چرخ کند رشد در خرداد
جهان‌صنعت – بررسی برآوردهای مرکز پژوهش‌های مجلس از رشد اقتصادی ایران در فصل بهار۱۴۰۴، تصویری متفاوت از عملکرد بخش‌های مختلف اقتصاد کشور ارائه می‌دهد. نتایج منتشرشده براساس محاسبات این مرکز نشان می‌دهد که در سه‌ماهه نخست سال‌جاری، تولید ناخالص داخلی با نفت ۴/۱درصد و بدون نفت ۲/۱درصد نسبت به فصل مشابه سال قبل رشد داشته است. این در حالی است که مقایسه عملکرد ماهانه بخش‌های کلیدی اقتصاد در ماه‌های فروردین، اردیبهشت و خرداد، بیانگر نوسانات قابل‌توجهی در برخی حوزه‌ها به‌ویژه کشاورزی و صنعت است.
در خردادماه نرخ رشد اقتصادی کل کشور تنها ۱/۰درصد گزارش شده و رشد بدون نفت نیز منفی ۲/۰درصد بوده است. در همین بازه، بخش کشاورزی کاهش ۵/۳درصدی نسبت به ماه مشابه سال قبل را تجربه کرده، صنایع و معادن نیز با افت ۶/۲درصدی مواجه شده‌اند. در مقابل، گروه نفت و گاز با ثبت رشد ۹/۲ درصدی، وضعیت با ثباتی را نسبت به دو ماه پیش از آن حفظ کرده است. خدمات نیز با رشد ۳درصدی در خردادماه، نقش مؤثری در جلوگیری از منفی‌شدن رشد کل اقتصاد ایفا کرده است. عملکرد اردیبهشت‌ماه به‌مراتب بهتر بوده و رشد تولید ناخالص داخلی (با و بدون نفت) در این ماه ۹/۲درصد گزارش شده است. با این حال، فروردین با نرخ‌های ۶/۱درصد برای رشد کل و ۴/۱درصد بدون نفت، عملکردی نسبتا ضعیف‌تر نسبت به اردیبهشت داشته است. کاهش ۹/۷درصدی کشاورزی و افت ۹/۰درصدی در صنایع و معادن، از جمله نقاط منفی در عملکرد نخستین ماه سال بوده‌اند. در مقیاس فصلی، افت ۷/۴درصدی ارزش‌افزوده بخش کشاورزی در بهار۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال قبل، قابل‌توجه‌ترین کاهش در میان گروه‌های اصلی به‌حساب می‌آید. در نقطه مقابل، بخش خدمات با رشد ۲/۴درصدی، بهترین عملکرد فصلی را از خود به‌جا گذاشته است. نفت و گاز نیز با ثبت رشد ۹/۲درصدی در کل فصل، در وضعیت با ثباتی باقی مانده، اگرچه نسبت به رشد ۶/۴درصدی سال گذشته، کاهش محسوسی داشته است.
کشاورزی؛ عقبگرد در خرداد
طبق برآوردهای مرکز پژوهش‌های مجلس، ارزش‌افزوده گروه کشاورزی در خردادماه۱۴۰۴ نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش ۵/۳درصدی مواجه شده است. این کاهش، سهم منفی ۶۵/۰واحد‌درصدی در رشد اقتصادی ماهانه خرداد را به خود اختصاص داده که از جمله عوامل اصلی تضعیف رشد کل اقتصاد در این ماه به شمار می‌رود. مرکز پژوهش‌ها علت اصلی این افت را کاهش تولید محصولات زراعی در خردادماه عنوان کرده است. این تحلیل بر پایه آمارهای دریافتی از وزارت جهاد کشاورزی انجام شده و نشان می‌دهد که در خرداد۱۴۰۴ تولید محصولات زراعی نسبت به مدت مشابه سال قبل، با افت ۱۰درصدی همراه بوده است. در مقابل، تولید محصولات باغی رشد ۳درصدی و تولید محصولات دامی نیز رشد ۱درصدی را تجربه کرده‌اند.
