سرنوشت بازارها چه خواهد شد؟
جهان‌صنعت- با آغاز رسمی درگیری نظامی میان رژیم صهیونیستی و ایران، منطقه خاورمیانه وارد یکی از پرتلاطم‌ترین دوره‌های خود در دهه‌های اخیر شده است.
عملیات هوایی ارتش رژیم صهیونیستی علیه اهدافی در خاک ایران و پاسخ متقابل جمهوری اسلامی ایران، تنها در عرض چند ساعت، موجی از نگرانی و نااطمینانی را به بازارهای جهانی تزریق کرد. بازارهایی که همواره نسبت به تحولات ژئوپلیتیکی حساس هستند، این‌بار نیز با واکنشی شدید، وارد فاز جدیدی از نوسانات شدند.
در شرایطی که خاورمیانه به عنوان قلب تپنده صادرات نفت، گاز و فلزات پایه شناخته می‌شود، وقوع جنگی فراگیر در این منطقه می‌تواند پیامدهایی گسترده برای بازارهای انرژی و مواد اولیه در سطح بین‌المللی به همراه داشته باشد. بررسی نوسانات قیمتی در نخستین ساعات معاملات روز گذشته نشان می‌دهد که مجموعه‌ای از دارایی‌ها، از نفت خام و فلزات گرفته تا ارزهای دیجیتال، تحت‌تاثیر مستقیم این بحران قرار گرفته‌اند؛ برخی با رشد صعودی و برخی دیگر با افت شدید مواجه شده‌اند.
جهش محدود در بازار نفت؛ آغاز یک روند انفجاری؟
نفت خام به‌عنوان حساس‌ترین دارایی نسبت به تحولات ژئوپلیتیکی، در واکنش به آغاز جنگ، نخستین نشانه‌های رشد قیمتی را ثبت کرد. بهای نفت خام برنت با افزایش ۴۶/۰درصدی به ۵۷/۷۳دلار و نفت خام وست‌تگزاس اینترمدیت با رشد ۵۷/۰درصدی به ۶۵/۷۰دلار در هر بشکه رسید. هرچند این اعداد در نگاه اول چشمگیر نیستند، اما بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که بازار در حال ارزیابی سطح تنش‌ها و سناریوهای پیش‌رو است. به‌ویژه آنکه ایران هشدار داده در صورت مداخله کشورهای ثالث یا ادامه تجاوزات، تنگه هرمز- شاهرگ اصلی ترانزیت انرژی جهان- ممکن است بسته شود.
با توجه به اینکه بیش از یک‌پنجم از صادرات نفت خام جهان از طریق این گذرگاه راهبردی انجام می‌شود، هرگونه اختلال در فعالیت نفت‌کش‌ها می‌تواند به جهشی غیرمنتظره در قیمت نفت منجر شود. موسسات بین‌المللی از جمله «کپلر» هشدار داده‌اند که تداوم درگیری ممکن است قیمت نفت را تا سطح ۹۰دلاری و حتی فراتر از آن سوق دهد.
التهاب در بازار گاز اروپا؛ بازگشت سایه بحران انرژی
یکی دیگر از بازارهایی که به سرعت نسبت به تحولات خاورمیانه واکنش نشان داد، بازار گازوئیل لندن بود. بهای این سوخت کلیدی با افزایش ۷۹/۰درصدی به ۲۵/۷۰۲دلار در هر تن رسید. این رشد سریع، نشان‌دهنده حساسیت بالای بازار گاز اروپا به تحولات سیاسی- امنیتی منطقه است؛ به‌ویژه پس از بحران انرژی ناشی از جنگ اوکراین و وابستگی اروپا به منابع جایگزین گاز روسیه.
در واکنش به تنش‌های جاری، برخی کشورها از جمله اعضای اتحادیه اروپا به سرعت اقدام به افزایش سفارش‌های خود از منابع جایگزین مانند الجزایر و نیجریه کرده‌اند. تحلیلگران هشدار داده‌اند که در صورت تشدید بحران، حتی ذخایر راهبردی کشورهای اروپایی نیز ممکن است پاسخگوی نیاز زمستانی نباشد.
رفتار متضاد فلزات پایه؛ آینه نگرانی‌های صنعتی و رکودی
در حالی که بازار انرژی با افزایش قیمت‌ها مواجه شده، واکنش بازار فلزات پایه متفاوت بوده و عمدتا کاهشی ثبت شده است. بهای مس با افت ۳۱/۰درصدی به ۹۶۷۹دلار در هر تن رسید و قیمت روی نیز با کاهش ۶۶/۰درصدی به ۲۶۴۳دلار تنزل یافت. این رفتار بازار تا حد زیادی ناشی از نگرانی نسبت به رکود اقتصادی و افت تقاضای صنعتی در صورت تداوم جنگ است.
