علم بی‌صدا
پرویز کرمی، مدیرعامل مرکز نوآوری همیار دانش‌بنیان
در دهه‌های اخیر ایران گام‌های بلندی در حوزه علم و فناوری برداشته است؛ از فتح قله‌های فناوری نانو و سلول‌های بنیادی تا ساخت ماهواره‌های بومی، داروهای نوترکیب، غنی‌سازی اورانیوم تا چرخه کامل سوخت هسته‌ای، پهپادهای پیشرفته و توسعه استارتاپ‌های دانش‌بنیان و کسب رتبه ۱۵ تا ۱۷ در تولید علم دنیا اینها تنها بخشی از دستاوردهایی هستند که بسیاری از کشورهای منطقه حتی در آرزوی آن مانده‌اند.
پرسش اساسی اما اینجاست: چرا این پیشرفت‌ها در ذهن جامعه، تصویر روشنی ندارند؟ چرا روایت علمی و فناوری ایران، نه در دل رسانه‌ها و نه در ذهن مردم به یک داستان باورپذیر و الهام‌بخش تبدیل نشده است؟
زبان سخت، روایت خاموش
پیشرفت‌های علمی و فناوری اغلب در قالب مقالات تخصصی، گزارش‌های فنی یا آمارهای خشک منتشر می‌شوند و فاقد «داستان انسانی» و بیان جذاب که عموم مردم را درگیر کند، هستند.
فاصله دانشگاه با جامعه
استادان و پژوهشگران هرچند محور اصلی تولید علم هستند اما به واسطه رسانه گریزی کمتر توانسته‌اند نقش فعال در رسانه‌ها یا ارتباط با افکار عمومی ایفا کنند. هرچند در این میان نقش تخریبی رسانه‌های زرد و شبه علم‌ها و اخبار منفی را نباید بی‌اثر دانست.
رسانه‌های غیرعلمی، صدا‌و‌سیمای سنتی
نه رسانه‌های دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و مطبوعات به‌درستی وارد میدان روایتگری موثر علم و فناوری شده‌اند، نه صداوسیما روایتی فراگیر، مستمر و جذاب از موفقیت‌های علمی و فناوری ارائه داده است. و می‌بینیم که عمده این مهم هم بیشتر بر دوش رهبر معظم انقلاب افتاده است.
بی‌اعتمادی و فضای ذهنی منفی
افکار عمومی که زیر فشار تزریق ناامیدی‌ها و کمبود‌های چالش‌های روزمره است، به سختی با روایت‌های مثبت و پیشرفت‌ها ارتباط برقرار می‌کند به‌ویژه وقتی این روایت‌ها سیاست‌زده یا بزرگ‌نمایی شده به نظر برسند.
فقدان سیاستگذاری مشخص رسانه‌ای در حوزه علم و فناوری
– در بسیاری از کشورها نهادهای دولتی و غیرانتفاعی مسوول «ترویج علم» هستند اما در ایران سیاستگذاری یکپارچه و هدفمند برای ترویج‌گری علم و فناوری به‌ندرت وجود دارد.
– فعالیت‌ها گسسته و پراکنده است؛ بین وزارت علوم، معاونت علمی، صداوسیما، بخش‌خصوصی و رسانه‌ها همکاری نظام‌مند و مستمر نیست.
– چه باید کرد، راهکار چیست؟
در مدت مسوولیتم در معاونت علمی و فناوری و بنیاد ملی نخبگان در ستاد فرهنگسازی اقتصاد
دانش بنیان اقداماتی انجام شد که باید روزآمد، تقویت و استمرار یابد.
تربیت نسل «رسانه‌دانِ علم و فناوری »
باید روزنامه‌نگارانی تربیت و تقویت شوند که هم زبان علم را بفهمند و هم مهارت بهره‌گیری ابزارهای روایتگری نوین را داشته باشند: از پادکست و ویدئو تا مستند کوتاه و روایت برای شبکه‌های اجتماعی. (ای‌کاش می‌شد برای اکثر خبرنگاران علم و فناوری کتاب‌هایی مانند روایتگری موثر کندال هاون درقالب بوت کمپ تدریس شود)
بازآفرینی نقش صداوسیما
نیت انجام و تولید برنامه‌های حوزه علم و فناوری در صداسیما بوده و هست اما در کمیت و کیفیت تولید و استمرار پخش و نوآوری نقصان بسیار داریم و البته آدم مطلع و کاربلد هم در این حوزه کم داریم، برنامه‌هایی مانند «بربنیان دانش»، «نسیم دانش»، «ایران ساخت»، «چرخ» و… تجربه‌های موفقی بودند و مربوط به سال‌ها قبل. حالا اما نیازمند روزآمدی، استمرار، تنوع فرمی و بهره‌گیری از نوآوری و چهره‌های علمی جذاب هستیم.
مشارکت فعال اساتید مبرز و دانشجویان خلاق
اساتید می‌توانند روایتگر علمی شوند و دانشجویان نیروی پیشران ترویج دانش و فناوری در فضای مجازی و رسانه‌ای. نشریات دانشجویی، کانال‌های علمی و ترویجی و تولید محتوای دیجیتال در بیان پیشرفت‌ها باید تقویت شوند.
داستان‌محوری و برندینگ علمی
هر دانشمند، هر شرکت دانش بنیان و هر استارتاپ موفق، هر اختراع ملی یک «داستان» است. این داستان‌ها باید از قالب خبر خشک بیرون آمده و در دل مستندها، سریال‌ها، انیمیشن‌ها، مسابقات علمی و گفت‌وگوهای جذاب روایت شوند.
اگر قرار است علم، فناوری و نوآوری به فرهنگ عمومی جامعه تبدیل شود باید از آزمایشگاه تا اتاق‌نشیمن و از دانشگاه تا مزرعه و کارگاه امتداد پیدا کند. امروز پیشرفت کافی نیست، روایت پیشرفت است که جای خالی‌اش احساس می‌شود.
مردم اگر بدانند، باور می‌کنند. اگر باور کنند، حمایت می‌کنند و اگر حمایت کنند، ایران می‌تواند نه‌تنها پیشرفت کند که «پیشرفت را معنا کند».
