هشدار نسبت به شیوع اختلال «PTSD» در جامعه پس از جنگ
جهان صنعت– با فروکش کردن صدای انفجار و بمباران و خاموش شدن آتش، آنچه بر جای مانده تنها ویرانه‌ها و سازه‌های فیزیکی نیست بلکه آوارهای روانی است که همچنان بر ذهن و جان بسیاری از مردم سنگینی می‌کند. در روزهای اخیر، شبکه‌های اجتماعی به بستری برای بازتاب دردهای ناپیدا و زخم‌های خاموش تبدیل شده‌اند. کاربرانی از سنین و مناطق مختلف، از خاطرات تلخ شب‌های حمله رژیم صهیونیستی، ترس از مرگ، نگرانی برای عزیزان و بی‌ثباتی روانی‌ای می‌نویسند که هنوز هم آنها را رها نکرده است. در شبکه‌های مانند ایکس، اینستاگرام و تلگرام بسیاری از افراد از حمله‌های اضطرابی، کابوس‌های شبانه، پرهیز از مکان‌ها یا صداهای خاص و احساس دائمی ناامنی سخن می‌گویند. روایت‌هایی که اغلب با جمله‌هایی آغاز می‌شوند مانند «از وقتی صدای اولین انفجار را شنیدم …» یا «من هنوز از صدای انفجار از خواب می‌پرم…» یا «شنیدن صدای اخبار برایم یادآور اخبار جنگ است…» یا «حتی صدای بسته شدن در هم برایم ترسناک است…». برخی از این روایت‌ها، همراه با تلاش برای یافتن همدردی و درک متقابل است و برخی دیگر، تنها فریادی خاموش در میان هیاهوی روزمره زندگی.
این تجربه‌ها اگرچه فردی هستند اما آنچه در میان این روایت‌ها مشترک است، چهره‌ای نگران‌کننده از یک بحران سلامت روانی را ترسیم می‌کنند: اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD؛ وضعیتی پیچیده که از دل تجربه‌های ترسناک، تهدیدکننده یا آسیب‌زا سر برمی‌آورد و می‌تواند سال‌ها پس از پایان یک رویداد، همچنان زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
علائم اختلال استرس پس از سانحه
در این راستا محمدرضا شالبافان مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت درباره اختلال استرس پس از سانحه توضیح داد: متعاقب اتفاقاتی که آسیب روانی جدی به همراه دارند، یعنی فرد یا به‌طور جدی در معرض آسیب جانی قرار گرفته باشد یا شاهد آسیب جانی فردی دیگر باشد به‌گونه‌ای که در حضورش فردی مجروح یا کشته شده باشد، یا خودش به‌شدت نگران باشد که هر لحظه ممکن است آسیب جانی جدی ببیند، در روانپزشکی به آن «ترومای روانی» می‌گوییم.
وی ادامه داد: در پی اینگونه اتفاقات ممکن است اختلالات مختلفی برای افراد به وجود آید. برخی افراد پس از چنین اتفاقاتی ممکن است دچار علائمی شوند از جمله، تجربه وقوع مجدد ضربه به صورت مکرر، مشکلات جدی در خواب، احساس بیش‌برانگیختگی، تعریق، زود از کوره دررفتن و از دست دادن آرامش سابق است، همچنین ممکن است فرد دچار احساس کرختی، بی‌انگیزگی و بی‌حوصلگی شود. اگر این اتفاقات پس از سانحه رخ دهند و به‌طور جدی باعث آزار و اختلال در عملکرد فرد شوند، به این حالت، اختلال آسیب روانی حاد یا اختلال استرس حاد گفته می‌شود و تا یک ماه پس از وقوع علائم، با همین عنوان شناخته می‌شود. او اضافه کرد: در این بازه یک‌ماهه، اگر علائم فرد رو به بهبود روند -چه با درمان و چه گاه بدون درمان- به اختلال دیگری تبدیل نمی‌شود اما اگر این علائم بیش از یک ماه ادامه پیدا کنند و موجب اختلال در عملکرد فرد و ناراحتی عمیق او شوند که منجر به افت آشکار در شرایط زندگی‌اش شود، آنگاه تبدیل به اختلالی به نام «PTSD» یا «اختلال استرس پس از سانحه» می‌شود.
