مرگ ۷هزار تهرانی بر اثر هوای آلوده
مهدیه بهارمست– به رسم هرسال همزمان با آغاز فصل پاییز، آلودگی هوای شهر تهران نیز شروع شده است. سال گذشته تهرانی‌ها فقط در حد یک هفته هوای پاک را تجربه کردند! براساس آخرین داده‌های آماری شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، از ابتدای فروردین تا ۳۰اسفندماه سال گذشته شهروندان تهرانی فقط هفت روز هوای پاک استشمام کردند یعنی به طور میانگین هر حدود ۵۲ روز مردم این کلانشهر یک روز هوای پاک داشتند. میزان هوای پاک که سهم هر شهروندی است برای پایتخت‌نشینان به عنوان یک رویا و آرزو تبدیل شده زیرا تعداد روزهای هوای پاک در هر سال به شدت کاهش می‌یابد به طوری که در سال۱۴۰۲ روزهای پاک ۱۰روز بود اما این وضعیت در سال۱۴۰۳ با سه روز کاهش به هفت روز رسید. براساس آمارهای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با توجه به اینکه هفت روز تهرانی‌ها با هوای پاک نفس کشیدند میزان روزهای پاک در این بازه زمانی ۹۲/۱درصد بوده که سهم بسیار ناچیزی برای مردم پایتخت در راستای استفاده از هوای سالم و پاک داشته است. در این بازه زمانی همچنین ۲۱۲روز هوای تهران قابل قبول بوده است که حدود ۰۸/۵۸درصد کل روزهای مردم پایتخت‌نشین را تشکیل می‌دهد که البته بسیاری از این روزها نیز در مرز آلودگی بوده و به محض هوای قابل قبول در اغلب روزها به سمت آلودگی بیشتر پیش رفته است. حالا چند روز پیش که روز جهانی بهداشت محیط بود، با شعار «هوای پاک، مردم سالم» باید بار دیگر بر این واقعیت تلخ تاکید کرد که هزاران مرگ زودرس سالانه در ایران، مستقیم یا غیرمستقیم به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود. وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز آلودگی هوا را تهدیدی جدی برای سلامت عمومی و مرگ خاموش کودکان می‌داند. محمدرضا ظفرقندی با بیان اینکه آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین چالش‌های جهانی حوزه سلامت است، گفت: «براساس مطالعات انجام‌شده و آمارهای رسمی، آلودگی هوا هر سال باعث مرگ بیش از ۷۰۰هزار کودک زیر پنج سال در جهان می‌شود. در سال۲۰۲۴ بیش از ۱۵درصد از کل مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال به آلودگی هوا نسبت داده شده است. در ایران نیز به‌طور میانگین، از هر ۱۰۰هزار کودک زیر پنج سال، حدود هشت مورد مرگ ناشی از عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی منتسب به آلودگی هوا گزارش شده است.»
در نهایت بحران آلودگی هوا معضلی است که پیامدهای آن از مرزهای محیط‌زیست فراتر رفته و به‌طور مستقیم زندگی و سلامت میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند. آلودگی هوا ترکیبی از ذرات معلق و گازهای زیان‌آور است که می‌تواند طیفی از بیماری‌ها از جمله آسم برونشیت مزمن سرطان ریه و بیماری‌های قلبی و عروقی را ایجاد یا تشدید کند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت سالانه میلیون‌ها نفر در جهان به علت عوارض ناشی از هوای آلوده جان خود را از دست می‌دهند؛ مرگ‌هایی که می‌توان با اقدامات پیشگیرانه از وقوع بسیاری از آنها جلوگیری کرد.
مرگ ناشی از آلودگی هوا تا یک ماه پس از مواجهه با ذرات آلاینده!
عباس شاهسونی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه براساس مطالعات جهانی آلودگی هوا دومین عامل مرگ زودرس در جهان است و سالانه بیش از ۱/۸میلیون نفر جان خود را به دلیل آن از دست می‌دهند؛ آماری که نشان می‌دهد از هر هشت مرگ یک مورد مستقیما به آلودگی هوا مربوط است.
وی با اشاره به مطالعات ملی انجام‌شده در سال۱۴۰۳، اعلام کرد که در شهرهای مورد مطالعه با جمعیتی بالغ بر ۵۷میلیون نفر، بیش از ۳۵هزار و ۵۴۰مرگ منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۵/۲ PM ثبت شده است؛ تنها در تهران مرگ بیش از ۷هزار نفر به این آلاینده ارتباط دارد، همچنین خسارت اقتصادی ناشی از مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا در سال گذشته معادل ۹۴/۱۳میلیارد دلار بود که اجرای ناقص قانون هوای پاک و ضعف در اسقاط خودروهای فرسوده، ارتقای سوخت و توسعه حمل‌ونقل عمومی از مهم‌ترین موانع بهبود کیفیت هواست.
به گفته او، در شهر تهران به طور میانگین مرگ ۷هزار و ۳۴۲نفر با حد پایین ۴۹۲۸ و حد بالای ۹۴۷۴نفر منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۵/۲ PM در سال ۱۴۰۳ است. نتایج نشان می‌دهد به‌طور میانگین جزء کل موارد مرگ منتسب به ذرات معلق در کشور در سال۱۴۰۳ برابر با ۱۲/۶۹درصد است که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر ایرانشهر، زابل، کنگان، ماهشهر، عسلویه، ریگان، اهواز، بوشهر، تهران، مشهد، اصفهان و اراک که با آلودگی هوای شهری و پدیده گردوغبار درگیر هستند بالاتر از میانگین کشوری است.
