صنعت ایران؛ قهرمان تحریم‌ها
سارا اصغری– دهم تیرماه به عنوان روز ملی «صنعت و معدن» در تقویم ایران نامگذاری شده است. این نامگذاری به دلیل اهمیت حوزه‌هایی همچون صنعت و معدن به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور است تا نقش حیاتی آنها در توسعه اقتصادی به خوبی نمایان شود.
صنعت و معدن ایران با پیشینه‌ای کهن و جایگاهی حیاتی در اقتصاد ملی، امروز در میانه چالش‌های ساختاری و فرصت‌های نوظهور قرار دارد. از یک‌سو این بخش با سهم ۴۰درصدی در تولید ناخالص داخلی و نقش کلیدی در اشتغالزایی، ستون فقرات اقتصاد مقاومتی ایران محسوب می‌شود. از سوی دیگر مشکلاتی مانند کمبود انرژی، تحریم‌ها، ناکارآمدی نظام مالیاتی و گمرکی و زیرساخت‌های فرسوده، رشد پایدار آن را محدود کرده‌اند.
از دیروز تا امروز صنعت ایران
البته که صنعت و معدن در ایران دارای پیشینه‌ای کهن است که به هزاران سال قبل بازمی‌گردد. براساس شواهد تاریخی، ایرانیان از نخستین تمدن‌هایی بودند که موفق به استخراج و ذوب مس شدند. آثار باقیمانده از حفاری‌های عظیم در معادن سرب و مس و نمونه‌های ظروف فلزی، گواهی بر فعالیت‌های گسترده معدنی و صنعتی در ایران باستان است.
در دوران معاصر نیز ساختار سیاستگذاری و مدیریت بخش تولید و صنعت و به‌دنبال آن در ایران تحولات بسیاری را تجربه کرده است. از تاسیس وزارت تجارت در سال ۱۲۸۵ خورشیدی تا تشکیل وزارت صنعت، معدن و تجارت به شکل کنونی در سال۱۳۹۰، این بخش همواره در حال تکامل بوده است.
سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی و اشتغالزایی
بخش صنعت و معدن حدود ۴۰درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد. این بخش به عنوان عامل مولد اشتغال پایدار، نقش بسزایی در افزایش تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه دارد، همچنین پس از خدمات بیشترین میزان اشتغالزایی در کشور را صنعت به خود اختصاص داده است.
صنعت ایران در بسیاری از حوزه‌ها به مرزهای خودکفایی رسیده و بخش قابل‌توجهی از نیازهای ملی را بدون وابستگی خارجی تامین می‌کند. ۶۱درصد کل واحدهای تولیدی کشور را صنایع کوچک و متوسط تشکیل می‌دهند که نقش مهمی در اشتغالزایی برعهده گرفته‌اند. البته ناگفته نماند که باوجود فشارهای سنگین همچون تحریم که طی دهه‌های گذشته بر اقتصاد ایران تحمیل شده، حوزه صنعت با مشکلات متعددی روبه‌رو است که در این راستا می‌توان به مشکلات مالی و کمبود نقدینگی واحدهای تولیدی، مشکلات ساختاری، مشکلات بازاریابی و صادرات، قوانین دست‌وپاگیر و کمبود انرژی و نیروی انسانی طی سال‌های اخیر اشاره کرد.
به مناسبت روز «صنعت و معدن» آرمان خالقی، دبیرکل صنعت، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به بررسی چالش‌های پیش‌روی حوزه صنعت در ایران پرداخته است.
مشکلات دیرینه صنعت
آرمان خالقی به «جهان‌صنعت» گفت: چندین سال است که حوزه صنعت با مشکلات دیرینه‌ای روبه‌رو بوده، صورت مساله همان است اما موضوع شدت و ضعف پیدا می‌کند و به‌طور عمده مشکلات همان مشکلات گذشته در این حوزه است. مشکلات اصلی در حوزه انرژی از جمله ناترازی و کمبود زیرساخت‌ها همچنان باقی است. تامین نقدینگی برای صنعت به‌ویژه در شرایط تورمی و محدودیت منابع، مشکل‌ساز شده است. تورم‌های سنگین، هزینه‌های تولید را بالا برده و قیمت تمام‌شده محصولات را افزایش داده است. وی در ادامه با تاکید بر این موضوع که تورم برای تولید سم مهلکی به‌شمار می‌رود، ادامه داد: تورم بالا و پیوسته در کشور به تولیدکننده اجازه نمی‌دهد که هدف‌گذاری چند ماهه یا یک‌ساله برای خود انجام دهد و این در حالی است که گمرک و مالیات‌ها نیز به‌روز نشده و فرآیندهای آنها نیز ناکارآمد هستند.
