نقدی بر همیاری سازمان بورس!
نوید خیرخواه
در تلاش برای بازگرداندن ثبات به بازار سرمایه و کاستن از بار روانی نوسانات بر دوش سرمایه‌گذاران حقیقی، طرحی جدید با عنوان «همیار» از سوی صندوق تثبیت بازار سرمایه معرفی شده است. در چارچوب این طرح، سهامداران حقیقی با سبد دارایی حداکثر ۵۰۰میلیون تومان می‌توانند با خرید تنها یک برگ اوراق تبعی، پرتفوی خود را به مدت یک‌سال بیمه کنند. هدف از اجرای این طرح، کاهش رفتارهای هیجانی و جلوگیری از فشار فروش در میان سهامداران خرد است؛ گروهی که همواره آسیب‌پذیرترین لایه بازار به شمار می‌روند.
اوراق همیار به‌طور مشخص برای سرمایه‌گذاران حقیقی طراحی شده که تا ۱۷تیرماه ۱۴۰۴ ارزش پرتفوی آنان از ۵۰۰میلیون تومان تجاوز نمی‌کرده است. عملکرد این بیمه به این شکل خواهد بود که در صورت تحقق بازدهی کمتر از ۲۰درصد برای پرتفوی فرد طی یک‌سال آتی، صندوق تثبیت بازار سرمایه موظف به جبران مابه‌التفاوت تا سطح سود تضمین‌شده خواهد بود اما اگر بازدهی نهایی از ۲۰درصد فراتر رود، اوراق بی‌اثر تلقی می‌شوند و هیچ پرداختی صورت نمی‌گیرد. این ساختار به‌گونه‌ای طراحی شده که مشوقی برای نگهداری دارایی و پرهیز از خروج زودهنگام از بازار باشد چراکه در صورت فروش سهام طی دوره، بیمه‌نامه فاقد اعتبار خواهد شد.
اگرچه این اقدام در نگاه اول گامی مثبت در مسیر حمایت از سهامداران خرد به نظر می‌رسد و می‌تواند با کاهش انتظارات نزولی، به بهبود فضای روانی بازار کمک کند اما از جنبه‌هایی نیز محل تامل و انتقاد است. در وهله نخست، سقف مشارکت‌پذیری در طرح به صورت مطلق تعیین شده یعنی تنها افرادی که ارزش کل پرتفوی آنان کمتر از ۵۰۰میلیون تومان است امکان بهره‌مندی دارند. این در حالی است که می‌توانست منطقی‌تر باشد اگر سقف مزایای حمایتی را به پرتفوی تا این میزان محدود می‌کردند، نه کل سرمایه‌گذار را. بدین ترتیب سرمایه‌گذاران بزرگ‌تر نیز می‌توانستند برای بخشی از دارایی خود مشمول طرح شوند؛ سرمایه‌گذارانی که سهم بسزایی در پرداخت کارمزدها داشته‌اند و از منابع همان صندوقی استفاده می‌کنند که عمدتا با اتکا به این کارمزدها تغذیه می‌شود.
مساله دوم، غیبت کامل صندوق‌های سهامی در این طرح است. در حالی‌که در سال‌های اخیر سیاستگذار بازار سرمایه از صندوق‌های سهامی به‌عنوان ابزار توصیه‌شده برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم حمایت و سرمایه‌گذاران حقیقی بسیاری را به این مسیر هدایت کرده است، جای خالی ابزار مشابهی برای بیمه این صندوق‌ها، قابل اغماض نیست. با توجه به حجم بالای منابع خرد در صندوق‌های سهامی، عدم پوشش آنها در طرح همیار نه‌تنها حمایت از بازار را ناقص می‌سازد بلکه نوعی تناقض میان سیاست‌های توصیه‌ای و حمایتی نهاد ناظر ایجاد می‌کند.
نگاهی به تجربه قبلی اجرای این طرح در آبان ۱۴۰۱ نشان می‌دهد با وجود آنکه بیش از ۵۰۰هزار نفر در آن مشارکت داشتند، به‌دلیل ثبت بازدهی ۴۶درصدی شاخص کل در دوره پس از آن، تنها حدود ۱۱هزار نفر مشمول دریافت خسارت شدند و مجموع پرداختی صندوق تثبیت تنها ۴/۶میلیارد تومان بود. این داده‌ها نشان می‌دهد اگر بازار وارد فاز مثبت شود، فشار مالی زیادی بر صندوق وارد نمی‌شود اما در سناریوی بازدهی صفر شاخص در یک‌سال آینده، برآوردها نشان می‌دهد که پرداختی صندوق تا حدود ۴هزار میلیارد تومان افزایش می‌یابد؛ سناریویی که می‌تواند صندوق را به اتخاذ مواضع حمایتی پررنگ‌تر برای جلوگیری از تحقق آن سوق دهد.
همیار را می‌توان تلاشی در جهت نهادینه‌سازی مفهوم مدیریت ریسک در بازار دانست؛ گامی روبه‌جلو در جهت ارتقای اعتماد عمومی و تشویق به نگهداری بلندمدت دارایی. با این حال، برای اثربخشی کامل لازم است بازنگری‌هایی در دامنه شمول آن صورت گیرد و ابزارهای مشابه برای دیگر گروه‌های سرمایه‌گذار از جمله صندوق‌ها نیز طراحی شود. تنها در چنین صورتی است که می‌توان انتظار داشت سیاستگذار به هدف اصلی خود یعنی بازگشت آرامش و ثبات پایدار به بازار سرمایه نزدیک شود.
