پایان خوش قصه درآمد ثابت‌ها در هفته جنگی!
گروه بورس– در روزهایی که سایه سنگین بحران و نااطمینانی بر اقتصاد ایران گسترده شد، یکی از صحنه‌های مهمی که قابلیت سنجش میزان تاب‌آوری و بلوغ بازار را فراهم کرد، عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت بود؛ ابزارهایی که سال‌هاست در ادبیات مالی کشور به عنوان پناهگاه امن سرمایه‌های ریسک‌گریز معرفی می‌شوند اما کمتر پیش آمده بود تا در موقعیتی چنین پرتلاطم، به محک آزمون گذاشته شوند. تجربه اخیر، نه‌تنها از منظر عملکرد عددی و آماری بلکه از جنبه رفتاری و نهادی نیز واجد اهمیت بود. بازار سرمایه ایران که پیشتر بارها در معرض شوک‌های سیاسی و روانی قرار گرفته بود، این‌بار با واکنشی متفاوت، نشان داد که بخشی از اکوسیستم مالی کشور وارد مرحله‌ای تازه از تکامل و بلوغ شده است؛ مرحله‌ای که در آن، به جای قفل شدن ناگهانی جریان‌ها یا رفتارهای هیجانی جمعی، شاهد بازتولید اعتماد و بازسازی روندهای منطقی هستیم.
در جریان تنش‌های اخیر که با تعطیلی بازار سهام و افزایش گمانه‌زنی‌ها پیرامون آینده سیاسی و امنیتی کشور همراه بود، صندوق‌های با درآمد ثابت توانستند نقش کاهنده در انتقال ترس به بازار ایفا کنند. در نخستین روزهای پرتنش، سرمایه‌گذاران با نگرانی اقدام به خروج منابع خود از این صندوق‌ها کردند؛ فشاری که در شرایط عادی می‌توانست به بحران نقدشوندگی و اختلال جدی در کارکرد این ابزارها منجر شود. اما سطح بالای آمادگی عملیاتی، وجود بازارگردان‌های متخصص و زیرساخت‌های تقویت‌شده باعث شد این صندوق‌ها بدون نیاز به دخالت‌های دستوری، روند خروج را تاب بیاورند و فضای لازم برای تصمیم‌گیری آگاهانه را برای سرمایه‌گذاران فراهم کنند.
آنچه در ادامه رخ داد، بازتاب روشنی از نقش‌آفرینی نهادهای ناظر و هماهنگی موثر نهادهای مالی بود. تصمیم جسورانه سازمان بورس برای حفظ جریان معاملات صندوق‌های درآمد ثابت، در حالی که بازار سهام به دلایل امنیتی بسته شده بود، امکانی فراهم کرد تا سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز همچنان مسیری برای مدیریت دارایی‌های خود در اختیار داشته باشند. این تصمیم، نه‌تنها از گسترش اضطراب در سایر بخش‌های بازار جلوگیری کرد بلکه زمینه‌ساز بازگشت تدریجی اعتماد شد. چنانکه از اواسط هفته، همزمان با مخابره اخبار مثبت در زمینه آتش‌بس، روند خروج سرمایه متوقف و جریان ورود مجدد به صندوق‌ها آغاز شد؛ جریانی که نشانه‌ای از بازیابی اعتماد و همچنین اعتباربخشی به نقش صندوق‌ها در روزهای بحرانی بود.
افزون بر این، داده‌های آماری نیز موید این واقعت هستند که صندوق‌های درآمد ثابت نه‌تنها از مرحله تهدید گذر کردند بلکه توانستند به ابزارهای راهبردی در بازگرداندن تعادل به فضای بازار تبدیل شوند. در طول اردیبهشت‌ماه، ارزش این صندوق‌ها با افزایشی قابل‌توجه روبه‌رو شد و روند ورود سرمایه، حتی پیش از تحولات اخیر نیز در حال شکل‌گیری بود. این موضوع نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران خرد و نهادی، فارغ از هیجانات لحظه‌ای، در حال اعتمادسازی مجدد نسبت به ابزارهایی هستند که شفافیت، ثبات و کارایی آنها در عمل آزموده شده است.
