وزنه سنگین حوادث معدنی
جهان صنعت– از ابتدای سال جاری تاکنون حدود ۱۱کارگر معدن بر اثر حوادث کاری جان خود را از دست داده‌اند. ضمن اینکه در طول همین دوره زمانی، تعداد حوادث کار منجر به مصدومیت کارگران نیز کم نبوده است. از طرفی تعداد کارگران قربانی بیماری‌های ناشی از کار در معادن از جمله بیماری‌های ناشی از گرد و غبار، ریوی، مشکلات اسکلتی- عضلانی و بیماری‌های ناشی از لرزش ابزارها نیز مساله مهمی است که معمولا رسانه‌ای نمی‌شود. در ادامه نبود خدمات بهداشتی کافی و مراقبت‌های درمانی در مناطق معدنی، بار بیماری‌ها را برای این قشر زحمتکش تشدید کرده است.
بسیاری از کارگران از تجهیزات ایمنی استاندارد محروم هستند و با آنها قراردادهای کاری موقت، با حداقل حقوق بسته می‌شود. این به معنای نبود امنیت شغلی و مزایای قانونی برای آنهاست. در این بین نظارت ناکافی و بی‌توجهی به اجرای قوانین ایمنی از جمله مشکلات مدیریتی هستند. در واقع بسیاری از پیمانکاران به این مهم توجه نمی‌کنند، در نتیجه این مساله باعث بروز حوادث مرگبار می‌شود. مساله این است که با اینکه در پی این حوادث همواره مسوولان دستور رسیدگی فوری به موضوع را داده و تیم‌های مختلفی هم از سوی ریاست‌جمهوری، وزارت صمت و وزارت کشور به منطقه مورد نظر اعزام یا مامور تهیه گزارش شده‌اند اما باز هم ملاحظه می‌شود که ایمنی در معدن آنطور که باید جدی گرفته نمی‌شود و کار چندانی در این خصوص صورت نمی‌گیرد. در این بین گلایه می‌شود با اینکه وعده بهبود شرایط کار و ایمنی معدن‌‌چیان به خصوص بعد از وقوع هر حادثه از زبان مسوولان مختلف به وفور شنیده شده اما این صحبت‌ها معمولا در حد وعده و وعید باقی مانده‌اند.
در این راستا هوش مصنوعی در سال‌های اخیر به یکی از ابزارهای مهم برای بهبود ایمنی در محیط‌های کاری (از جمله معادن) تبدیل شده است. کاربردهای آن می‌تواند از پیش‌بینی خطرات گرفته تا نظارت در زمان واقعی و آموزش ایمنی را شامل شود. این مهم می‌تواند به امنیت شغلی و امنیت جانی برای کارگران کمک کند، به تشکل‌های کارگری اجازه فعالیت مستقل دهد تا کارگر بتواند از حقوق خود دفاع کند.
ایمنی ضعیف معادن
احسان سهرابی، فعال کارگری، در رابطه با وضعیت معادن می‌گوید: تعداد بی‌شمار حوادث معدن در طول کمتر از یک سال، وضعیت بد ایمنی معادن را نشان می‌دهد. در کنار این باید به بیماری‌های ناشی از گرد و غبار، بیماری‌های ریوی، مشکلات اسکلتی-عضلانی و بیماری‌های ناشی از لرزش ابزارها در معادن اشاره کرد که بسیار شایع هستند. همچنین نبود خدمات بهداشتی کافی و مراقبت‌های درمانی در مناطق معدنی، بار بیماری‌ها را تشدید کرده است.
