کلید توسعه صنایع کوچک و متوسط در ایران

گروه تحلیل –  سرمایه‌های نامشهود (Intangibles) همانند ماشین‌آلات یا زیرساخت‌ها نوعی سرمایه محسوب می‌شوند چراکه ایجاد آنها مستلزم صرف‌نظر کردن از مصرف کنونی به‌منظور دستیابی به بازدهی بیشتر در آینده است. با این حال، برخلاف ماشین‌آلات یا سازه‌ها، سرمایه‌های نامشهود فاقد نمود فیزیکی هستند. این نوع سرمایه‌گذاری تاثیر قابل‌توجهی بر افزایش بهره‌وری صنایع در ایران داشته است. از سوی دیگر، با توجه به اینکه صنایع کوچک و متوسط بیش از ۸۰‌درصد از کل صنایع کشور را تشکیل می‌دهند، اثر این نوع سرمایه‌گذاری بر بهره‌وری کل عوامل تولید (TFP) در این صنایع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

برای سنجش سرمایه‌گذاری نامشهود، در این مطالعه از روش CHS برای هر دو گروه صنایع در اندازه‌های مختلف استفاده شده است. بر همین اساس، تلاش شده است تا تاثیر سرمایه‌گذاری نامشهود بر افزایش بهره‌وری این صنایع بررسی شود.

نتایج به‌دست‌آمده از بررسی صنایع دارای کد چهار رقمی ISIC در بازه زمانی ۱۹۹۶ تا ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری نامشهود نه‌تنها تاثیر مثبت و معناداری بر بهره‌وری کل عوامل تولید در بنگاه‌های کوچک و متوسط دارد، بلکه این تاثیر به‌مراتب بیشتر از تاثیر آن در بنگاه‌های بزرگ است. به‌طور کلی، سرمایه‌گذاری نامشهود نقش مثبتی در افزایش بهره‌وری در تمامی صنایع ایفا می‌کند.

اندازه صنایع و بنگاه‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان تاثیرگذاری سرمایه‌گذاری نامشهود بر بهره‌وری کل دارد. بنابراین، برای دستیابی به بالاترین سطح بهره‌وری، پیشنهاد می‌شود تمرکز سرمایه‌گذاری‌های نامشهود بر روی بنگاه‌های کوچک و متوسط (SMEs) صورت گیرد.

سرمایه‌گذاری نامشهود چیست و چرا برای SMEهای ایران مهم است؟

سرمایه‌گذاری نامشهود شامل دارایی‌هایی است که وجود فیزیکی ندارند، مانند نرم‌افزارها، پایگاه‌های داده، تحقیق و توسعه (R&D)، برند، سرمایه انسانی ویژه شرکت و ساختار سازمانی. این سرمایه‌گذاری‌ها نقش حیاتی در افزایQش بهره‌وری کل عوامل (TFP) دارند، به‌ویژه در SMEها که بخش بزرگی از اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهند. این مطالعه نشان می‌دهد که اثر سرمایه‌گذاری نامشهود بر TFP در SMEها نسبت به شرکت‌های بزرگ‌تر، به‌طور قابل‌توجهی بیشتر است.

SMEها چه نقشی در اقتصاد ایران دارند و چرا بهره‌وری آنها مورد توجه است؟

SMEها حدود ۹۴درصد از واحدهای صنعتی ایران را تشکیل داده و ۴۳درصد از اشتغال صنعتی را به خود اختصاص داده‌اند. بهبود بهره‌وری SMEها بسیار مهم است زیرا مستقیما بر رشد اقتصادی و صنعتی‌سازی کشور تاثیر می‌گذارد. شناسایی عوامل موثر بر بهره‌وری SMEها، عاملی کلیدی در ارزیابی رشد اقتصادی هر کشور محسوب می‌شود.

