حقایق خاموشی‌ها عیان شد
هستی عبادی– مقامات وزارت نیرو سرانجام اذعان کردند بخشی از مصرف برق در کشور ناشی از فعالیت ماینرهاست که در ایام قطع اینترنت و توقف فعالیت ماینرها، تولید و مصرف برق در کشور سربه‌سر شد و خاموشی‌های کمتری اتفاق افتاد.
آنطور که محمد الله‌داد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر اعلام کرده با قطع اینترنت در خلال جنگ ۱۲روزه، حداقل ۲۴۰۰مگاوات بار از روی شبکه سراسری برق کشور برداشته شد. به گفته او این توان مصرفی ناشی از فعالیت بیش از ۹۰۰هزار دستگاه ماینر در طول شبانه‌روز است و با توجه به میزان کمبود برق در نیمه اول تیر ماه، این توان معادل حدود ۱۵درصد ناترازی شبکه برق است.
اگرچه الله‌داد تاکید کرده که به این تعداد باید توان دستگاه‌هایی که علاوه بر ماینینگ غیرمجاز با برق غیرمجاز، از اینترنت غیرقانونی استارلینک هم استفاده می‌کنند، اضافه کرد، با این وجود گزارش‌ها نشان می‌دهد که سهم تولید غیرمجاز رمزارز در ناترازی برق کشور، دست‌کم ۱۵درصد است، البته با توجه به فعالیت برخی فعالان این حوزه با شبکه استارلینک، این میزان می‌تواند باز هم بیشتر از این باشد.
این مقام توانیر با تاکید بر اینکه فعالیت مزارع مجاز استخراج رمزارز هم در فصل گرم سال ممنوع است، همچنین گفته که در این ایام صرفا مزارعی که با احداث نیروگاه خورشیدی معادل انرژی مصرفی را در طول روز به شبکه برق تزریق می‌کنند، مجاز به فعالیت هستند.
از آنجا که استخراج رمزارز نیاز به اتصال دائم به اینترنت دارد، توقف ارتباط اینترنتی موجب غیرفعال شدن بخش بزرگی از این دستگاه‌ها شد؛ اتفاقی که به شکل ناخواسته، نقش مهمی در کاهش بار مصرف برق ایفا کرد و فرصتی برای تعادل‌بخشی در شبکه سراسری کشور فراهم آورد.
انگشت اتهام به سمت ماینرها
هاشم اورعی، استاد دانشگاه صنعتی شریف نیز در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با بیان اینکه این ماجرای ماینرها و میزان مصرف برق آنها در هفته‌های اخیر اتفاق جدید یا عجیبی نبوده است، تاکید کرد: عملا تاییدی است بر همان اعداد و ارقام قبلی. اگر بخواهم جمع‌بندی کنم باید بگویم که گاهی شایعاتی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه تمام کمبود برق کشور را به گردن ماینرها می‌اندازند، در حالی که این نگاه درست نیست. برای مثال چندی پیش خبری منتشر شد که گویا یک نیروگاه برق، کابل مجزایی از زیر زمین کشیده است تا تمام تولیدش صرف استخراج رمزارز شود! خب از نظر منطقی چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. حتی برخی ادعاهای اغراق‌آمیز شنیده می‌شود که گویا حدود ۲۰درصد برق کشور صرف استخراج رمزارز می‌شود که این هم واقعیت ندارد.
وی افزود: براساس برآوردهای موجود، میزان مصرف برق مزارع استخراج رمزارز چیزی حدود ۱۵۰۰ تا نهایتا ۳۰۰مگاوات تخمین زده می‌شود، در حالی که ظرفیت تولید برق کشور بیش از ۶۰هزار مگاوات است. اگر بخواهیم این ارقام را مقایسه کنیم، می‌بینیم که سهم استخراج رمزارز قانونی و غیرقانونی در مجموع حدود یک تا ۳درصد از کل تولید برق کشور است.
