بستر رشد سفته‌بازی در ایران
جهان صنعت– رفتارهای سوداگرانه و سفته‌بازی اثرات گسترده اکثرا مخرب در اقتصاد بر جای می‌گذارند. سفته‌بازی از طرفی موجب تقویت بخش نامولد اقتصاد و از طرفی دیگر موجب پدیده‌های نامطلوب همچون نارضایتی اجتماعی، نابرابری، تورم و … می‌شود. از این رو سیاست‌های درست و کارآمد در اقتصاد مستلزم کنترل عوامل موثر و کنترل‌کننده سفته‌بازی خواهد بود. در این پژوهش یک روش کمی چند مرحله‌ای و بر پایه الگوهای اقتصادسنجی در بازه زمانی ۱۴۰۱-۱۳۷۰، به کار گرفته شده است. ابتدا شاخص‌های سفته‌بازی، بی‌ثباتی اقتصادی و مدیریت سیاسی با استفاده از روش تحلیل مولفه‌های اصلی ساخته‌شده و سپس با به‌کار‌گیری الگوی خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی عوامل موثر بر سفته‌بازی برآورد شده‌اند. با توجه به نتایج پژوهش، مدیریت سیاسی اثر منفی بر سفته‌بازی دارد و با بهبود شاخص مدیریت سیاسی به‌اندازه یک واحد، شاخص سفته‌بازی تقریب ۰۵۲/۱درصد کاهش پیدا می‌کند. در خصوص شاخص بی‌ثباتی اقتصادی نتیجه گرفته می‌شود که اثر آن بر سفته‌بازی در بلندمدت مثبت و ضریب اثرگذاری بیش از ۹۶/۰ برآورد شده است، به عبارتی دیگر، افزایش بی‌ثباتی اقتصادی موجوب ایجاد فرصت‌های سوداگرانه شده و سفته‌بازی را افزایش می‌دهد. در بلندمدت نیز با ایجاد فضای نااطمینانی، فرصت‌های رانتی در معاملات جهت کسب سود بیشتر را افزایش داده و بدین‌ترتیب معاملات و سوداگری‌های بازار افزایش پیدا می‌کند. از نتایج جانبی پژوهش، اثر مثبت نقدینگی و اثر منفی تولید ناخالص داخلی بر سفته‌بازی بوده و این امر حاکی از آن است که در صورت بهبود فضای اقتصاد رسمی و مدیریت مناسب آن، کاهش سفته‌بازی اتفاق خواهد افتاد.
۱- پیامدهای منفی اصلی سفته‌بازی بر اقتصاد چیست؟
سفته‌بازی می‌تواند بخش‌های غیرمولد اقتصاد را تقویت کرده و پیامدهای نامطلوبی مانند نارضایتی اجتماعی، افزایش نابرابری و تورم را به‌دنبال داشته باشد. همچنین، حباب‌های قیمتی در دارایی‌ها ایجاد می‌کند که منجربه تضعیف ثبات مالی، بی‌ثباتی در نظام بانکی و پیچیدگی در مدیریت دارایی‌ها می‌شود.
۲- طبق این پژوهش، رابطه بین مدیریت سیاسی و سفته‌بازی در ایران چگونه است؟
نتایج تحقیق رابطه‌ای معکوس بین مدیریت سیاسی و سفته‌بازی را نشان می‌دهد. به‌طور خاص، بهبود یک واحدی در شاخص مدیریت سیاسی، باعث کاهش حدود ۰۵۲/۱درصدی در شاخص سفته‌بازی می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که مدیریت سیاسی بهتر می‌تواند فعالیت‌های سفته‌بازی را مهار کند.
۳- طبق یافته‌های تحقیق، بی‌ثباتی اقتصادی در ایران چگونه بر سفته‌بازی تاثیر می‌گذارد؟
مطالعه نشان می‌دهد که بی‌ثباتی اقتصادی تاثیر مثبت و بلندمدت بر سفته‌بازی دارد. افزایش بی‌ثباتی اقتصادی باعث افزایش عدم اطمینان در بازارها شده و فرصت‌های بیشتری برای فعالیت‌های سوداگرانه و رانت‌جویی ایجاد می‌کند. ضریب تاثیر بلندمدت این رابطه بیش از ۹۶/۰ برآورد شده است.