رییس سابق گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت بیان کرد: براساس آخرین گزارش بانک جهانی، ۴/۱۱درصد از کل مرگ‌ومیرهای جهانی در سال۲۰۲۲ به علت مواجهه با ۵/۲ PM است، همچنین مواجهه با ۵/۲ PM باعث ۳۰ تا ۳۳درصد از مرگ‌ومیرهای جهانی به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی، ۲۰ تا ۲۶درصد از مرگ‌ومیرهای جهانی ناشی از بیماری‌های ایسکمیک قلبی و سکته مغزی و ۱۹ تا ۲۰درصد از مرگ و میرهای جهانی ناشی از سرطان ریه، اختلالات نوزادان و دیابت نوع۲ شده است.
شاهسونی همچنین درباره اینکه چه بیماری‌هایی بیشترین ارتباط را با مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا دارند، گفت: میانگین جزء مرگ طبیعی منتسب به ذرات معلق ۵/۲ PM در سال۱۴۰۳ در کشور ۶۹/۱۲درصد است. در شهر تهران جزء مرگ طبیعی منتسب به ذرات معلق در سال۱۴۰۳ برابر با ۷/۱۵درصد است. بالاترین و پایین‌ترین جزء مرگ طبیعی منتسب به ذرات معلق در سال۱۴۰۳ به ترتیب مربوط به شهر زابل با ۸/۲۳درصد و شهر شاهرود با ۷/۳درصد است.
او ادامه داد: بیماری‌های ایسکمیک قلبی، سکته مغزی، بیماری‌های مزمن انسداد ریوی و سرطان ریه بیشترین ارتباط را با آلودگی هوا دارند که طبق نتایج تحقیقات میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به ذرات معلق ۵/۲ PM در سال۱۴۰۳ در کشور ۶۶/۱۴درصد است. در شهر تهران جزء مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به ذرات معلق در سال۱۴۰۳ برابر با ۰۶/۱۶درصد است. بالاترین میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به ذرات معلق ۵/۲ PM در سال۱۴۰۳ در کشور مربوط به شهر زابل با ۳۶/۲۱درصد است. میانگین جزء مرگ به علت سکته مغزی منتسب به ذرات معلق ۵/۲ PM در سال۱۴۰۳ در کشور ۱۵درصد است.
شاهسونی افزود: در شهر تهران جزء مرگ به علت سکته مغزی منتسب به ذرات معلق در سال۱۴۰۳ برابر با ۶۱/۱۷درصد است. میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق ۵/۲ PM در سال۱۴۰۳ در کشور ۳/۱۱درصد است. در شهر تهران جزء مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق در سال۱۴۰۳ برابر با ۷۹/۱۳درصد است. بالاترین میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق ۵/۲ PM در سال ۱۴۰۳ در کشور مربوط به شهر زابل است. میانگین جزء مرگ به علت سرطان ریه منتسب به ذرات معلق ۵/۲ PM در سال۱۴۰۳ در کشور ۴۳/۱۴درصد و در شهر تهران جزء مرگ به علت سرطان ریه منتسب به ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ برابر با ۳۶/۱۷درصد است.
او همچنین درباره اینکه آیا برای اجرای بهتر این قانون نیاز به اصلاح ساختار نهادی یا قوانین جدید وجود دارد؟ گفت: ما در کشور قوانین و مصوبات متعددی برای کاهش آلودگی هوا داریم و از این نظر کمبودی وجود ندارد. مهم‌ترین اقدام باید رفع موانع اجرای قانون باشد و نظارت دقیق بر اجرای آن توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست و دستگاه‌های نظارتی از جمله سازمان بازرسی و مجلس شواری اسلامی است.
شاهسونی در پاسخ به این سوال که چه انتظاری از دولت و شهرداری‌ها در شرایط فعلی می‌توان داشت تا وضعیت آلودگی هوا در کوتاه‌مدت بهبود یابد، گفت: در کوتاه‌مدت و با توجه به محدودیت‌های بودجه‌ای باید از قانون ۲۰.۸۰ استفاده کرد یعنی کلیه توان اجرایی کشور به اقداماتی که بیشترین اثربخشی را دارند، گسیل شود؛ از جلمه توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی در عمل نه در حرف و روی کاغذ و رفع موانع آن، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش تعرفه‌های ورود خودروهای استاندارد به کشور، اسقاط خودروهای فرسوده و به خصوص کامیون‌های دیزلی می‌تواند در کوتاه‌مدت اثر بخش باشد. در کل باید هزینه و فایده هر اقدام مشخص و بعد از آن موثرترین اقدامات عملیاتی شود.
وی در آستانه فصل سرد سال و پدیده اینورژن توصیه کرد که مردم هم باید به چند نکته توجه داشته باشند؛ اول اینکه آلودگی هوا روی عموم جامعه اثر دارد و از هشت مرگ در دنیا یک مرگ به علت آلودگی هواست یعنی درک خطر را داشته باشند به خصوص گروه‌های آسیب‌پذیر از جمله کودکان، سالمندان، بیماران قلبی تنفسی، بیماران دیابتی و… مردم کشور هم با اقداماتی از جمله معاینه فنی خودروهای شخصی، موتورسیکلت و هر وسیله نقلیه‌ای که استفاده می‌کنند به کاهش منابع انتشار کمک کنند. در صورت امکان استفاده کمتر از خودروهای شخصی داشته باشند و به پیام‌های بهداشتی که توسط دستگاه‌های مسوول در زمان آلودگی هوا اعلام می‌شود توجه کنند.
