اقتصاد در چاله تحریم نماند
جهان صنعت – تعارف را کنار بگذاریم و واقعیت‌های زندگی اقتصادی ایران را پوست‌کنده و با چشم‌‌هایی باز و کارشناسانه و برپایه درستی و راستگویی ببینیم و داوری کنیم. این نگاه اگرچه باید رو به آینده باشد اما نمی‌توان آنچه بر سر اقتصاد ایران در این دهه‌های تازه‌سپری‌شده آمده را نادیده گرفت. گذشته اگر چراغ آینده نباشد به چه کاری می‌آید؟ باید واقعیت‌ها را جوری ندید که خودمان می‌خواهیم و باید جوری دید که هست. هراس از گفتن و نوشتن و داوری کردن درباره گذشته و نیز امروز و نسبت آنها با فردای ایران می‌تواند سرنوشت بدتری برای ایران و ایرانیان رقم بزند و این چیزی است که باید از آن خودداری کرد. در حالی که تا همین چند سال پیش سخن گفتن و نوشتن درباره پیامدهای تحریم آمریکا و مهم‌تر از آن سیاست ستیز با آمریکا به‌مثابه جوهره سیاست خارجی جمهوری اسلامی تابو شده بود اما روزگار تیره‌وتار اقتصاد ایران گونه‌ای شده که جامعه ایرانی بدون اجازه گرفتن از جایی از این تابو عبور کرد. امروز هر کجا که یک نشست کارشناسی درباره اقتصاد ایران و آینده آن برپا می‌شود بدون تردید درباره مناسبات احتمالی ایران و آمریکا گفت‌وگو می‌شود و کارشناسان باور دارند که بدون عادی شدن مناسبات با آمریکا، اقتصاد ایران نمی‌تواند از آنچه هست جلوتر برود. آنهایی که از سر حسن‌نیت یا اطلاعات ناکافی و تحلیل‌های نادرست تصور می‌کردند بدون حذف تحریم‌ها می‌شود اقتصاد ایران را از چاهی که در آن افتاده بیرون کشید این روزها دیگر لباس احتیاط بر تن کرده و باور دارند باید تحریم‌ها برداشته شود. تجربه سه‌ساله دولت سیزدهم که با این راهبرد سازگاری تمام‌عیار داشت نشان داده که این یک تصور ناکارشناسانه بوده و هست.
برای اینکه بتوانیم چشم‌اندازی از گذشته نه‌چندان دور به دست بیاوریم که چرا اقتصاد ایران به اینجا رسیده و چرا نتوانستیم سند ۲۰ساله اقتصاد ایران را اجرا کنیم سری به سازمان برنامه و بودجه می‌زنیم و سخنان چند کارشناس را می‌خوانیم.
سازمان برنامه ۲۶ فروردین
یازدهمین نشست از سلسله‌نشست‌های «چشم‌انداز آینده ایران» و دویست‌‌ویکمین نشست مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان «آسیب‌شناسی سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق۱۴۰۴» برگزار شد.
مهدی رازپور، رییس گروه آموزش مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به‌عنوان دبیر نشست گفت: تحریم‌های اقتصادی و سیاسی از جمله آسیب‌هایی بوده‌اند که بر روند پیشرفت سند چشم‌انداز تاثیر گذاشته‌اند و باعث محدودیت‌هایی در تبادلات تجاری و دسترسی به فناوری‌های نوین شده‌اند. نوسانات شدید اقتصادی، برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های کلان را با مشکل مواجه کرده است. رشد اقتصادی، نرخ اشتغال، فاصله طبقاتی، فرهنگ و آموزش هم با اهداف تعیین‌شده در سند چشم‌انداز هنوز فاصله معناداری دارند.
