به نام مردم، به کام قاچاقچیان

فاطمه عباسپور– رقیب خوب نعمت است؛ مهم نیست حوزه مدنظر به زندگی شخصی افراد باز گردد یا تولید داخلی کشور؛ رقیب خوب تحت هر شرایطی نعمت است. در حقیقت در بسیاری از موارد اگر رقیب قانونی را حذف کنیم به جای لطف آسیب رسانده‌ایم و پویایی فضا را از بین برده‌ایم. علم اقتصاد برپایه چندین مفهوم کلی بنا شده است و یکی از مهم‌ترین این مفاهیم رقابت بر سر کیفیت و قیمت است؛ رقابت را نمی‌توان از اقتصاد حذف کرد چرا که تمام آنچه می‌ماند رانت و فساد است.

اهمیت اقتصاد در شرایط فعلی کشور به حدی است که رهبری در شعار سال‌های اخیر همواره شعار‌هایی با موضوعات اقتصادی را انتخاب کرده‌اند و بارها فرموده‌اند که شرایطی را فراهم آورید که به تولیدکنندگان داخلی فشار نیاید؛ بسیاری از کارشناسان نیز اعتقاد دارند استفاده از ابزار‌هایی مانند تعرفه‌ها و محدودیت‌های حقوقی و گمرکی برای حمایت از تولید داخل ضروری است و می‌تواند در کنار حفظ پویایی بازار، زمینه را برای رشد تولید داخل فراهم آورد. براساس برنامه پنج ساله ششم واردات کالاهای دارای مشابه داخلی به قصد حمایت از تولید ممنوع شد. هفت سال از آن تاریخ گذشته است؛ نیازی نیست کارشناس باشیم تا با نگاهی به آمار بفهمیم وضعیت تولید کشور نسبت به سال ۹۷ نه‌تنها رشد نداشته بلکه بیشتر از پیش در ورطه فساد و رانت فرو رفته است. دستاورد دیگر این ممنوعیت، رشد قاچاق بوده است و در اینجاست که می‌فهمیم در حال یک بازی دوسر باخت هستیم چرا که کالاهایی که ورود قانونی‌شان به کشور را ممنوع کردیم کماکان در بازار حضور دارند و تنها تفاوت این است که این‌بار ورودشان غیرقانونی است.

انحصار، سرچشمه فساد

بر کسی پوشیده نیست که انحصار، سرچشمه فساد است. هنگامی که در منابع و بازار، انحصار وجود داشته باشد از دل آن، فساد و رانت زاده می‌شود. در گفت‌و‌گو با علیرضا مناقبی، رییس مجمع عالی واردات به بررسی عمقی‌تر تاثیر ممنوعیت واردات بر نظام اقتصادی کشور پرداخته‌ایم.

مناقبی گفت: نتیجه ممنوعیت، انحصار و نتیجه انحصار، فساد و رانت است. نوع این ممنوعیت هم تفاوتی ایجاد نمی‌کند چرا که این گزاره به طبع بشر مربوط است؛ طبعی که از هرچه اگر آن را بدون عدله قانونی منع کنید حریص‌تر می‌شود. ممنوعیت واردات کالا که در مسیر کار شرعی مردم اختلال ایجاد می‌کند خلاف قانون اساسی است. البته لازم به ذکر است ممنوعیت با محدودیت متفاوت است و می‌توان با استفاده از ابزار تعرفه مانند تمام جهان، محدودیت‌های لازم را ایجاد کرد. در سال ۹۷ و براساس تصمیم سران سه قوه در برنامه پنج ساله ششم کشور، ممنوعیت واردات حدود ۲۵۰۰ قلم کالا برای حمایت از بخش تولید گرفته شد. پس از پایان برنامه ششم باید این ممنوعیت به صورت خودکار آزاد می‌شد اما تا حدودا یک‌سال پس از آن اقدامی از این جهت انجام نشد.

وی ادامه داد: تمام این ماجرا به یک استدلال ختم می‌شود؛ اگر ممنوعیت واردات و ایجاد انحصار قرار بود به شکوفایی تولید بینجامد امروزه پس از هفت سال باید نتایج این شکوفایی را می‌دیدیم؛ اتفاقی که می‌دانیم به وقوع نپیوست. دلیل آن چه بود؟ تولید ما به سمت بخش رانتی و انحصاری رفت. چه بسیار افرادی که به بهانه تولید و دانش بنیان برای نفع شخصی خود از منابع و شرایط کشور سوءاستفاده کردند.

حذف پویایی بازار

وی خاطرنشان کرد: در هرجای دنیا رقابت را از بازار حذف کنیم باعث شکست کالای‌مان شده‌ایم؛ چرا که پویایی را از آن گرفته‌ایم. واردات قانونی هر کشور، عامل پویایی واحد‌های صنعتی آن است؛ این واحد‌ها رقیبی را برای خود در بحث کیفیت و قیمت می‌بینند.

اگر واحد‌های داخلی بتوانند در این دو بحث موفق ظاهر شوند هیچ واردکننده عاقلی با سرمایه خود بازی نمی‌کند تا کالایی را که نمونه داخلی با کیفیت و با قیمت مناسبی را دارد وارد کند.

رییس مجمع واردات گفت: نکته غم‌انگیز این است که ما جلوی واردات قانونی کشور که از آن به عنوان عامل پویایی واحد‌های تولیدی یاد کردیم را گرفته‌ایم اما تمام این کالاهای ممنوعه و به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند و هرکس فکر می‌کند چیزی به جز ارز برای این کالاها مبادله شده است سخت در اشتباه است چرا که این کالاها در نهایت از خارج کشور می‌آیند و بگذریم که امروزه شاهد قاچاق کالاهایی که بابت‌شان داخل کشور یارانه پرداخت می‌شود به خارج هستیم. نمی‌توان بابت سود یک اقلیت کوچک که از این ممنوعیت‌ها سود می‌برند با زندگی ۹۰میلیون نفر بازی کرد.

