مرجع جدید دانش آنلاین؟
گروه فناوری– در دنیایی که سرعت دسترسی به اطلاعات نقش تعیین‌کننده‌ای در تصمیم‌گیری‌ها، یادگیری و تعاملات روزمره ایفا می‌کند، اولویت کاربران در انتخاب منابع دانشی همواره در حال تغییر است. روزگاری ویکی‌پدیا با ساختار دانش‌نامه‌ای و محتوای گردآوری‌شده از سوی میلیون‌ها کاربر داوطلب، نقطه آغاز جست‌وجوی اطلاعات برای کاربران اینترنت به شمار می‌رفت اما داده‌های تحلیلی جدید نشان می‌دهد که در دو سال گذشته، روندی متفاوت و بی‌سابقه رقم خورده است: درصد کاربرانی که به چت جی‌پی‌تی مراجعه می‌کنند از ویکی‌پدیا پیشی گرفته است. این تغییر صرفا یک جابه‌جایی عددی در نمودارهای بازدید اینترنتی نیست بلکه نشان‌دهنده تحولی بنیادین در روش مصرف محتوا و دریافت دانش از سوی کاربران است.
برخلاف ویکی‌پدیا که اطلاعات ایستا، منبع‌دار و قابل ویرایش عمومی ارائه می‌دهد، چت جی‌پی‌تی محتوایی تعاملی، شخصی‌سازی‌شده و تولیدشده در لحظه را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. کاربران می‌توانند سوالات خود را به زبان طبیعی مطرح کرده و پاسخ‌هایی ساختارمند، خلاصه‌شده یا تحلیلی دریافت کنند؛ تجربه‌ای که پیش از این در هیچ پلتفرم دانشی تا این حد گسترده و بی‌واسطه نبوده است.
پیشی گرفتن چت جی‌پی‌تی از ویکی‌پدیا از یک سو نشان‌دهنده افزایش اعتماد کاربران به فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی است و از سوی دیگر، چالش‌هایی جدی را در حوزه دقت، منابع و سوءگیری‌های احتمالی اطلاعات ایجاد می‌کند. در حالی که ویکی‌پدیا همچنان مرجع مهمی برای استناد علمی و بررسی‌های میان‌رشته‌ای باقی مانده اما چت جی‌پی‌تی با قابلیت تولید محتوای اختصاصی و سرعت پاسخ‌دهی بالا، جایگاهی متفاوت در زیست‌بوم دیجیتال کاربران یافته است. حال پرسش اساسی اینجاست که آیا این جابه‌جایی صرفا یک موج زودگذر است یا آغاز یک دوره جدید در رفتار اطلاعاتی کاربران جهانی؟ داده‌ها و نمودارها حکایت از دومین گزینه دارند؛ دوره‌ای که در آن هوش مصنوعی نه به عنوان ابزار، بلکه به عنوان مرجع دانایی در حال تثبیت جایگاه خود است.
داده‌هایی که توسط شرکت GWI در بریتانیا جمع‌آوری شده‌اند، نشان می‌دهند که استفاده کاربران از «ویکی‌پدیا» در سراسر جهان کاهش یافته و به نظر می‌رسد استفاده از «چت جی‌پی‌تی» در کمتر از یک سال پس از راه‌اندازی در اواخر سال ۲۰۲۲، از این دانشنامه آنلاین پیشی گرفته است. این داده‌ها، دلیلی برای نگرانی در مورد اعتبار اطلاعاتی است که مردم به دنبال آن در اینترنت هستند. اگرچه «ویکی‌پدیا» هرگز به عنوان منبعی بی‌عیب و نقص و عاری از تعصب یا نادرستی شناخته نشده اما «هوش مصنوعی مولد» به دلیل توهمات و تعصبات گسترده موجود در داده‌های آموزشی خود، بیشتر غیر قابل اعتماد است. در حالی که ویکی‌پدیا براساس ارجاعات برجسته ساخته شده است، سامانه‌های هوش مصنوعی مانند
چت جی‌پی‌تی اغلب برای توضیح منبع اطلاعات خود تلاش کرده و حتی منابع را جعل می‌کنند. ویکی‌پدیا ارتشی متشکل با بیش از ۴۹میلیون ویرایشگر انسانی دارد که صحت ۶۴میلیون مقاله در سراسر جهان را تضمین می‌کنند. در مقابل هنوز مشخص نیست که «مدل‌های زبانی بزرگ» پشتیبان چت جی‌پی‌تی دقیقا با چه داده‌هایی آموزش داده شده‌اند. با وجود این به احتمال زیاد این سامانه حاوی داده‌هایی است که مستقیما از ویکی‌پدیا استخراج شده‌اند.