افزون بر این، داده‌های دریافتی از مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نیز در تحلیل این وضعیت مورد استفاده قرار گرفته است. براساس این گزارش، در خردادماه سال جاری میزان بارش در کشور با کاهش ۴میلیمتری مواجه شده که در کنار سایر عوامل، می‌تواند در تضعیف عملکرد بخش کشاورزی نقش داشته باشد. مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین برآوردهای مشابهی از عملکرد این بخش در ماه‌های فروردین و اردیبهشت۱۴۰۴ ارائه کرده است. بر پایه محاسبات صورت‌گرفته، رشد ارزش‌افزوده بخش کشاورزی در کل فصل بهار۱۴۰۴ نسبت‌به فصل مشابه سال قبل، منفی ۷/۴درصد بوده است. این رقم نشان می‌دهد که افت عملکرد خردادماه تنها محدود به یک بازه زمانی کوتاه نبوده و در قالب یک روند فصلی نیز قابل مشاهده است.
لازم به ذکر است که براساس اعلام بانک مرکزی، بخش کشاورزی در سال۱۴۰۳ رشد ۶/۳درصدی را تجربه کرده بود. مقایسه این عدد با عملکرد فصل بهار۱۴۰۴ گویای آن است که روند نزولی در این بخش، طی سال‌جاری به‌صورت محسوس ظاهر شده و در صورت تداوم، می‌تواند بر رشد اقتصادی کشور اثرگذاری بیشتری داشته باشد.
رشد مثبت بخش نفت در سایه تحریم
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ارزش‌افزوده بخش نفت خام و گاز طبیعی در خردادماه۱۴۰۴ نسبت به ماه مشابه سال قبل، رشد ۹/۲درصدی را ثبت کرده است. این رشد در حالی رخ داده که بخش نفت در خرداد، سهم مثبتی معادل ۲۲/۰ واحد‌درصد در رشد اقتصادی ماهانه کشور داشته است. براساس اطلاعات ارائه‌شده، این برآورد با استفاده از داده‌های منتشرشده از سوی اوپک و منابع ثانویه انجام شده و در چارچوب روش دِنتون به‌روزرسانی شده است. طبق آخرین آمار در دسترس از تولید نفت ایران، این بخش در خردادماه سال جاری با رشد ۵/۲درصدی نسبت به خرداد سال گذشته روبه‌رو بوده است. این افزایش در سطح تولید نفت خام، عامل اصلی رشد مثبت ارزش‌افزوده این گروه در محاسبات خرداد۱۴۰۴ به‌شمار می‌رود.
با این حال، داده‌های تجمیعی از عملکرد فصلی نشان می‌دهد که در بهار۱۴۰۴، ارزش‌افزوده بخش نفت و گاز نسبت به فصل مشابه سال قبل کاهش یافته است. طبق برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس، رشد این بخش در بهار منفی ۹/۲درصد بوده است. به‌عبارت دیگر، با وجود بهبود عملکرد خردادماه، افت در دو ماه نخست بهار موجب شده عملکرد کلی فصل برای این بخش منفی باشد.
در مقایسه با عملکرد سال۱۴۰۳، اعلام بانک مرکزی نشان می‌دهد که در آن سال، بخش نفت خام و گاز طبیعی رشد ۶/۴درصدی را ثبت کرده بود. این اختلاف، بیانگر تغییر شرایط تولید و بازار در سال۱۴۰۴ است، به‌گونه‌ای که اگرچه رشد مثبت خرداد قابل‌توجه است اما در قالب فصلی، همچنان روندی نزولی مشاهده می‌شود.
رشد مثبت در خرداد۱۴۰۴ می‌تواند به عوامل مختلفی از جمله افزایش تولید یا تغییرات فصلی در عرضه مرتبط باشد. با این حال، مرکز پژوهش‌ها صرفا به ارائه داده‌های مبتنی بر منابع آماری معتبر اکتفا کرده و تفسیر یا تحلیل بیشتری درباره دلایل این رشد ارائه نکرده است. چارچوب گزارش حاضر نیز به‌گونه‌ای تنظیم شده که صرفا بر محاسبات و داده‌های عددی تمرکز داشته باشد.
صنعت و معدن در مسیر منفی
در دیگر بخش‌های این گزارش، ارزش‌افزوده گروه صنایع و معادن در خردادماه۱۴۰۴ نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش ۶/۲درصدی مواجه شده است. این افت باعث شده تا سهم این گروه از رشد اقتصادی ماهانه خرداد معادل منفی ۸/۰ واحد‌درصد باشد که از جمله عوامل اصلی کاهش نرخ رشد اقتصادی در این ماه به‌شمار می‌رود.