تجربه روزهای اخیر تنها یک رخداد کوتاه‌مدت نیست بلکه تبلور مسیری است که بازار سرمایه ایران برای دستیابی به پایداری و حرفه‌ای‌گری باید در آن حرکت کند. تقویت نهادهای مالی، طراحی ابزارهای متنوع و سیاستگذاری منعطف، حلقه‌های مکملی هستند که باید در کنار رفتار سنجیده سرمایه‌گذاران، به کار گرفته شوند. تجربه صندوق‌های درآمد ثابت در بحران اخیر، می‌تواند الگوی مناسبی برای توسعه سایر ابزارهای مالی و طراحی سیاست‌های مبتنی‌بر تاب‌آوری در آینده باشد.
آزمونی برای بلوغ بازار سرمایه
علی جبل‌عاملی، قائم‌مقام گروه مالی کارآمد، با اشاره به رفتار صندوق‌های درآمد ثابت در مواجهه با بحران اخیر، این دوره را نشانه‌ای از بلوغ بازار و کارآمدی ابزارهای مالی در مدیریت ریسک‌های سیستماتیک دانست.
وی در گفت‌وگویی گفت: در روزهایی که سایه بحران امنیتی بر فضای عمومی اقتصاد کشور سنگینی می‌کرد، رفتار بازار سرمایه در قبال صندوق‌های درآمد ثابت، روایت متفاوتی را رقم زد؛ روایتی که بیش از آنکه بر هیجان و واکنش‌های لحظه‌ای متکی باشد، نشانه‌ای از بلوغ رفتار سرمایه‌گذاران و کارآمدی ابزارهای مالی در مواجهه با بحران‌ها بود.
جبل‌عاملی افزود: بازار سرمایه ایران که در روزهای اخیر با یکی از جدی‌ترین آزمون‌های روانی خود مواجه شد، توانست از مسیر عبور سرمایه‌گذاران از فضای تردید و ترس، به مرحله‌ای از ترمیم اعتماد و بازسازی جریان نقدینگی در صندوق‌های درآمد ثابت برسد. این روند نه‌تنها از منظر عددی بلکه از زاویه درک ساختار و عملکرد صندوق‌ها، پیامی مهم برای تحلیلگران و سیاستگذاران به همراه دارد: مردم به ابزارهایی که در آزمون بحران قابل اتکا باشند، بازمی‌گردند.
او ادامه داد: در ابتدای هفته پرتنش گذشته، همزمان با انتشار اخبار مناقشه نظامی و تشدید فضای نااطمینانی، بسیاری از سرمایه‌گذاران-به‌ویژه آنهایی که در طبقه ریسک‌گریز قرار می‌گیرند-تصمیم به خروج منابع خود از صندوق‌های با درآمد ثابت گرفتند. فشار فروش در این روزها اگرچه چشمگیر بود اما با توجه به سطح بالای نقدشوندگی این صندوق‌ها، توانست بدون ایجاد اختلال جدی، پاسخ داده شود. در واقع، به‌جای آنکه مانند سال‌های گذشته شاهد قفل شدن دارایی‌ها یا توقف معاملات باشیم، بازار توانست فرآیند خروج را مدیریت‌پذیر کند.
قائم‌مقام گروه مالی کارآمد، با اشاره به نقطه عطف این جریان گفت: بعد از گذشت دو روز و با فروکش کردن التهابات ژئوپلیتیک و اعلام رسمی آتش‌بس، ورق برگشت. داده‌های رسمی نشان می‌دهد از میانه هفته، جریان نقدینگی بار دیگر به سمت صندوق‌های درآمد ثابت تغییر مسیر داد. بسیاری از سرمایه‌گذارانی که چند روز پیش با اضطراب اقدام به ابطال واحدهای خود کرده بودند، اکنون با اطمینان بیشتری، به صدور مجدد روی آوردند.