این استاد دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه باید میان استخراج قانونی و غیرقانونی تمایز قائل شویم، عنوان کرد: «بخشی از مزارع مجوز رسمی گرفته‌اند و مانند هر مصرف‌کننده دیگری (خانگی، صنعتی و کشاورزی) به شبکه برق متصل هستند اما بخش دیگری بدون مجوز یا با سوءاستفاده از انشعابات دیگر، به طور غیرقانونی برق مصرف می‌کنند، مانند برخی دامداری‌ها که شنیده می‌شود دستگاه‌های ماینر در آنها نصب شده است.اورعی با اشاره به وظیفه وزارت نیرو گفت: بر همین اساس، وزارت نیرو باید با استفاده غیرمجاز از برق برای استخراج رمزارز برخورد کند؛ همانطور که موظف است با هر نوع استفاده غیرقانونی دیگری مقابله کند اما اینکه مشکلات اصلی ناترازی برق کشور را به طور کامل به مزارع استخراج رمزارز نسبت دهیم، نتیجه‌گیری درستی نیست.
وی اضافه کرد: علاوه بر این، طی هفته‌های اخیر مصرف برق در کشور کاهش یافته که این کاهش تنها ناشی از توقف استخراج رمزارزها نبوده است. دلایل اصلی کاهش مصرف برق، از یک‌سو افت تقاضا به دلیل شرایط اقتصادی خاص کشور بوده و از سوی دیگر، در برخی مناطق شرایط آب‌وهوایی مساعدتر از حد انتظار بوده است، به ویژه با وجود قرار داشتن در اواخر خرداد و اوایل تیر.
این کارشناس برق تصریح کرد: در مجموع سهم استخراج رمزارز در مصرف برق کشور در همین حد ۲ تا ۳درصد باقی مانده و نمی‌توان همه مشکلات تامین برق را به این بخش محدود کرد. البته کنترل مصرف غیرمجاز کاملا ضروری است.
واقعیت این است که استخراج رمزارز، چه به‌صورت قانونی و چه غیرقانونی، سهمی در مصرف برق کشور دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. براساس آمارهای رسمی این سهم سهمی نه‌چندان کوچک، اما در حدی هم نیست که به‌تنهایی منشأ کمبود برق و خاموشی‌های گاه و بی‌گاه باشد.
نکته مهم این است که بخش بزرگی از این مصرف به‌صورت غیرقانونی انجام می‌شود. برخی افراد یا بنگاه‌ها بدون دریافت مجوز یا با انشعابات جعلی و غیرمجاز، دستگاه‌های ماینر را در دامداری‌ها، گلخانه‌ها یا واحدهای صنعتی نصب می‌کنند. همین استخراج غیرمجاز است که شبکه برق را با بار اضافی و پیش‌بینی‌نشده روبه‌رو می‌کند. به همین دلیل وزارت نیرو و شرکت‌های توزیع برق بارها تاکید کرده‌اند مقابله با این بخش، همان‌قدر اهمیت دارد که مدیریت سایر مصارف غیرضروری دارای اهمیت است.
در واقع استخراج رمزارز (ماینینگ) ذاتا فرآیندی انرژی‌بر است. دستگاه‌های ماینر برق زیادی مصرف می‌کنند چون نیاز به پردازش‌های مداوم و خنک‌سازی دارند. بخشی از این استخراج‌ها کاملا قانونی است و تحت نظارت وزارت نیرو و با تعرفه‌های مشخص انجام می‌شود. این بخش همانند مصرف یک کارخانه یا واحد صنعتی حساب می‌شود و در برنامه‌ریزی ظرفیت برق دیده شده است.
مشکل اصلی آن بخش از استخراج رمزارز است که به طور غیرقانونی و خارج از شبکه مجوزدار انجام می‌شود. این مصرف پنهان بار اضافی به شبکه وارد می‌کند چون هیچ‌کس در طراحی و پیش‌بینی ظرفیت تولید و توزیع آن را لحاظ نکرده است.