مرکز پژوهش‌ها در تشریح این کاهش، به افت شاخص تولید صنایع بورسی و همچنین کاهش شاخص فروش نهاده‌های ساختمانی در بورس کالا اشاره کرده است. این عوامل به‌عنوان مولفه‌های اصلی در تحلیل منفی‌شدن رشد ارزش‌افزوده گروه صنایع و معادن مورد توجه قرار گرفته‌اند. این گزارش توضیح می‌دهد که بخش صنعت، معدن، تامین آب، برق و گاز طبیعی همگی در قالب این گروه دسته‌بندی می‌شوند. برآوردهای این مرکز برای ماه‌های فروردین و اردیبهشت نیز حاکی از عملکرد نه‌چندان مطلوب در این گروه بوده است. طبق جمع‌بندی کلی، رشد ارزش‌افزوده گروه صنایع و معادن در فصل بهار۱۴۰۴ نسبت به فصل مشابه سال قبل معادل منفی ۱/۱درصد برآورد شده است. این عدد، هرچند بهتر از عملکرد خردادماه است اما همچنان نشان‌دهنده روند منفی در این بخش مهم اقتصادی است.
در سال۱۴۰۳، براساس آمار بانک مرکزی، گروه صنایع و معادن رشد ۴/۲درصدی را ثبت کرده بود. این مقایسه میان سال گذشته و بهار امسال، بیانگر نوعی چرخش در جهت‌گیری رشد این گروه است. کاهش شاخص‌های تولید صنعتی و افت فعالیت‌های وابسته به ساخت‌وساز، مهم‌ترین عوامل تضعیف عملکرد در بخش‌های صنعتی و معدنی به‌شمار می‌روند.
با توجه به سهم بالای این گروه در تولید ناخالص داخلی کشور، هرگونه تغییر در روند فعالیت‌های آن می‌تواند به‌صورت مستقیم بر رشد اقتصادی کل کشور تاثیرگذار باشد. در خرداد۱۴۰۴، افت صنایع و معادن در کنار کاهش در بخش کشاورزی، از مهم‌ترین دلایل ثبت نرخ رشد بسیار پایین برای اقتصاد ایران بوده‌اند.
خدمات؛ پیشران رشد اقتصادی
در خردادماه۱۴۰۴، گروه خدمات توانست با ثبت رشد ۳درصدی نسبت به ماه مشابه سال قبل، بیشترین نقش را در جبران افت سایر بخش‌های اقتصادی ایفا کند. این گروه با سهم مثبت ۲۸/۱ واحد‌درصد از نرخ رشد اقتصادی خرداد، عملا به‌عنوان محرک اصلی رشد ماهانه اقتصاد کشور شناخته شد. مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، رشد ثبت‌شده در این گروه عمدتا تحت‌تاثیر عملکرد مثبت چند بخش کلیدی بوده است.
اداره عمومی، دفاع و تامین اجتماعی، املاک و مستغلات و بهداشت از جمله زیرگروه‌هایی هستند که در این ماه، نسبت به خرداد سال گذشته رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند. این عملکرد موجب شده که خدمات، برخلاف سه گروه دیگر، نه‌تنها افت نداشته بلکه موجب ماندن رشد کل اقتصاد در سطح مثبت شده است.
ارزیابی مرکز پژوهش‌ها از عملکرد ماه‌های فروردین و اردیبهشت نیز نشان می‌دهد که رشد در گروه خدمات یک روند مستمر در فصل بهار۱۴۰۴ بوده است. برآورد نهایی برای کل فصل بهار، رشد ۲/۴درصدی ارزش‌افزوده این گروه نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد. این رشد بالاترین رقم در میان تمامی گروه‌های اقتصادی در بهار امسال بوده است.
در مقایسه با سال۱۴۰۳ نیز می‌توان مشاهده کرد که گروه خدمات در آن سال رشد ۳/۳درصدی را ثبت کرده بود. با این حال، شتاب رشد در بهار امسال بیش از سال گذشته ارزیابی شده و این نکته بر نقش پررنگ‌تر این گروه در رشد اقتصادی جاری تاکید دارد.
برخلاف گروه‌هایی مانند صنعت، کشاورزی یا نفت، که درگیر افت یا نوسانات منفی بودند، گروه خدمات در هر سه ماه فصل بهار رشد مثبت را تجربه کرده است. این عملکرد نسبتا باثبات، نه‌تنها نشان‌دهنده ثبات در بخش‌های خدماتی است بلکه اهمیت این گروه را در حفظ رشد اقتصادی کشور در شرایط رکودی سایر بخش‌ها دوچندان می‌کند.