جبل‌عاملی تاکید کرد: برخلاف برداشت‌های عامیانه، صندوق‌های درآمد ثابت صرفا معادل سپرده بانکی نیستند. این صندوق‌ها به‌دلیل ساختار متنوع دارایی‌ها، نظام تقسیم سود منظم، قدرت نقدشوندگی بالا و مهم‌تر از آن، شفافیت اطلاعاتی، قابلیت بالایی برای تبدیل شدن به ستون فقرات سرمایه‌گذاری کم‌ریسک در بازار دارند. این دوره خاص، مهر تاییدی بر این ادعا بود چراکه در بحرانی‌ترین روزها نیز، نه‌تنها بازده روزانه متوقف نشد بلکه صندوق‌ها به‌روال عادی سود تخصیص دادند و معاملات با دامنه قیمت منطقی ادامه یافت.
او با اشاره به نقش سیاستگذار در مدیریت این بحران گفت: تصمیم نهاد ناظر مبنی‌بر متوقف نشدن معاملات صندوق‌های درآمد ثابت، در حالی که معاملات سهام متوقف شده بود، تصمیمی شجاعانه و مدبرانه بود که به‌درستی اجازه داد سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز، راهی برای مدیریت اضطراب خود بیابند، بدون آنکه این اضطراب به کل بازار سرایت کند. ایجاد آزادی عمل برای سرمایه‌گذار، حتی در زمان بحران، از خود بحران مهم‌تر است.
جبل‌عاملی ادامه داد: این تصمیم سازمان بورس، در کنار هماهنگی نهادهای بازارگردانی و تامین‌کنندگان نقدینگی، مسیر بازگشت منابع را تسهیل کرد. طبق آمارهای غیررسمی، طی سه روز ابتدایی هفته حدود ۲۵همت منابع از صندوق‌ها خارج اما از روز چهارم، خالص ورود پول آغاز شد و این روند تا پایان هفته ادامه یافت. از منظر ارزش کل صندوق‌ها نیز، افزایش حدود ۶۰ همتی در طول اردیبهشت‌ماه نشان می‌دهد که اقبال به این ابزار، از پیش آغاز شده و روندی مقطعی نبوده است.
قائم‌مقام گروه مالی کارآمد ادامه داد: در کنار مولفه‌های روانی، یک نکته فنی و ساختاری نیز در تحلیل این دوره اهمیت دارد؛ صندوق‌های درآمد ثابت، با اصلاحاتی که در سال‌های اخیر در ساختار معاملاتی، ترکیب دارایی‌ها و شیوه گزارشگری آنها صورت گرفته، به مرحله‌ای از بلوغ و انعطاف‌پذیری رسیده‌اند که امکان مدیریت لحظه‌ای فشارهای نقدینگی را فراهم می‌کند. حضور بازارگردان‌های تخصصی، طراحی الگوریتم‌های پاسخگو در شرایط فشار فروش و نیز کنترل دامنه نوسان، از جمله ابزارهایی هستند که صندوق‌ها را در این مسیر همراهی کردند.
جبل‌عاملی گفت: تجربه اخیر، بیش از آنکه صرفا یک واقعه مقطعی باشد، حامل یک پیام راهبردی برای آینده بازار سرمایه است؛ بازار، بیش از هر زمان دیگری به ابزارهای باثبات، قابل فهم و پاسخگو نیاز دارد؛ ابزارهایی که نه‌تنها در روزهای آرام بلکه در روزهای پرمخاطره نیز بتوانند نقش خود را ایفا کنند و از تبدیل ترس فردی به بحران جمعی جلوگیری کنند.
قائم‌مقام گروه مالی کارآمد افزود: اکنون در فضایی که با کاهش ریسک‌های سیاسی و منطقه‌ای، امکان بازگشایی بازار سهام و رونق دوباره معاملات وجود دارد، می‌توان امیدوار بود که صندوق‌های درآمد ثابت، نه‌تنها به مسیر رشد خود ادامه دهند بلکه به الگویی برای طراحی سایر ابزارهای مالی با درجه ریسک‌های متفاوت تبدیل شوند.