برآوردها نشان می‌دهد کل مصرف برق استخراج رمزارزها (قانونی و غیرقانونی) حدود یک تا ۳درصد کل تولید برق کشور است. این درصد شاید کوچک به نظر برسد اما در مقاطعی که تولید و مصرف در مرز تراز هستند (مثل ظهرهای داغ تابستان)، همین میزان می‌تواند موجب ناترازی شود و شبکه برق را تحت فشار بگذارد.
طرح تازه توانیر برای ماینینگ
در همین حال، توانیر با هدف مقابله با پدیده ماینینگ غیرمجاز و ساماندهی فعالیت‌های مجاز در این حوزه، سیاست‌هایی جدید را معرفی کرده است. به گفته هادی سفیدمو، مجری نظارت و ساماندهی استخراج رمزدارایی توانیر، استخراج غیرمجاز رمزارز به دو شکل اصلی در کشور رواج دارد: نخست، استفاده از برق شهری در اماکن مسکونی، تجاری یا عمومی و دوم، بهره‌گیری از برق غیرمجاز.
وی با تاکید بر لزوم مشارکت مردم در شناسایی این موارد، از راه‌اندازی سامانه پیامکی ۳۰۰۰۵۱۲۱ خبر داد که مردم می‌توانند با ارسال گزارش در مورد محل‌هایی که مشکوک به فعالیت غیرمجاز هستند، از پاداش‌هایی تا سقف ۲۰۰میلیون تومان بهره‌مند شوند. سفیدمو همچنین هشدار داد: در صورتی که فردی ملک خود را در اختیار ماینرهای غیرمجاز قرار دهد، مسوولیت قانونی این اقدام با مالک خواهد بود.
براساس سیاست جدید توانیر، استخراج مجاز رمزارز تنها در شهرک‌های صنعتی، نواحی صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی مجاز است و آن هم در خارج از فصل پیک مصرف برق. طبق این دستورالعمل، فعالیت تمامی مزارع مجاز از ۱۵خرداد تا ۱۵مهر به طور کامل متوقف می‌شود، مگر در مواردی که این مزارع اقدام به احداث نیروگاه خورشیدی کرده باشند و بتوانند برق معادل مصرف خود را به شبکه تزریق کنند.
توانیر در اقدامی تشویقی اعلام کرده است افرادی که اقدام به احداث نیروگاه خورشیدی کنند، می‌توانند معادل یک‌پنجم ظرفیت نیروگاه احداث‌شده، از برق ۲۴ساعته برای استخراج رمزارز استفاده کنند. این سیاست، گامی مهم در راستای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش فشار بر شبکه برق سراسری تلقی می‌شود.
در شرایطی که استخراج رمزارز در سراسر جهان به‌عنوان یکی از عوامل مهم مصرف انرژی شناخته می‌شود، ایران نیز با چالش‌های مشابهی روبه‌رو است. وجود بیش از ۹۰۰هزار دستگاه ماینر، آن هم عمدتا در شرایط غیرمجاز و با استفاده از برق یارانه‌ای، نه‌تنها فشار زیادی بر زیرساخت‌های برق کشور وارد کرده، بلکه موجب اختلال در مدیریت مصرف در ایام بحرانی شده است.
از سوی دیگر، استفاده از فناوری‌های غیرقانونی برای اتصال به اینترنت، مانند استارلینک، موجب شده شناسایی این مزارع برای نهادهای نظارتی دشوارتر شود. توانیر با اشاره به این موضوع، خواستار همکاری دانشگاه‌ها و متخصصان برای برآورد دقیق‌تر میزان مصرف برق توسط ماینرها شده است.
تجربه اخیر قطع اینترنت نشان داد که فعالیت گسترده ماینرها چه سهم بزرگی در مصرف برق کشور دارند و تا چه میزان می‌توان با مدیریت و نظارت صحیح بر این بخش، به کاهش مصرف برق و تعادل شبکه کمک کرد. اقدامات تشویقی نظیر تخصیص سهمیه برق به نیروگاه‌های خورشیدی و همچنین برخورد با فعالیت‌های غیرمجاز، می‌تواند راهی موثر برای کاهش فشار بر زیرساخت‌های برق کشور و توسعه انرژی‌های پاک باشد.