سرمایه‌گذاران بین‌المللی با دو نگرانی عمده مواجه‌اند؛ از یک‌سو خطر کمبود عرضه مواد اولیه و از سوی دیگر افت مصرف جهانی به دلیل رکود بالقوه. چین که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فلزات پایه در جهان است، هنوز واکنشی رسمی نسبت به این تحولات نشان نداده و این سکوت، ابهام موجود در بازار را تشدید کرده است.
صعود آلومینیوم در سایه تحریم‌ها
برخلاف دیگر فلزات پایه، قیمت آلومینیوم افزایشی ثبت کرده و با رشد ۴۹/۰درصدی به ۲۵۱۸دلار در هر تن رسیده است. کارشناسان این رشد را نتیجه پیش‌بینی کاهش صادرات آلومینیوم از ایران به دلیل احتمال تحریم‌های جدید عنوان کرده‌اند. در شرایطی که صنایع جهانی نیاز روزافزونی به این فلز دارند، هرگونه کاهش عرضه از سوی یکی از تولیدکنندگان مهم، می‌تواند باعث افزایش قیمت‌ها در کوتاه‌مدت شود.
رفتار محتاطانه بازار طلا؛ عقب‌نشینی در اوج بحران
در شرایطی که بحران‌های ژئوپلیتیکی معمولا به رشد بهای طلا به‌عنوان دارایی امن منجر می‌شود، این‌بار بازار طلا رفتاری خلاف انتظار از خود نشان داد. در نخستین ساعات پس از آغاز درگیری میان ایران و رژیم صهیونیستی، قیمت طلا با کاهش ۲۸/۰درصدی به ۳۴۰۷دلار رسید. این افت قیمتی در بحبوحه افزایش تنش‌ها در خاورمیانه، برای بسیاری از تحلیلگران غیرمنتظره بود.
کارشناسان دلایل متعددی را برای این رفتار طلا مطرح می‌کنند. نخست آنکه بازار هنوز در مرحله ابتدایی شوک قرار دارد و انتقال کامل نقدینگی به دارایی‌های امن صورت نگرفته است. دوم، نوسانات قابل‌توجه در بازارهای انرژی و ارزهای دیجیتال موجب شده توجه بخشی از سرمایه‌گذاران به جای طلا، به دارایی‌های دارای نوسان بالا معطوف شود.
با این حال، انتظار می‌رود در صورت تداوم درگیری‌ها و افزایش احتمال دخالت دیگر کشورها در جنگ، طلا دوباره جایگاه خود را به‌عنوان پناهگاه سرمایه بازیابد. سطوح قیمتی ۳۳۸۰دلار به‌عنوان حمایت و ۳۴۵۰دلار به‌عنوان مقاومت، در روزهای آینده نقشی کلیدی در تعیین جهت بازار ایفا خواهند کرد.
بیت‌کوین در مدار صعود؛ بازتعریف دارایی امن؟
شگفت‌انگیزترین واکنش بازارها در پی تحولات خاورمیانه، در حوزه رمزارزها به‌ویژه بیت‌کوین رخ داد. در شرایطی که بسیاری از بازارهای سنتی در وضعیت سردرگمی و رکود قرار داشتند، بیت‌کوین با جهشی ۰۷/۱درصدی به ۱۰۷۷۱۰دلار رسید. این افزایش قابل‌توجه نشان داد که بخش جدیدی از سرمایه‌گذاران ترجیحات خود را به سمت بازارهایی برده‌اند که انعطاف‌پذیری و پتانسیل سودآوری بالاتری دارند.
تحلیلگران دو تفسیر اصلی از این رفتار ارائه داده‌اند؛ نخست برخی از فعالان بازار رمزارز، بیت‌کوین را مشابه طلا به‌عنوان دارایی ضدتورمی و امن در نظر گرفته‌اند. دوم، گروهی دیگر بر این باورند که ورود سریع نقدینگی از بازارهای سنتی به بازار رمزارزها صرفا با هدف بهره‌برداری از نوسانات شدید و کسب سود کوتاه‌مدت صورت گرفته است.
صرف‌نظر از انگیزه‌ها، صعود بیت‌کوین در چنین فضایی می‌تواند نشانه‌ای از آغاز عصر جدیدی در ساختار بازارهای مالی باشد؛ عصری که در آن مفهوم دارایی امن دیگر محدود به ابزارهای سنتی مانند طلا یا اوراق قرضه نخواهد بود و دارایی‌های دیجیتال، نقش پررنگ‌تری در سبدهای سرمایه‌گذاری ایفا خواهند کرد.
