نمونه بی‌نظیر مهندسی آب در ایران باستان گرفتار خشکسالی
جهان صنعت– مدیر پایگاه جهانی قنات‌های «اکبرآباد» و «قاسم‌آباد» کرمان با اشاره به نقش قنات‌ها در تداوم چرخه طبیعی آب و مقابله با بحران خشکسالی گفت: وضعیت قنات‌های ثبت جهانی شده نسبت به سایر نقاط کشور خوب و پایدار است، هرچند تغییرات اقلیمی و خشکسالی موجب کاهش سالانه آب‌دهی آنها می‌شود.
منیره ستارزاده با اشاره به اینکه برخی از قنات‌ها در فاصله بسیار کمی از یکدیگر قرار دارند و مشکلی که وجود دارد این است که در سال‌های آینده حریم برخی قنات‌ها با یکدیگر تداخل پیدا می‌کند، گفت: هر قنات حریمی دارد و وقتی محدوده شهری گسترش می‌یابد و قنات‌ها از داخل شهر عبور می‌کنند، گاهی حریم آنها درهم تداخل پیدا می‌کند که این موضوع، کار را دشوار می‌کند.
وی افزود: اکنون با توجه به کمبود آب باید بگویم که منطقه بم، به‌ویژه بخش‌های شمالی و شمال‌غربی آن، از نظر قنات‌ها و وضعیت آب نسبتا خوب و پایدار است اما بخش‌های جنوبی و شرقی آن تا حدودی دچار تنش آبی است. هر ساله در برخی سال‌ها آب قنات‌ها کاهش می‌یابد و اگر مالک قناتی یا فردی با مجوز، عملیات لایروبی را به‌صورت غیرحرفه‌ای انجام دهد ممکن است مسیر قنات ریزش کند و قنات، کم‌آب یا حتی خشک شود. از سال ۱۳۹۷، پایگاه میراث جهانی قنات‌ها در محل قنات‌های ثبت جهانی به دستور یونسکو راه‌اندازی شد. این پایگاه ساختمانی فرهنگی دارد که زمین آن را شهرداری واگذار کرده است. از آن زمان دفتر پایگاه فعال شده و در حوزه‌های مطالعات، مستندسازی و گردشگری فعالیت می‌کند. یکی از اقدامات مهم ما، آسیب‌شناسی قنات‌ها بوده است.
مدیر پایگاه جهانی قنات‌های «اکبرآباد» و «قاسم‌آباد» کرمان افزود: مطالعات نشان داد که نیروی انسانی متخصص در حوزه مقنی‌گری روبه کاهش است و پس از زلزله، به‌جز یکی دو نفر نیروی جوان به این حرفه افزوده نشده است. ما با شناسایی مقنیان و ثبت قنات‌ها، مختصات آنها را تعیین و نقشه مسیرشان را تهیه کردیم. این نقشه‌ها کمک می‌کند که فعالیت‌های عمرانی با کمترین آسیب به قنات‌ها انجام شود و حریم قنات‌ها رعایت شود. از نظر آلودگی‌های زیست‌محیطی و آسیب‌های عمرانی نیز تلاش شد تا تمهیداتی اتخاذ شود.
منیر ستارزاده درباره وضعیت مدیریت و بودجه نگهداری از این قنات‌ها گفت: براساس توافقنامه جهانی جهاد کشاورزی مسوول تامین اعتبار هزینه‌های مرمت و لایروبی است. آب منطقه‌ای مسوول صدور مجوزها و تعیین حریم قنات‌هاست و هیأت‌امنای هر قنات موظف به پیگیری امور مربوط به آن است. در زمینه آموزش، خوشبختانه از سال گذشته تعدادی از مقنیان منطقه با پایگاه همکاری می‌کنند و هر یک حدود ۱۰ تا ۱۵نفر را آموزش می‌دهند. این افراد در مناطق مختلف استان کرمان از جمله جیرفت و نرماشیر نیز مشغول به فعالیت هستند. یادگیری کامل فنون مقنی‌گری حدود سه تا پنج‌سال زمان می‌برد و سعی شده است نیروهای بومی منطقه انتخاب شوند تا هم اشتغالزایی صورت گیرد و هم دانش بومی حفظ شود. وی ادامه داد: تاکنون دو کارگاه آموزشی در پایگاه برگزار شده است که بخش تئوری آن در دفتر پایگاه و بخش عملی آن در داخل قنات انجام گرفته است. وضعیت قنات‌های ثبت جهانی منطقه نسبت به سایر نقاط کشور خوب و پایدار است هرچند تغییرات اقلیمی و خشکسالی موجب کاهش سالانه آب‌دهی آنها می‌شود. مدیر پایگاه جهانی قنات‌های کرمان با بیان اینکه یکی دیگر از وظایف پایگاه، مطالعات و مستندسازی در حوزه گردشگری است، اظهار کرد: در محدوده منظر فرهنگی بم، ۵۲ قنات وجود دارد که شامل قنات‌های دایر و بایر است. حدود ۳۱ قنات فعال هستند و باقی یا پیش از زلزله متروک بوده‌اند یا پس از آن به دلیل بی‌توجهی مالکان یا صدور مجوز حفر چاه در بالادست خشک شده‌اند. طبق مطالعات ما، بسیاری از این قنات‌ها قابلیت احیا دارند مشروط بر اینکه اقدامات لازم انجام گیرد. پایگاه، طرحی برای ساماندهی قنات‌ها و معرفی آنها به گردشگران تهیه کرده است. به‌زودی با هماهنگی فرمانداری و سایر نهادهای مرتبط، تابلوهای معرفی نصب و مسیرها مشخص خواهد شد.
منبع: ایسنا