اهمیت ارزآوری

وی افزود: خداوند انسان را به گونه‌ای خلق کرد که بارز‌ترین صفت آن، قوه تعقل، اختیار و انتخابش باشد. با رسایی هرچه بلند‌تر اعلام می‌کنم که تولید داخلی هر کشور، تاج سر آحاد مردم است؛ اما چه تولیدی؟ تولیدی که در آن مزیت نسبی وجود دارد؛ می‌تواند برای کشور ارزش افزوده ایجاد کند؛ ارز وارد کشور کند و مایه زیان بخش تولید کشور نشود. تولیدی که ۶۰ تا ۷۰درصد بابت آن ارز گرفته می‌شود چه ارزآوری برای کشور می‌تواند داشته باشد؟ آیا به همان اندازه که ارز دریافت می‌کند ارزآوری دارد؟ آیا به ازای ارزی که دریافت می‌کند موفق به اشباع بازار داخلی شده است و احساس نیاز مردم را رفع کرده است؟

مناقبی گفت: این رویه‌ای نیست که ما آن را اختراع کرده باشیم و تمام جهان بر همین چرخ می‌چرخد. ما در هیچ‌کدام از کشور‌های پیشرو در حوزه تولید نمی‌بینیم که برای واردات‌شان ممنوعیتی ایجاد کنند. لازم است دوباره یادآور شوم که منظور از عدم ممنوعیت، عدم استفاده از ابزار تعرفه و بازی با قیمت نیست.

حذف رقبای قانونی

وی ادامه داد: واحدی که هنوز نتوانسته است قسط‌های قبلی خود را تصفیه کند بر چه حساب دوباره وام می‌گیرد؟ قیمت کالاهای ممنوعه در اسفند ۹۶ را با اردیبهشت ۹۷ مقایسه کنید؛ حذف رقبای قانونی و پویایی بازار توانسته بر کیفیت و کمیت این کالا‌ها تاثیر بگذارد؟ اگر پاسخ مثبت به این سوال دهیم، پس دلیل عرض‌اندام کالای قاچاق در بازار چیست؟ آیا جز این است که حتی برخی از واردکنندگان داخلی نیز برای گرداندن امورات خود مجبور به بازار غیرقانونی قاچاق شده‌اند؟

وی افزود: من به عنوان یک واردکننده قانونی اعلام می‌کنم که با محدودیت موافقم اما با ممنوعیت خیر؛ ابزار محدودیت نیز تعرفه است. بزرگ‌ترین امتیاز پویایی واردات این است که هنگامی که واردات به رویه قانونی خود انجام می‌شود بخش تولید می‌داند که رقیبی دارد؛ قیمت این کالای رقیب به علت محدودیت‌های حقوقی، گمرکی و تعرفه‌ای بالاتر تمام می‌شود. تولیدکننده داخلی می‌تواند در سایه قیمت بالاتر کالایی باکیفیت مشابه ایجاد کند و بازار را تسخیر کند. در آن زمان واردکننده دیگر کالای قبلی را وارد نمی‌کند و به سراغ کالایی جدید می‌رود و سطح رفاه کلی جامعه بالا می‌رود.

مثال ملموس بازار شیرینی و شکلات

مناقبی گفت: مثال بسیار ملموسی برای این قضیه وجود دارد و آن اوج گرفتن صنعت شیرینی و شکلات ایران همزمان با ورود رقبای خارجی به داخل کشور است.

کالای خارجی آمد و واحد‌های شیرینی و شکلات را بر آن داشت که نحوه تولید خود را بروز کنند و ماشین‌آلات جدید را تهیه کنند و در نهایت به آنجا رسیدیم که در کشور‌های مهد شیرینی و شکلات بتوانیم کالا صادر کنیم.

جالب است که حتی در آن زمان هم واردات نسبت به تولید داخل حجمی نداشت اما توانست بازار را به طور کلی زیر و رو کند. حال باید دید چه میزان از فروش داخلی و صادرات صنعت پس از ممنوعیت واردات افت کرده است.

تصمیمات غلط

وی در خاتمه سخنانش گفت: مقام معظم رهبری جمله کلیدی دارند که می‌تواند شرایط فعلی را به خوبی توجیه کند و آن این است که برخی گزارش‌های پوچ و مهمل منجر به تصمیم‌گیری‌های غلط و اشتباه می‌شود. آیا مسوولان نمی‌بینند که کشور‌های مهد تولید مانند آلمان عینا تولیدات خود را وارد می‌کنند؟ چرا که می‌بیند برخی تولیدات خارجی مقرون به صرفه‌تر هستند و می‌تواند با اختصاص تمرکز خود به کالاهایی که در آن مزیت دارد و تراز تجاری خود را مثبت نگه دارد و حتی بالاتر هم ببرد. کاری که ما می‌کنیم حمایت از تولید داخل نیست بلکه بازی با جیب مردم است و برخی نیز این امر را به شرایط تحریم و نبود ارز نسبت می‌دهند اما اگر ارز نیست قاچاق چگونه صورت می‌گیرد؟ زمین بازی تجارت کشور را برای فعالیت تمام آحاد کشور به صورت مساوی هموار سازید تا همگی بتوانند نقش خود را به درستی ایفا کنند و همه با هم سود ببرند.