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران ادامه داد: ما حتی با ناترازی گمرکی نیز روبه‌رو هستیم و باید اذعان داشت که گمرک در کشور ما به‌روز نشده است؛ از این‌رو سیستم گمرکی و مالیاتی به‌ویژه در برخورد با شرکت‌ها، نیازمند اصلاحات اساسی است اما هنوز مشکلاتی مانند تجهیزات قدیمی و مداخلات زیاد دستگاه‌های دولتی در فرآیندهای گمرکی و مالیاتی وجود دارد.
خالقی به موضوع مالیات نیز اشاره کرد و افزود: در زمینه مالیات طی ۳۰سال گذشته مالیات‌های جدیدی برای حوزه تولید تعریف شده‌اند، مالیات‌هایی همچون مالیات ارزش‌افزوده و مالیات عایدی سرمایه و… طی این سال‌ها تعریف و اعمال آن را برای صنعت سختگیرانه کرده‌اند و این در حالی است که باید مالیات از تمام بخش‌های فعال در کشور گرفته شود که اینگونه نیست. وی با اشاره به قوانین و سامانه‌های دست‌وپاگیری که برای تولیدکنندگان خاطرنشان کرد: البته در بخش مجوزها، سامانه‌های الکترونیکی و تمرکز در صدور مجوزها نسبت به گذشته بهتر شده‌اند اما هنوز فاصله بسیاری با استانداردهای جهانی داریم و اگر رقبای ما طی دو روز بیشتر یا کمتر مجوزی را در حوزه کسب‌وکار صادر می‌کنند، در کشور ما این موضوع چندین ماه طول می‌کشد. در این حوزه نسبت به گذشته بهتر شده‌ایم اما کماکان نسبت به رقبای خود عقب هستیم. دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در ادامه یادآور شد: در حوزه تولید و واردات مشکلاتی مانند تامین به‌موقع مواد اولیه و تجهیزات، تامین ارز و مشکلات مربوط به تحریم‌ها، مانع رشد و توسعه صنعتی شده‌اند، همچنین زیرساخت‌های حیاتی مانند آب، برق و حمل‌ونقل، در برخی مناطق، به‌ویژه شهرک‌های صنعتی هنوز نیازمند توسعه و بهبود هستند.
خالقی همچنین به مشکل ناترازی انرژی که برای صنایع ایجاد بحران کرده است اشاره و عنوان کرد: چند سال اخیر با کمبود انرژی روبه‌رو شده‌ایم که این موضوع نمود عملکرد چند دهه گذشته و بیانگر نکاشته‌های ماست. رشد ساخت‌وساز به زیرساخت نیاز دارد و واحدهای صنعتی برای دریافت پروانه کسب‌وکار خود به آب و برق نیاز دارند و این در حالی است که شهرک‌های صنعتی با واحدهای تولیدی بسیاری راه‌اندازی کرده‌ایم و در کل تقاضا افزایش یافته است اما به فکر تامین آب و برق آن نبوده‌ایم و در مقابل ایجاد این واحدها و ساخت‌وسازها، نیروگاه نساخته‌ایم. وی در ادامه افزود: در این راستا نیز دولت و بخش‌خصوصی در توسعه نیروگاه‌های خورشیدی با موانع متعددی روبه‌رو هستند. بارها پیشنهاد شده که دولت ناترازی انرژی به‌ویژه در حوزه برق را به‌عنوان یک شرایط اضطراری تلقی و با ایجاد تسهیلات خاص، سرمایه‌گذاری در این حوزه را تسهیل کند. باید راه را برای ایجاد نیروگاه‌های تجدیدپذیر باز کرد، برای این منظور نیاز است که مجرا و کانالی ویژه با مشوق‌های مالی و تسهیلاتی خاص ایجاد کرد از جمله بخشودگی‌های مالیاتی، تسهیلات گمرکی و تامین زمین، تا انگیزه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای ورود به این حوزه افزایش یابد. در این راستا حتی تشکیل کنسرسیوم‌های مشترک بین شرکت‌های صنعتی برای توسعه پروژه‌های خورشیدی پیشنهاد شده است تا با ایجاد مزارع بزرگ نیروگاهی توجیه‌پذیر باشد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: در مجموع ضعف اراده سیاسی، ساختارهای ناکارآمد، مداخلات زیاد دستگاه‌های دولتی و مقاومت در برابر اصلاحات از مهم‌ترین عوامل ممانعت‌کننده در توسعه اقتصادی کشور به‌شمار می‌روند، در حالی که تلاش‌هایی برای اصلاحات صورت گرفته اما همچنان راه بسیاری تا رسیدن به سطح رقابتی و کارآمدی مطلوب باقی مانده است.
رشد چشمگیر صنایع ایران در شرایط سخت؛ از خودکفایی تا صادرات به اروپا
عبدالوهاب سهل‌آبادی، رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به مناسبت روز ملی صنعت و معدن با اشاره به دستاوردهای قابل‌توجه صنعت کشور در سال‌های اخیر، از رشد چشمگیر حوزه‌هایی مانند هوافضا، فولاد، پتروشیمی و سیمان خبر داد و تاکید کرد: امروز نه‌تنها نیاز داخلی در این صنایع تامین می‌شود بلکه به‌عنوان یک صادرکننده قوی در منطقه و حتی بازارهای اروپایی نیز حضور داریم.