در ادامه نشست، افشین کسالائی، رییس امور سیاستگذاری توسعه و مشارکت‌های سازمان برنامه و بودجه کشور به‌عنوان سخنران نشست در خصوص اهداف، راهبردها و شاخص‌های سند چشم‌انداز۱۴۰۴ گفت: مسیر توسعه اقتصاد رقابتی بیش از آنکه تحت‌تاثیر عوامل درون‌زا باشد، به‌دلیل اثرگذاری عوامل برون‌زا مانند تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت‌های ارزی درآمدهای نفتی حاضر در لایه‌های مختلف اقتصاد ایران و فعال بودن زمینه‌های آسیب‌رسانی به فضای کسب‌وکار، تحت‌تاثیر عوامل برون‌زا بوده است. این در حالی است که بیشتر کشورهای منطقه، سند چشم‌انداز عمق‌بخشی به اقتصاد خود را از طریق تاکید بر عوامل درون‌زا مانند انباشت سرمایه و توسعه فناوری و تعامل با اقتصاد جهانی پیگیری کرده و توانسته‌اند جایگاه خود را در منطقه ارتقا دهند. این وضعیت علاوه‌بر آنکه امکان تحقق رشد اقتصادی پایدار و بالا را فراهم نکرده، موجب شده اقتصاد ایران تحت‌تاثیر شوک‌های داخلی و خارجی باشد.
در ادامه نشست، علی آقامحمدی، رییس گروه اقتصادی دفتر مقام معظم رهبری و عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام به‌عنوان مدیر علمی نشست در جمع‌بندی نشست گفت: مسائل پیش‌آمده اخیر از جمله عوض‌شدن سیاست آمریکا در مورد مساله اوکراین و موضوعات باورنکردنی که بین آمریکا و اروپا پیش‌آمده، سبب شده بسیاری از کشورها در راستای چشم‌اندازهای بهتری برای کشورشان تلاش کنند و این تلاش آنها موجب می‌شود که چشم‌اندازهای ما هم برای آینده بهتر، هم‌تراز با دیگر کشورها شود. ما نباید به دلیل کمک‌ها و مراوده‌هایی که با برخی کشورها از جمله چین داریم به‌سادگی از چشم‌انداز آن کشورها غافل شویم و باید تلاش کنیم با دانستن چشم‌انداز کشورهای دیگر، چشم‌انداز مناسبی برای کشورمان تدوین کنیم.
همانطورکه از زبان یکی از بانفوذ‌ترین مقام‌های اقتصادسیاسی یعنی آقای آقا محمدی شنیدیم دلیل اصلی که ایران نتوانست به چشم‌انداز۱۴۰۴ برسد مناسبات ایران با آمریکا بوده است. حالا برای اینکه در آینده بازهم درجا نزنیم و اقتصاد ایران بیشتر در چاه فرو نرود کارشناسان توصیه می‌کنند باید با آمریکا تعامل داشته باشیم.
اتاق بازرگانی ایران
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، چند روز پیش نشست تحلیل وضعیت بین‌المللی ایران با سناریوی توافق با آمریکا، با حضور عباس ملکی، دیپلمات سابق و عضو هیات علمی دانشگاه شریف، مرتضی قورچی، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی و ابراهیم رومینا، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس را برگزار کرد.
عباس ملکی، دیپلمات سابق و عضو هیات علمی دانشگاه شریف با بیان اینکه انرژی، ابزار ژئوپلیتیکی مهم ایران در روابط بین‌الملل است و ۶۰درصد از تجارت بین‌الملل ما را تشکیل می‌دهد، ادامه داد: ایران با توجه به ظرفیت‌های خود پتانسیل صادرات حدود ۲میلیون بشکه در روز نفت‌خام، ۱۵میلیارد دلار صادرات سالانه محصولات پتروشیمی و مقدار محدودی نیز توان صادرات گاز دارد. ملکی تاکید کرد: اگر روابط ما با آمریکا به حالت تنش‌زدایی برسد، صادرات ما در بخش انرژی طی دو سال ۳۰ تا ۵۰درصد افزایش خواهد داشت.
او با تاکید بر ضرورت جلوگیری از وقوع جنگ، گفت: ایران نیاز به حداقل ۱۰سال آرامش برای طراحی و اعمال راهبردهای خود دارد. کنگره نهاد اساسی و درازمدت آمریکاست و باید در معادلات آن را بیشتر جدی بگیریم. همچنین باید به فعالیت‌های اجتماعی در آمریکا توجه و از ظرفیت ایرانیان حاضر در آمریکا استفاده کنیم. علاوه‌بر این تقویت روابط اقتصادی دوجانبه با کشورهای همسو نیز باید در دستور کار باقی بماند.