جبل‌عاملی در پایان گفت: در افق پیش‌رو، تقویت زیرساخت‌های این صندوق‌ها، از جمله سامانه‌های صدور و ابطال مستقل، شفاف‌سازی بیشتر در تخصیص سود و حمایت از تنوع ابزارهای کم‌ریسک در بازار سرمایه، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. بازگشت اعتماد، سرمایه‌گذاری را ممکن می‌کند اما حفظ این اعتماد، تنها با بلوغ سیاستگذاری، استمرار شفافیت و احترام به آزادی انتخاب سرمایه‌گذار ممکن است.
پیام سبز آتش‌بس و توقف حملات جنگ تحمیلی به بازار سهام
جواد عشقی‌نژاد، پیشکسوت بازار سرمایه در گفت‌وگویی در خصوص پیامدهای مثبت آتش‌بس و توقف جنگ تحمیلی در بازار سهام گفت: بی‌پروا و بدون هیچ تردیدی باید اذعان داشت که مسائل بنیادین اقتصاد ایران مانند مداخلات در اقتصاد و دستوری بودن تفکرات اقتصادی در کشور قبل از هر مانعی مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مشکل در جاده توسعه کشور است. افزون بر این مسائل بحران‌ها و تنش‌های متعدد سیاسی و منطقه‌ای چالش‌های جدیدی برای فعالان اقتصادی ایجاد کرده است.
وی افزود: اگر شرایط دو هفته قبل را که آتش جنگ بر سپهر بلند کشور سایه نیفکنده بود، دوره ثبات اقتصادی فرض کنیم، طوفان افت‌وخیزهای جریانات مربوط به جنگ بیم و نگرانی تازه‌ای در دل فعالان بازار کاشت.
عشقی‌نژاد تاکید کرد: با این اوصاف، روند مثبت شدن ورود پول به صندوق‌های درآمد ثابت حاکی از بازگشت امید و اعتماد به بازار است. با دریافت پیام آتش‌بس و توقف حملات شاهد آن هستیم که بازارهایی همچون طلا و ارز به نرخ‌های دوران آرامش و حتی کمی کمتر از آن برگشته و رفتار انتظاری پیش‌رو در بازار سرمایه و صندوق‌های درآمد ثابت که در این ایام فعالیت داشته‌اند این امید را افزایش داده و در ادامه وظیفه اصلی تصمیم‌گیران بازار استفاده از این اعتماد در جهت برگرداندن بازار به مسیر اصلی‌اش است. اجزای تشکیل‌دهنده بازده این صندوق‌ها حداقل در دو بخش مربوط به خود بازار مانند اوراق دولتی و شرکتی و سهام موجود در این صندوق‌هاست که ضرورت تصمیمات کارشناسانه نهادهای ناظر و عملیاتی داشته و نهادهای بیرونی همچون بانک‌ها و نرخ سپرده آنها و از سوی دیگر نیازمند افزایش روابط و تعامل دو بازار برای حفظ منافع سهامداران است.
وی در نهایت خاطرنشان کرد: با فروکش کردن احتمالی آتش جنگ و بازگشت تدریجی کشور به حالت اعتدال انتظار می‌رود صنایع مختلف بیش از پیش در جهت رسیدن به اهداف اقتصادی‌شان توفیق داشته باشند. در پایان به خود و فعالان حوزه‌های اقتصادی و مالی یادآور می‌شوم که در این ایام مهم همواره تصمیمات به‌موقع، شجاعانه و هماهنگ بین اجزا ما را از این مسیر پر خطر با آرامش خواهد گذراند.
تجربه‌ای قابل اتکا در روزهای پرنوسان
امیر تقی‌خان‌تجریشی، رییس هیات‌مدیره گروه مالی فیروزه ضمن گفت‌وگویی در خصوص وضعیت هفته گذشته بازار سرمایه بیان داشت: در هفته‌ای که گذشت، بازار سرمایه ایران شاهد بازتعریف رفتار سرمایه‌گذاران در مواجهه با نااطمینانی‌ها بود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت که معمولا به‌عنوان مامن امن سرمایه‌ها در دوره‌های پرریسک شناخته می‌شوند، توانستند در عمل نیز چنین نقشی را ایفا و توجه دوباره بخشی از سرمایه‌گذاران را به‌سوی خود جلب کنند.
