‌ویژه با توجه به نزدیکی لبنان به رژیم صهیونیستی که بر بی‌ثباتی منطقه‌ای می‌افزاید. این انگیزه به‌ویژه از آن جهت حائز اهمیت است که فرانسه می‌کوشد جریان‌های مهاجرتی را برای حفظ ثبات سیاسی داخلی خود مدیریت کند.
قیمومیت تاریخی و میراث استعمار
درک فرانسه از خود به‌عنوان «نگهبان» لبنان از دوران قیمومیت (۱۹۴۳–۱۹۲۰) نشأت می‌گیرد، زمانی که نقش محوری در شکل دادن به دولت مدرن لبنان ایفا کرد. این پیوند تاریخی همچنان بر مشارکت فرانسه تاثیر می‌گذارد، به‌طوری که فرانسه اغلب خود را مدافع حاکمیت و ثبات لبنان معرفی می‌کند. زبان فرانسوی که هنوز هم در لبنان رایج است و حضور مؤسسات فرهنگی فرانسوی این پیوند را تقویت می‌کنند. تاریخ لبنان به‌عنوان مستعمره فرانسه و نقش فرانسه به‌عنوان همسایه رژیم صهیونیستی با توجه به تنش‌های ژئوپلیتیکی بی‌تاثیر نیست. این نقش قیم‌مآبانه انگیزه‌ای پنهان است که به فرانسه اجازه می‌دهد جایگاهی ویژه در امور لبنان حفظ کند و از میراث استعماری‌اش برای توجیه مشارکت کنونی خود استفاده کند.
نتیجه‌گیری
فعالیت‌های AFD در لبنان چندوجهی هستند و همزمان اهداف توسعه‌ای و راهبردی فرانسه را دنبال می‌کنند. در حالی که این فعالیت‌ها از جمعیت‌های آسیب‌پذیر و زیرساخت‌های لبنان حمایت می‌کنند، همچنین در خدمت تقویت قدرت نرم فرانسه، منافع اقتصادی، نفوذ سیاستی و تلاش برای مدیریت جریان‌های مهاجرت نیز قرار دارند. هدف اصلی ایجاد تصویری مثبت از فرانسه در افکار عمومی لبنان است که در دیپلماسی فرهنگی و تعاملات تاریخی کاملا مشهود است، در حالی که انگیزه‌های پنهانی مانند ایجاد بازار، تاثیرگذاری سیاسی و جلوگیری از مهاجرت، تحت‌تاثیر منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی فرانسه هستند.