ملکی اظهار کرد: اگرچه اقدامات آمریکا در مورد ایران قهرآمیز هستند اما باید به یک رابطه حداقلی با این کشور برسیم. اگر آمریکا همین امروز به تصمیم رفع تحریم‌ها و اقدامات قهرآمیز علیه ایران برسد، با توجه به شکل تصمیم‌گیری در این کشور، حداقل ۱۰سال طول می‌کشد تا تحریم‌ها به‌طور کامل رفع شوند.
او در پایان گفت: در صورت توافق ایران و آمریکا، ایران باید در سه حوزه حرکت کند: منطقه‌گرایی در سیاست خارجی، ظرفیت‌سازی در تولید نفت‌خام و گاز طبیعی و همچنین ایجاد یک شبکه روابط عمومی در سطح جهانی برای نشان دادن واقعیت‌های ایران و تصحیح تصویرسازی‌های منفی که تا کنون انجام شده است.
در این نشست، ابراهیم رومینا، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس نیز با بیان اینکه توافق ایران و آمریکا در صورت نهایی و اجرایی شدن تاثیرات ژئوپلیتیک و پیامدهای ژئواکونومیک گسترده به‌دنبال خواهد داشت، ادامه داد: افزایش صادرات انرژی از سوی ایران با ظرفیت ۵/۲ تا ۳میلیون بشکه نفت در روز، جذب سرمایه و فناوری، اتصال به زنجیره‌های تامین جهانی، افزایش ثبات اقتصادی داخلی و افزایش مانور اقتصادی دولت، پیامدهای ژئواکونومیک این توافق در سطح ملی است.
رومینا پیامدهای ژئواکونومیک جهانی توافق در سطح بین‌المللی را بازگشت به شبکه سرمایه‌گذاری جهانی و مشارکت شرکت‌های چندملیتی در پروژه‌های کلان اقتصادی دانست و گفت: با همه اینها اینکه گشایش کاملی در این توافق انجام شود به چند دلیل دور از انتظار است.
این استاد دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: بنابراین به‌نظر می‌رسد نتیجه مذاکرات یک توافق محدود یا موقت باشد. او افزود: در شرایط توافق موقت، فضا برای فعالیت بخش‌خصوصی در بخش‌های انرژی اعم از خدمات مشاوره، تکنولوژی حفاری و زیرساخت‌های میادین بدون سرمایه‌گذاری مستقیم درازمدت، صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی و شرکت‌های فناوری با ریسک پایین، لجستیک و حمل‌ونقل بین‌المللی فراهم خواهد شد. رومینا گفت: اگرچه ترامپ بهترین فرصت برای ورود گام‌به‌گام ایران به اقتصاد جهانی محسوب می‌شود اما بخش دولتی ایران هنوز استراتژی برای ورود به مرحله بعد از توافق احتمالی ندارد.
اگر تحریم ادامه یابد
اگر ایران و آمریکا نتوانند در این دوره از گفت‌وگوها به صلح برسند اقتصاد ایران در سطح کلان با چند پیامد سخت روبه‌رو خواهد شد. کسری‌های بودجه روندی افزایشی را تجربه خواهد کرد و این خود به افزایش پایه پولی و نقدینگی منجر شده و به تورم بیشتر دامن می‌زند. علاوه بر این برای تامین کسری بودجه به سوی دریافت مالیات بیشتر می‌رویم که راه رشد تولید را می‌بندد زیرا بدون درآمد نفت اداره کشور ممکن نیست. پیامد بدتر این است که در صورت ادامه تحریم‌ها سهم بودجه عمرانی روندی کاهنده را تجربه کرده و این مساله به بدتر شدن ناترازی‌ها در کشور می‌انجامد. در صورتی که گشایشی در امور ایران و آمریکا به دست نیاید دولت ناچار به سرکوب دستمزد کارمندان می‌شود و سرانجام اینکه دولت ناگزیر است برای درآمد بیشتر و تامین یارانه‌ها قیمت گاز و خوراک پتروشیمی و نیز آب و برق و گاز را افزایش دهد.