۴- این پژوهش از چه روشی برای تحلیل سفته‌بازی در اقتصاد ایران استفاده کرده است؟
این تحقیق از یک روش کمی چندمرحله‌ای مبتنی‌بر مدل‌های اقتصادسنجی بهره برده است. در مرحله نخست، شاخص‌هایی برای سفته‌بازی، بی‌ثباتی اقتصادی و مدیریت سیاسی با استفاده از تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) ساخته شد. سپس عوامل موثر بر سفته‌بازی با استفاده از مدل ARDL (خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی) و تحلیل داده‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۲۲ برآورد شد.
۵- منابع طبیعی چه نقشی در سفته‌بازی در کشورهایی مانند ایران دارند؟
در کشورهایی که دارای منابع طبیعی فراوان هستند، نبود یک چارچوب نهادی قوی می‌تواند زمینه‌ساز فساد و رفتارهای رانت‌جویانه شود. این امر بستر مناسبی برای افزایش سفته‌بازی در جامعه ایجاد می‌کند. بهبود کیفیت نهادها و مدیریت سیاسی می‌تواند تاثیر منفی منابع طبیعی بر سفته‌بازی را کاهش دهد.
۶- علاوه‌بر مدیریت سیاسی و بی‌ثباتی اقتصادی، چه عوامل دیگری بر سفته‌بازی در ایران تاثیرگذار هستند؟
نتایج تحقیق نشان می‌دهد که:
– نقدینگی (Liquidity) تاثیر مثبت بر افزایش سفته‌بازی دارد.
– تولید ناخالص داخلی (GDP) تاثیر منفی بر کاهش سفته‌بازی دارد
این یافته‌ها نشان می‌دهد که تقویت بخش رسمی اقتصاد و مدیریت صحیح آن می‌تواند به کاهش سفته‌بازی کمک کند.
۷- شاخص سفته‌بازی در این مطالعه چگونه ساخته شد؟
برای تدوین شاخص سفته‌بازی، از شاخص‌های قیمتی دارایی‌ها استفاده شد. در یک فرآیند چندمرحله‌ای، از تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) برای ترکیب متغیرهایی مانند قیمت مسکن، قیمت طلا، شاخص بازار سهام و نرخ ارز غیررسمی جهت ایجاد یک شاخص ترکیبی از قیمت دارایی‌ها استفاده شد. سپس، بخشی از تغییرات قیمت دارایی‌ها که با متغیرهای بنیادی اقتصادی توضیح داده نمی‌شد با استفاده از مدلARDL ، به‌عنوان شاخص سفته‌بازی در نظر گرفته شد.
۸- براساس یافته‌ها، چه توصیه‌های سیاستی برای کاهش سفته‌بازی در اقتصاد ایران ارائه شده است؟
برای مهار سفته‌بازی در اقتصاد ایران، پژوهش توصیه می‌کند سیاست‌هایی در راستای تقویت مدیریت سیاسی و کاهش بی‌ثباتی اقتصادی اجرا شود، از جمله:
– ارتقای کیفیت نهادها و حکمرانی اقتصادی
– کنترل تورم از طریق مدیریت نقدینگی و کاهش کسری بودجه
– ثبات‌بخشی به نرخ ارز و سیاست‌های ارزی
– ایجاد محیطی اقتصادی با پیش‌بینی‌پذیری و شفافیت بیشتر
این اقدامات می‌تواند به کاهش فعالیت‌های سفته‌بازی غیرمولد و افزایش ثبات اقتصادی در ایران کمک کند.
نویسندگان: محمد مصطفی‌زاده، پرویز داودی، حسین صمصامی و علی اکبر عرب‌مازار
این مطلب از مقاله‌ای با عنوان «اثر مدیریت سیاسی و ثبات اقتصادی بر سفته‌بازی در اقتصاد ایران» استخراج شده است
