«یوتل‌ست»؛ امید قاره سبز در عصر ماهواره‌ها
جهان صنعت– در عصری که فضا به میدان تازه‌ای برای قدرت‌نمایی ژئوپلیتیکی و تسلط فناورانه بدل شده، اتصال اینترنتی از مدار زمین دیگر یک خدمت لوکس نیست، بلکه زیرساختی حیاتی برای امنیت، اقتصاد و حاکمیت دیجیتال کشورهاست. در این میدان رقابتی که به سرعت در حال تغییر موازنه قدرت جهانی بوده، استارلینک متعلق به اسپیس‌ایکس آمریکا با هزاران ماهواره در مدار پایین زمین، استانداردهای جدیدی در ارائه اینترنت ماهواره‌ای تعریف کرده اما اکنون اروپا که سال‌ها نظاره‌گر این برتری بود، با بازیگر تازه‌نفس و البته باسابقه‌ای به نام «یوتل‌ست» پا به میدان گذاشته است. ادغام راهبردی این شرکت با وان‌وب، سرمایه‌گذاری بی‌سابقه دولت فرانسه و نگاه چندلایه به مقوله فضا به عنوان یک دارایی راهبردی، همه نشان از آن دارد که اتحاد سیاسی- فناورانه جدیدی برای کاهش وابستگی به بازیگران آمریکایی در حال شکل‌گیری است؛ تلاشی که اگرچه بلندپروازانه به‌نظر می‌رسد اما از حمایت دولتی و ظرفیت‌های عملیاتی واقعی بی‌بهره نیست.
ادغام استراتژیک با «وان‌وب»؛ تولد یک رقیب بالقوه
در سال ۲۰۲۳، گامی مهم در جهت تحقق این هدف برداشته شد؛ یوتل‌ست با شرکت انگلیسی وان‌وب، یکی از فعالان اصلی در حوزه ماهواره‌های LEO، ادغام شد. این ادغام نه‌تنها توان عملیاتی یوتل‌ست را افزایش داد، بلکه به‌نوعی صنعت ارتباطات ماهواره‌ای اروپا را در برابر تسلط روزافزون استارلینک تثبیت کرد. وان‌وب پیش‌تر شبکه‌ای متشکل از ۶۵۰ماهواره LEO ایجاد کرده بود؛ اگرچه این عدد در برابر بیش از ۷۰۰۰ماهواره فعال استارلینک بسیار کوچک به نظر می‌رسد اما از نظر فنی، این نخستین شبکه عملیاتی LEO در اروپا به حساب می‌آید. در ادامه این روند، دولت فرانسه با سرمایه‌گذاری ۳۵/۱میلیارد یورویی در یوتل‌ست و تبدیل شدن به بزرگ‌ترین سهامدار آن با حدود ۳۰درصد سهام، نشان داد که نگاه اروپا به فضا تنها یک موضوع تجاری نیست، بلکه یک راهبرد ژئوپلیتیکی و دفاعی است. «لوک کهو»، تحلیلگر شرکت اوکلا دراین‌باره می‌گوید: «فرانسه اکنون با یوتل‌ست نه به عنوان یک اپراتور مخابراتی، بلکه به عنوان یک دارایی استراتژیک با کاربرد دوگانه (نظامی/ غیرنظامی) برخورد می‌کند.»
عقب‌ماندگی اروپا در رقابت فضایی
اروپا سال‌هاست که در رقابت فضایی با آمریکا دچار عقب‌ماندگی شده است. این عقب‌ماندگی نه‌تنها در تعداد ماهواره‌ها، بلکه در قابلیت‌های پرتاب فضایی نیز مشهود است. برخلاف اسپیس‌ایکس که با توسعه موشک‌های فالکون و فناوری بازگشت‌پذیر، هزینه و فرکانس پرتاب را به طرز چشمگیری کاهش داده، اروپا هنوز وابسته به توان پرتاب ایالات‌متحده است. این وابستگی در مواقع بحرانی، مانند جنگ یا تنش‌های ژئوپلیتیکی، می‌تواند تهدیدی جدی برای استقلال ارتباطاتی و دفاعی اروپا باشد.