روش CHS چیست و چگونه در این مطالعه برای اندازه‌گیری سرمایه‌گذاری نامشهود در ایران استفاده شده است؟

روش CHS که توسط Corrado, Hulten, and Sichel توسعه یافته، روشی برای طبقه‌بندی و اندازه‌گیری دارایی‌های نامشهود است. این روش دارایی‌های نامشهود را به سه دسته اصلی تقسیم می‌کند:

– اطلاعات کامپیوتری: نرم‌افزارها و پایگاه‌های داده

– مالکیت نوآورانه: تحقیق و توسعه علمی و غیرعلمی، حقوق کپی‌رایت، هزینه‌های مجوز و توسعه محصولات

– شایستگی‌های اقتصادی: برند، سرمایه انسانی ویژه شرکت و ساختار سازمانی

این مطالعه از روش CHS برای اندازه‌گیری سرمایه‌گذاری نامشهود در SMEهای ایرانی در صنایع مختلف استفاده کرده است.

چه داده‌ها و روش‌هایی برای تحلیل تاثیر سرمایه‌گذاری نامشهود بر TFP در SMEهای ایران به کار رفته است؟

مطالعه از داده‌های پنلی مربوط به صنایع ایران با کد ISIC چهاررقمی برای سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۲۱ استفاده کرده است. داده‌ها با استفاده از مدل Generalized Method of Moments (GMM) تحلیل شده‌اند تا اثر سرمایه‌گذاری نامشهود بر TFP برآورد شود، در حالی که سایر عوامل مانند سرمایه‌گذاری فیزیکی و نیروی کار نیز کنترل شده‌اند.

یافته‌های اصلی این مطالعه درباره رابطه بین سرمایه‌گذاری نامشهود و TFP در SMEهای ایرانی در مقایسه با شرکت‌های بزرگ‌تر چیست؟

مطالعه نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری نامشهود تاثیر مثبت و معناداری بر TFP هم در SMEها و هم در شرکت‌های بزرگ دارد. اما این تاثیر در SMEها قوی‌تر از شرکت‌های بزرگ است، که نشان می‌دهد تمرکز بر سرمایه‌گذاری نامشهود در SMEها می‌تواند بیشترین افزایش بهره‌وری را به همراه داشته باشد.

کدام مولفه‌های سرمایه‌گذاری نامشهود تاثیر بیشتری بر TFP دارند؟

فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) نسبت به سایر مؤلفه‌های سرمایه‌گذاری نامشهود، نقش پررنگ‌تری در افزایش TFP دارد.

چه سیاست‌هایی برای ارتقای بهره‌وری SMEهای ایران از طریق سرمایه‌گذاری نامشهود پیشنهاد می‌شود؟

مطالعه پیشنهاد می‌کند که سیاستگذاران باید بر حمایت از سرمایه‌گذاری نامشهود در SMEها تمرکز کنند تا بهره‌وری آنها را افزایش داده و به رشد اقتصادی کمک کنند. این حمایت می‌تواند شامل:

– گسترش تحقیق و توسعه (R&D)

– افزایش تبلیغات و برندسازی

– توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)

 چه راهبردهای مشخصی برای افزایش بهره‌وری SMEهای ایران از طریق سرمایه‌گذاری نامشهود می‌توان اتخاذ کرد؟

برای افزایش بهره‌وری SMEهای ایران از طریق سرمایه‌گذاری نامشهود، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:

– ایجاد خوشه‌های صنعتی برای تسهیل اشتراک‌گذاری دانش و منابع

– توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان برای ترویج نوآوری و بهره‌وری

– برون‌سپاری نوآوری و فناوری از صنایع بزرگ به SMEها

– ایجاد تخصص در بخش‌های مختلف سرمایه‌گذاری نامشهود، به طوری که SMEها بتوانند نرم‌افزارها و طراحی‌های جدید را برای سایر شرکت‌ها تولید کنند

– ترغیب SMEها به استخدام نیروی کار متخصص و پذیرش فناوری‌های نوظهور مانند ICT.

اجرای این راهکارها می‌تواند منجر به افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری SMEها در اقتصاد ایران شود.

این مطلب از مقاله‌ای با عنوان «سرمایه‌گذاری نامشهود و بهره‌وری کل عوامل تولید: شواهدی از صنایع تولیدی کوچک و متوسط در ایران» استخراج شده است

نویسنده : فروغ اسماعیلی‌صدرآبادی