شالبافان تصریح کرد: PTSD یکی از اختلالاتی است که در جوامع ممکن است رخ دهد به‌ویژه پس از اتفاقاتی مانند جنگ، زلزله، سیل و امثال آن، شیوع آن در جامعه افزایش می‌یابد. این اختلال از معدود اختلالات در روانپزشکی است که بروز آن مستقیما متعاقب یک آسیب جدی اجتماعی و فردی برای اشخاص رخ می‌دهد.
او متذکر شد: بسیاری از افرادی که مبتلا به PTSD شده‌اند، اگر علائم آنها درمان شود، ممکن است بهبود یابند اما متاسفانه در صورتی که افراد درمان موثر دریافت نکنند، ممکن است برای مدت‌ها یا حتی سال‌ها با این علائم درگیر باشند و این موضوع موجب ناراحتی و آزار جدی آنها شود که این امر طبیعتا بر شرایط خانواده، دوستان و همکاران آن فرد نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد.
وی با اشاره به تاثیر مداخلات درمانی زودهنگام در اختلال استرس پس از سانحه گفت: اما نکته بسیار مهم، همین بازه یک‌ماهه است که پس از تروما فرصت بسیار مناسبی برای انجام درمان‌های موثر وجود دارد و اگر این فرصت از دست برود و درمان دیرتر آغاز شود، متاسفانه احتمال پاسخ‌دهی به درمان کاهش می‌یابد و ممکن است فرد به‌سمت اختلال استرس پس از سانحه مزمن سوق داده شود.
کدام گروه‌ها بیشتر در معرض ابتلا به PTSD هستند؟
مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در پاسخ به این پرسش که کدام گروه‌ها بیشتر در معرض ابتلا به PTSD هستند؟ افزود: اصولا اختلال استرس حاد و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، در سنین پایین‌تر، بیشتر ممکن است رخ دهند یعنی در نوجوانان و کودکان، متعاقب تروما، احتمال بیشتری وجود دارد که به‌سمت اختلالات سلامت روان بروند و در صورتی که درمان نشوند، بیشتر احتمال دارد که اختلال‌شان مزمن شود.
او ادامه داد: برخی گروه‌های جمعیتی نیز به واسطه شغل‌شان و حضورشان در صحنه‌های خاص مانند نیروهای امدادی، آتش‌نشانان، پلیس، نظامیان و پزشکان ممکن است با صحنه‌هایی مواجه شوند که منجر به تروما و آسیب روانی شوند بنابراین باید توجه ویژه‌ای به این عزیزان داشت. با این حال در چنین شرایطی، جمعیت عمومی نیز در معرض خطر بالاتری قرار می‌گیرند و آنها نیز باید مورد توجه قرار گیرند. مهم‌ترین نکته این است که خود افراد مطلع و آگاه باشند و علائم را بشناسند.
شالبافان با اشاره به علائم اختلال استرس پس از سانحه خاطرنشان کرد: از جمله این علائم، احساس مکرر تکرار سانحه است. به‌عنوان مثال، با بسته شدن یک در، فرد احساس انفجار کند یا با دیدن تصویری در تلویزیون، به‌طور ناگهانی به یاد لحظه حادثه بیفتد. زود از کوره در رفتن، از دست دادن آرامش، کابوس‌های مکرر، تعریق، تپش قلب و مشکلات اضطرابی نیز از جمله علائم دیگر هستند، همچنین احساس فقدان شادی و عدم لذت از زندگی از نشانه‌های مهم دیگر این اختلال است. او تاکید کرد: یکی از علائم اصلی این اختلال، اجتناب از هر چیزی است که یادآور آن صحنه یا تروما باشد. نمونه بارز آن این است که فرد از محلی که شاهد وقوع سانحه بوده، عبور نمی‌کند یا اگر در زمان حادثه سوار خودرو بوده، دیگر قادر به سوار شدن یا رانندگی نیست. در تصادف‌های رانندگی، این حالت بسیار شایع است.
شالبافان یادآور شد: متاسفانه در صورتی که فرد از موقعیت‌های مرتبط با تروما و عوامل یادآور آن اجتناب کند، احتمال مزمن شدن بیماری بسیار بالاست و به‌راحتی بهبود نمی‌یابد بنابراین اکیدا به خانواده‌ها و اطرافیان توصیه می‌شود که اگر علائمی از این قبیل در فرد مشاهده کردند، ضمن مراجعه به روانشناس یا روانپزشک، در محیطی حمایتگر تلاش کنند فرد را -در صورتی که امنیت او تامین است و خطری تهدیدش نمی‌کند- به صحنه حادثه یا موقعیت‌هایی که مشابه آن است، بازگردانند و از اجتناب کردن جلوگیری کنند.