مقیاس مساله‌ای حیاتی در رقابت با «استارلینک»
تحلیلگران متفق‌القول هستند که «یوتل‌ست» برای رقابت واقعی با استارلینک باید مقیاس شبکه LEO خود را به طور چشمگیری افزایش دهد. به گفته جو گاردینر از شرکت
CCS Insight، بسیاری از ماهواره‌های فعلی وان‌وب به پایان عمر عملیاتی خود نزدیک می‌شوند و پیش از هرگونه توسعه، باید جایگزین شوند. بنابراین اولویت نخست یوتل‌ست، جایگزینی و سپس گسترش منظومه ماهواره‌ای خود است. این روند نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیم و بلندمدت است؛ موضوعی که در شرایط اقتصادی ناپایدار فعلی، به‌سادگی قابل تحقق نیست. یکی از عوامل قدرت استارلینک، انعطاف‌پذیری و عملکرد موفق آن در بحران‌های جهانی است. نمونه بارز آن، ارائه خدمات اینترنت به اوکراین در جریان جنگ با روسیه بود. این اقدام استارلینک که به سرعت ده‌ها هزار ترمینال به نیروهای نظامی و غیرنظامی اوکراینی رساند، نه‌تنها نقش حیاتی در ارتباطات ایفا کرد، بلکه جایگاه استارلینک را به عنوان یک ابزار ژئوپلیتیکی ایالات‌متحده تثبیت کرد. این رابطه همواره پایدار نمانده است. پس از انتخاب دونالد ترامپ و افزایش تنش‌ها میان اوکراین و آمریکا، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه واشنگتن احتمال قطع دسترسی اوکراین به خدمات استارلینک را بررسی کرده است. در این شرایط، آلمان با راه‌اندازی ۱۰۰۰پایانه یوتل‌ست در اوکراین تلاش کرد تا یک جایگزین اروپایی برای استارلینک ایجاد کند؛ اگرچه هنوز فاصله بسیار زیادی با پوشش و ظرفیت ۵۰هزار ترمینال استارلینک وجود دارد.
برتری‌های نسبی «یوتل‌ست»
با وجود تمامی این چالش‌ها، یوتل‌ست دارای برخی مزیت‌های استراتژیک است. برخلاف استارلینک که تمرکز اصلی آن بر ماهواره‌های LEO است، یوتل‌ست مجموعه‌ای از ماهواره‌های GEO (مدار زمین‌ایستا) را نیز در اختیار دارد. این ماهواره‌ها در ارتفاع بسیار بالاتر قرار گرفته‌اند و قابلیت پوشش گسترده‌تری با تعداد کمتری از ماهواره‌ها دارند.
به گفته جو واکارو از شرکت سیسکو، این ماهواره‌ها برای موارد استفاده خاص مانند پوشش قطبی و مناطق دورافتاده‌ای همچون آلاسکا و گرینلند بسیار مناسب هستند. یوتل‌ست همچنین تاکید دارد که با بهره‌گیری از مدل‌های ترکیبی GEO و LEO، می‌تواند بسته به نیاز مشتری، خدمات متنوع‌تری با هزینه کمتر ارائه دهد. این تنوع در معماری شبکه می‌تواند در آینده به یک مزیت رقابتی تبدیل شود؛ به ویژه در بازارهایی که استارلینک به دلایل تجاری یا سیاسی حاضر به ورود نیست.
چشم‌انداز آینده؛ امید یا آرمان‌گرایی؟
پرسش اصلی اینجاست که آیا یوتل‌ست می‌تواند به یک جایگزین واقعی برای استارلینک تبدیل شود؟ پاسخ نه کاملا مثبت و نه کاملا منفی است. از یک‌سو، یوتل‌ست تنها اپراتور اروپایی است که منظومه‌ای عملیاتی در مدار پایین زمین دارد و با حمایت مستقیم دولت فرانسه، جایگاه خود را در راهبرد کلان اتحادیه اروپا برای «حاکمیت فناوری» تثبیت کرده است، از سوی دیگر حجم عظیم سرمایه‌گذاری مورد نیاز، فاصله زیاد در تعداد ماهواره‌ها، تفاوت در طراحی و معماری شبکه و مهم‌تر از همه فقدان توان پرتاب مستقل در اروپا، همگی چالش‌هایی جدی بر سر راه این مسیر هستند.
آنچه مسلم است، رقابت در حوزه فضا و اینترنت ماهواره‌ای، صرفا یک رقابت فناورانه یا تجاری نیست بلکه یک میدان نبرد برای استقلال ملی، حاکمیت دیجیتال و جایگاه ژئوپلیتیکی کشورها در جهان آینده است. فرانسه با سرمایه‌گذاری در یوتل‌ست و اروپا با تلاش برای شکل‌دهی یک اکوسیستم مستقل فضایی، گام‌های مهمی برداشته‌اند اما این مسیر نیازمند تعهدی مستمر، سرمایه‌گذاری‌های کلان،و همگرایی سیاسی در سطح قاره است. در دنیایی که اتصال قدرت است، یوتل‌ست می‌تواند نه‌تنها نماینده اروپا در برابر استارلینک باشد، بلکه با طراحی هوشمندانه، به یک بازیگر جهانی در اینترنت ماهواره‌ای تبدیل شود اما شرط آن، نگاهی بلندمدت، همکاری فراملی و بازآفرینی جاه‌طلبانه اروپا در عرصه فضاست.