سهرابی در رابطه با علل اصلی حوادث کار در معدن گفت: حوادث در معادن به چند دسته تقسیم می‌شوند. ابتدا می‌توان به ریسک‌های فنی و عملیاتی اشاره کرد. برای مثال، ریزش تونل یا سقف به دلیل ضعف نگهداری یا ناپایداری لایه‌های زمین اتفاق می‌افتد. همچنین، انفجار گازهای متان و گردوغبار زغال‌سنگ یکی از حوادث شایع است که می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
وی به نقش عوامل انسانی در این حوادث اشاره کرد و گفت: آموزش ناکافی کارگران، خستگی ناشی از شیفت‌های طولانی و عدم استفاده از تجهیزات حفاظتی، همگی می‌توانند منجر به حوادث جدی شوند. ببینید کارگری که چند شیفت کار می‌کند و خسته است و از طرفی تجهیزات ایمنی لازم را ندارد بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرد.
سهرابی ادامه داد: همین‌جا باید به وضعیت روابط کار نیز اشاره کنم. امنیت شغلی حتی در این موضوع هم تاثیر فراوان دارد. یکی از مهم‌ترین مشکلات، نبود تشکل‌های واقعی و مستقل کارگری است که بتوانند از حقوق معدنکاران دفاع کنند.
این فعال کارگری تصریح کرد: کارگران اغلب از ترس اخراج یا تهدید امنیت شغلی، امکان مطالبه‌گری یا اعتراض به شرایط کاری‌شان را ندارند.
نظارت ناکافی
سهرابی در ادامه به اهمیت نظارت نهادهای مسوول اشاره کرد و گفت: نظارت ناکافی و بی‌توجهی به اجرای قوانین ایمنی از جمله مشکلات مدیریتی هستند. بسیاری از پیمانکاران به قوانین ایمنی توجه نمی‌کنند و این مساله باعث بروز حوادث مرگبار می‌شود.
این فعال کارگری ادامه داد: تخمین زده می‌شود در معادنی که HSE فعال و مستقل دارد (مانند برخی معادن دولتی)، میزان حوادث کاری تا ۳۰درصد کمتر از معادنی است که چنین واحدی ندارند.
سهرابی در رابطه با تاثیر شرایط محیطی بر حوادث گفت: شرایط زمین‌شناسی نامناسب و عمق زیاد معدن می‌توانند ریسک حوادث را افزایش دهند. همچنین آلودگی صوتی و گردوغبار نیز مشکلات جدی برای کارگران ایجاد می‌کند که از منظر بیماری‌های ناشی از کار مهم است. متاسفانه کارگران بسیاری در معادن دچار بیماری‌های جدی ریوی می‌شوند.
این فعال کارگری تاکید کرد: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، ناامنی شغلی و شرایط کاری دشوار است. بسیاری از کارگران از تجهیزات ایمنی استاندارد محروم هستند و با آنها قراردادهای کاری موقت، با حداقل حقوق بسته می‌شود. این به معنای نبود امنیت شغلی و مزایای قانونی برای آنهاست.
سهم سنگین سودگرایی
این فعال کارگری به خصوصی‌سازی معادن اشاره کرد و گفت: خصوصی‌سازی بی‌ضابطه باعث شده که بسیاری از معادن به دست پیمانکارانی بیفتد که تنها به فکر سود هستند و ایمنی کارگران را نادیده می‌گیرند.
سهرابی گفت: ما قوانینی داریم که اجرای کامل آنها می‌تواند نقش مهمی در بهبود ایمنی معادن داشته باشد. مثلا اگر قانون معادن مصوب ۱۳۹۲ به‌طور کامل اجرا شود، وضعیت تا حدودی بهبود می‌یابد. این قانون بر رعایت ایمنی کار، تجهیز معادن به وسایل حفاظتی و آموزش نیروی انسانی تاکید دارد.
وی افزود: اگر قانون معدن با تمام آیین‌نامه‌ها و نظارت‌های فنی به‌طور کامل و موثر اجرا شود، می‌تواند بین ۴۰ تا ۶۰درصد از حوادث معدنی (ریزش، انفجار، آتش‌سوزی، مسمومیت گاز، بیماری‌های شغلی و…) را کاهش دهد.
سهرابی تاکید کرد: ارزیابی ریسک جزو اصول بسیار مهم است؛ برمبنای داده‌های صحیح می‌توان در جهت پیشگیری و کنترل حوادث ناشی از کار گام موثری برداشت.