تقی خان تجریشی گفت: در حالی که برخی تحولات سیاسی- امنیتی فضای انتظارات را تحت‌تاثیر قرار داده بود، رفتار منطقی بازار در حوزه صندوق‌های با درآمد ثابت، پیام مثبتی برای فعالان مالی داشت. فشار فروش در ابتدای هفته، هرچند قابل‌توجه بود اما با مدیریت مناسب نقدشوندگی و شفافیت در اجرای سازوکارهای معاملاتی، به مرحله‌ای از ثبات رسید که به مرور، زمینه را برای بازگشت منابع فراهم کرد. از منظر آماری، طی سه روز ابتدایی هفته (از شنبه ۳۱خرداد تا دوشنبه ۲تیر)، مجموعا حدود ۳/۲۵همت (هزار‌میلیاردتومان) از صندوق‌های با درآمد ثابت خارج شد؛ به‌تفکیک، در روز شنبه ۵/۱۷ همت، یکشنبه ۸/۵همت و دوشنبه ۹۹/۱همت خروج ثبت شده است. این میزان خروج می‌توانست نشانه‌ای از یک بحران اعتماد در بازار باشد اما نقطه‌عطف، روز سه‌شنبه ۳تیر بود؛ روزی که برای نخستین‌بار پس از چند روز فشار خروج، شاهد ورود ۲/۱ همت سرمایه به این صندوق‌ها بودیم.
وی تاکید کرد: این تغییر مسیر، می‌تواند به‌عنوان شاخصی کلیدی از بازگشت تدریجی اعتماد تعبیر شود. سرمایه‌گذارانی که پیشتر با نگرانی منابع خود را خارج کرده بودند، به‌تدریج نشانه‌هایی از اطمینان یافتند و ورود دوباره را آغاز کردند. این رفتار را می‌توان نشانه‌ای از رشد تدریجی اعتماد و اتکای مجدد به کارکرد ابزارهای مالی باثبات ارزیابی کرد. بررسی داده‌های تجمعی نیز این روند را تایید می‌کند. ارزش صندوق‌های درآمد ثابت از حدود ۹۶۰همت در پایان فروردین۱۴۰۴ به بیش از ۱۰۲۰همت در پایان اردیبهشت رسید. این رشد ۶۰همتی در بازه‌ای یک‌ماهه، نشانگر استمرار اقبال به این ابزار مالی است که حتی تحولات مقطعی نیز نتوانست آن را به طور کامل متوقف کند.
تجریشی گفت: نکته قابل‌توجه در تجربه اخیر، آن بود که برخلاف برخی تصورها، نه‌تنها معاملات در این صندوق‌ها دچار اختلال نشد بلکه قیمت‌گذاری‌ها و حجم معاملات به نحوی کنترل شد که منجربه رفتارهای هیجانی دومینووار در بازار نشد. این موضوع نقش کلیدی در آرام‌سازی فضای عمومی بازار ایفا کرد. از منظر اقتصادی، آسیب وارد نشدن به زیرساخت‌های حیاتی و تداوم فعالیت‌های تولیدی در روزهای گذشته، سبب شد تا چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در ابزارهای مالی همچنان قابل اتکا باقی بماند؛ مساله‌ای که تحلیلگران آن را عاملی مثبت در حفظ ثبات روانی بازار می‌دانند. در مجموع، به‌نظر می‌رسد که صندوق‌های درآمد ثابت در این دوره نه‌تنها کارکرد سنتی خود به‌عنوان پناهگاه دارایی‌های کم‌ریسک را حفظ کردند بلکه با عملکرد باثبات، توانستند زمینه‌ساز بازگشت آرام سرمایه‌گذاران به مدار سرمایه‌گذاری هدفمند شوند. ادامه این روند، می‌تواند نقطه آغاز مرحله‌ای تازه از تعادل در رفتار بازار و بازگشت اعتماد عمومی به نهادهای مالی محسوب شود.