سهل‌آبادی با اشاره به پیشرفت‌های سایر صنایع مانند صنایع غذایی و لوازم‌خانگی خاطرنشان کرد: ایران امروز به کشوری صادرکننده در این حوزه‌ها تبدیل شده است. صادرات به کشورهای همسایه تنها بخشی از موفقیت ماست. حتی به بازارهای اروپایی و کشورهای صاحب صنعت نیز محصولات ایرانی راه یافته‌اند. وی با بیان اینکه بسیاری از کارخانه‌ها مواد اولیه و تجهیزات خود را از داخل تامین می‌کنند، این موضوع را نشانه‌ای از استقلال صنعتی کشور دانست.
رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران با اشاره به جنگ ۱۲روزه و مقاومت صنعتگران تصریح کرد: در این شرایط سخت، حتی یک کارخانه نیز کارگران خود را اخراج نکرد. این در حالی است که بسیاری از کشورهای صنعتی در چنین شرایطی قادر به حفظ تولید خود نیستند.
سهل‌آبادی از دولت خواست با درک شرایط دشوار صنعتگران، حمایت‌های موثرتری در زمینه‌های مالیاتی، تامین اجتماعی و انرژی انجام دهد و گفت: صنعتگران به‌دنبال بهانه نیستند.آنها حتی در شرایط قطعی برق و کمبود منابع به تولید ادامه می‌دهند اما انتظار دارند دولت نیز چالش‌های پیش‌رو را جدی بگیرد.
بسته حمایتی دولت؛ امیدواری صنعتگران به اقدامات عملی
سهل‌آبادی در پاسخ به پرسشی درباره بسته حمایتی دولت از تولیدکنندگان اظهار امیدواری کرد که این برنامه‌ها کارگشا و عملیاتی باشد. وی با اشاره به مشکلات صنعتگران تاکید کرد: صنعتگر ایرانی با چالش‌های داخلی و خارجی مواجه بوده و نیازمند حمایت واقعی دولت است.
در پایان رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران از دولت درخواست کرد برنامه‌ریزی مدون و حمایت‌گرایانه‌ای برای صنعت کشور داشته باشد تا بتوان در شرایط سخت اقتصادی اقدامات موثری برای رونق تولید و صادرات انجام داد.
رشد بخش‌خصوصی در صنعت همراه با چالش‌های متعدد
مجید نامی، کارشناس حوزه صنعت در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به رشد قابل‌توجه برخی صنایع در کشور اشاره کرد و گفت: بسیاری از این صنایع از دل بخش خصوصی برآمده و به بلوغ رسیده‌اند اما با موانع متعددی از سوی دولت مواجه هستند که محدودیت‌های جدی برای آنها ایجاد کرده است.
نامی مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی صنعتگران خصوصی را کنترل‌های دولتی، قوانین دست‌وپاگیر، تعرفه‌های سنگین، قیمت‌گذاری دستوری، عدم تامین ارز و کمبود نقدینگی برشمرد و افزود: تحریم‌ها نیز فشار مضاعفی بر بخش صنعت وارد و مشکلات این حوزه را تشدید کرده است.
وی همچنین به قطع مکرر برق در واحدهای تولیدی اشاره کرد و گفت: بیشتر کارخانه‌ها هفته‌ای دو روز با خاموشی مواجه هستند در حالی که دولت سخت‌ترین محدودیت‌ها را در تامین انرژی بر آنها اعمال می‌کند.
این کارشناس حوزه صنعت در پایان با انتقاد از سیاست‌های حمایتی دولت گفت: دولت بسته‌های حمایتی برای صنعتگران در این روزهای سخت تعریف می‌کند اما این برنامه‌ها یا اجرا نمی‌شوند یا تاثیر محسوسی به حال صنتعگران ندارند. در نتیجه واحدهای صنعتی با انبوهی از مشکلات دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
کلام آخر
با وجود چالش‌های موجود، صنعت ایران از ظرفیت‌های بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است. ایران با بهره‌گیری از ذخایر عظیم معدنی و صنایعی که در این راستا می‌تواند ایجاد کند، همچنین نیروی انسانی جوان و متخصص و موقعیت جغرافیایی استراتژیک می‌تواند به یکی از قطب‌های صنعتی منطقه تبدیل شود. تحقق این چشم‌انداز نیازمند عزم ملی، مدیریت کارآمد برای عبور از چالش‌های پیش‌آمده، سرمایه‌گذاری هدفمند برای این حوزه و همکاری همه‌جانبه بین دولت، بخش خصوصی و مراکز علمی است.