بازترسیم نظم ژئوپلیتیکی؛ جنگی فراتر از مرزها
درگیری نظامی میان ایران و رژیم صهیونیستی تنها یک تقابل دوجانبه منطقه‌ای نیست، بلکه آغاز احتمالی یک بازتعریف جدید از موازنه قدرت در خاورمیانه و حتی فراتر از آن محسوب می‌شود. تحلیلگران موسسات معتبر بین‌المللی همچون «چتم‌هاوس» و «اکونومیست» هشدار داده‌اند که در صورت گسترش جغرافیای این جنگ به کشورهایی مانند لبنان، سوریه یا یمن، جهان با بحرانی مشابه شوک نفتی دهه ۱۹۷۰ میلادی مواجه خواهد شد.
در این میان، اقتصادهای نوظهوری چون هند، ترکیه و برزیل که وابستگی شدیدی به واردات انرژی از منطقه خاورمیانه دارند، بیش از دیگران در معرض آسیب قرار دارند. اروپا نیز در آستانه زمستانی با ذخایر گازی ناکافی، نسبت به پیامدهای احتمالی این بحران به شدت نگران است. ایالات متحده آمریکا که در سال‌های اخیر تمرکز راهبردی خود را به سمت آسیا سوق داده بود، بار دیگر مجبور شده اولویت خود را به تحولات خاورمیانه بازگرداند؛ نشانه‌ای روشن از شدت تهدیدات موجود.
آینده‌ای نامعلوم؛ دو سناریو برای مسیر پیش‌رو
در شرایط کنونی، تحلیلگران دو مسیر اصلی برای آینده محتمل می‌دانند: سناریوی اول، یک جنگ کوتاه‌مدت و کنترل‌شده است. در این حالت، در صورت برقراری آتش‌بس در روزهای آینده، بازارها می‌توانند به‌تدریج آرامش خود را بازیابند. هرچند اثرات روانی این بحران تا مدت‌ها باقی خواهد ماند، اما انتظار می‌رود قیمت نفت در محدوده ۷۵ تا ۸۰ دلار تثبیت شود و طلا و بیت‌کوین نیز با نوسانات کاهشی مواجه شوند. سناریوی دوم، درگیری فرسایشی و منطقه‌ای شدن بحران است؛ سناریویی که در آن بازارهای جهانی وارد فاز بی‌ثباتی شدید خواهند شد. در این شرایط، قیمت نفت می‌تواند به بالای ۹۵دلار صعود کند و صادرات نفت کشورهای کلیدی منطقه همچون ایران، عراق و عربستان دچار اختلال شود. سقوط شاخص‌های بورس جهانی، صعود طلا به سطوح بالای ۳۶۰۰ دلار و افزایش هیجانی بهای بیت‌کوین در کنار افزایش ریسک‌پذیری، از دیگر پیامدهای محتمل چنین سناریویی خواهد بود.
زنگ خطر برای اقتصاد جهانی؛ درس‌هایی که باید آموخت
جنگ ایران و رژیم صهیونیستی، هرچند نخستین بحران ژئوپلیتیکی قرن بیست‌و‌یکم نیست، اما به‌وضوح یکی از پیچیده‌ترین و پرمخاطره‌ترین آنها به شمار می‌رود. واکنش سریع و گسترده بازارهای جهانی نشان می‌دهد که اقتصاد بین‌المللی تا چه حد به ثبات خاورمیانه وابسته است و تا چه اندازه می‌تواند در برابر چنین شوک‌هایی آسیب‌پذیر باشد.
در این فضا، سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و سیاستگذاران باید به بازنگری در راهبردهای خود روی آورند. بازار سرمایه ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و در روزهای آینده با تکانه‌هایی هم در سطح بنیادی و هم در بعد روانی مواجه خواهد شد. شرکت‌های صادرات‌محور در معرض ریسک قرار دارند، در حالی که برخی صنایع داخلی، به‌ویژه آنها که از افزایش نرخ ارز یا محدودیت واردات بهره‌مند می‌شوند، ممکن است مسیر رشد را تجربه کنند.
در نهایت، باید به این واقعیت توجه داشت که بازارها حافظه‌ای بلندمدت دارند. آثار اقتصادی جنگ، فراتر از تلفات انسانی، در حافظه ساختار اقتصادی جهان ماندگار خواهد ماند. تحولات امروز، شاید به‌عنوان نقطه عطفی در مسیر جهانی‌سازی و نظم اقتصادی فعلی ثبت شود؛ پرسش اساسی آن است که آیا جهان برای این تغییر آماده است؟