این فعال کارگری ادامه داد: در همین راستا هوش‌مصنوعی در سال‌های اخیر به یکی از ابزارهای مهم برای بهبود ایمنی در محیط‌های کاری (از جمله معادن) تبدیل شده است. کاربردهای آن می‌تواند از پیش‌بینی خطرات گرفته تا نظارت در زمان واقعی و آموزش ایمنی را شامل شود. مطالعات بین‌المللی (مثلا در چین، استرالیا و آلمان) نشان داده‌اند که استفاده از هوش مصنوعی در ایمنی معدن و صنعت می‌تواند حوادث را بین ۳۰ تا ۵۰درصد کاهش دهد.
سهرابی گفت: مساله مهم این است که باید اراده‌ای برای کاهش حوادث کار وجود داشته باشد. به مسائل باید ریشه‌ای نگاه کرد. باید امنیت شغلی و امنیت جانی برای کارگران ایجاد کرد. باید به تشکل‌های کارگری اجازه فعالیت مستقل داد، قراردادهای موقت را برداشت تا کارگر بتواند از حقوق خود دفاع کند، بتواند بگوید من ایمن نیستم و در این شرایط کار نمی‌کنم.
گفتنی است، از فرودین‌ماه امسال دو حادثه تلخ معدنی بار دیگر زنگ خطر ایمنی در معادن کشور را به صدا درآورد. این حوادث که در معادن باریت در آذربایجان‌غربی و زغال‌سنگ مهماندویه در دامغان رخ داد، جان تعدادی از هموطنان را گرفت و ضعف‌های جدی در رعایت استانداردهای ایمنی را آشکار کرد. نکته تلخ ماجرا اینجاست که معدن مهماندویه حتی فعال نبوده و جان‌‌باختگان تنها برای بررسی شرایط بازگشایی معدن به آنجا رفته بودند که گرفتار گاز منوکسیدکربن شدند! در همین رابطه چندی پیش بود که مدیرکل دفتر نظارت بر معادن وزارت صنعت اعلام کرد که ایمنی در معادن شوخی‌بردار نیست و برخورد قانونی با متخلفان به‌طور جدی در دستور کار خواهد بود. به این ترتیب معادنی که ضوابط ایمنی را رعایت نکنند، به دستگاه قضایی معرفی و در صورت لزوم تعطیل خواهند شد اما نکته مهم این است که آیا این بار وعده‌ها به عمل تبدیل می‌شود؟
البته حوادث معدنی، ادامه زنجیره‌ای از رخدادهای ناگوار سال گذشته است. به طور مثال در ۳۱ شهریور ۱۴۰۳ حادثه در معدن زغال‌سنگ طبس رخ داد که بیش از ۵۰کارگر این معدن جان باختند و تعداد مصدومان به ۲۲نفر رسید. حادثه‌ای که در پی انفجار گاز متان در دو بلوک B و C معدن طبس اتفاق افتاد. همچنین ۱۰خرداد ۱۴۰۳ نیز در ریزش معدن زغال‌سنگ آبنیل در روستای بی‌بی‌حیات کرمان ۶نفر دچار حادثه شدند. علاوه بر این در ۲۹اردیبهشت ۱۴۰۳ ریزش معدن زغال‌سنگ در منطقه طغرالجرد شهرستان کوهبنان باعث شد که یکی از نیروهای معدن جان خود را از دست بدهد. به اعتقاد فعالان معدنی از مهم‌ترین چالش‌های معادن زغال‌سنگ که بیشترین مشکل برای این دسته از معادن به وجود می‌آید، ایمنی پایین، عدم به‌کارگیری تکنولوژی و ماشین‌آلات روز دنیا در بهره‌برداری از معادن جهت تولید کنسانتره زغال‌سنگ با کیفیت قابل قبول و ویژگی‌های زمین‌شناسی معادن زغال‌سنگ ایران است اما مساله دیگر اجرای دقیق آیین‌نامه ایمنی معادن مصوب شورای حفاظت فنی کار است.