«کریس بیر»، روزنامه‌نگار ارشد داده‌ها در «GWI» گفت: چت جی‌پی‌تی شاهد افزایش ۳۶درصدی کاربران از سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۳ تا سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۴ بوده است، در حالی که سایر پلتفرم‌های آنلاین ثابت مانده‌اند یا شاهد افزایش یا کاهش درصد کمی بودند. این پلتفرم سریع‌تر از تقریبا هر پلتفرم دیگری در تاریخ، به بخش بیشتری از اینترنت دسترسی پیدا کرد. چت جی‌پی‌تی که به عنوان سریع‌ترین برنامه در حال رشد در تاریخ محاسبات نامگذاری شده، به سرعت به یک پدیده جهانی تبدیل شده است. بیر گفت: براساس تحقیقات ما، چت جی‌پی‌تی در واقع در جنوب جهان محبوب‌تر است. بازارهایی که بالاترین میزان پذیرش آن را می‌بینیم شامل کنیا، هند، امارات متحده عربی و برزیل هستند. با وجود این، نتیجه‌گیری قطعی برای دانشمندان در غیاب بررسی دقیق‌تر آمار واقعی استفاده کاربران دشوار است. سخنگوی سازمان غیرانتفاعی «ویکی‌مدیا» که ویکی‌پدیا را اداره می‌کند، گفت: ما از اوایل سال ۲۰۲۱ هیچ کاهش قابل توجهی در ترافیک وب‌سایت‌های ویکی‌مدیا از نظر بازدید از صفحات و ترافیک خوانندگان مشاهده نکردیم و بررسی‌های ما نشان می‌دهد که بازدید از صفحات ویکی‌پدیا تقریبا ۱۵میلیارد در ماه است. به عبارت دیگر، این سازمان می‌گوید که ترافیک ویکی‌پدیا ثابت بوده اما داده‌های GWI و دیگران نشان می‌دهد که استفاده از چت جی‌پی‌تی به سرعت از آن پیشی گرفته است.
ویکی‌پدیا در حال حاضر از نظر ترافیک در مقایسه با سایر سایت‌ها در رتبه دهم جهانی قرار دارد، در حالی که چت جی‌پی‌تی در حال حاضر با بیش از ۴/۵ میلیارد بازدید ماهانه در رتبه ششم قرار دارد. بیر گفت: فکر می‌کنم روند نزولی طولانی‌مدت برای ویکی‌پدیا عمدتا ناشی از این است که موتورهای جست‌وجو پاسخ‌های بدون کلیک بیشتری را اضافه می‌کنند، در حالی که پیشتر ممکن بود یک صفحه ویکی‌پدیا را به عنوان نتیجه نهایی نشان دهند اما اکنون احتمال بیشتری وجود دارد که پیش‌بینی
آب و هوا یا قد یک فرد مشهور یا هر چیز دیگری را در گوگل ببینید. این مطالعه نشان می‌دهد که چگونه چت جی‌پی‌تی و فناوری‌های مرتبط در عرض چند سال بسیار فراگیر شده‌اند. دولت ترامپ در ماه گذشته، وضعیت معاف از مالیات ویکی‌پدیا را تهدید و این بنیاد را متهم کرد که از طریق ادعاهای بی‌اساس درباره انتشار تبلیغات توسط این دانشنامه، قانون را نقض می‌کند. ویکی‌مدیا در بیانیه‌ای در آن زمان اعلام کرد که ویکی‌پدیا یکی از مکان‌های آنلاین است که پاسخ نهایی اینترنت را نشان می‌دهد و بیش از ۶۵میلیون مقاله را در خود جای داده که برای اطلاع‌رسانی و نه متقاعد کردن، نوشته شده‌اند. چشم‌انداز ما جهانی است که در آن هر انسانی بتواند آزادانه در مجموع تمام دانش‌ها سهیم باشد. در مجموع پیشی گرفتن چت جی‌پی‌تی از ویکی‌پدیا نه صرفا به عنوان یک آمار جالب توجه بلکه به‌مثابه یک نقطه عطف فرهنگی و فناورانه باید در نظر گرفته شود؛ نقطه‌ای که نشان می‌دهد در حال عبور از «عصر جست‌وجو» به «عصر گفت‌وگو با دانش» هستیم.
این تحول صرفا به معنی تغییر در ابزار نیست بلکه نشانه‌ای از تغییر در الگوی یادگیری و دریافت اطلاعات در مقیاس جهانی است؛ الگویی که در آن کاربر نه به دنبال مرور صفحات متعدد و بررسی منابع مختلف بلکه به دنبال پاسخ فوری، فشرده و شخصی‌سازی‌شده است. در چنین زیست‌بومی، نقش پلتفرم‌هایی مانند چت جی‌پی‌تی از یک ابزار کمکی به جایگاهی شبیه به «همراه دانا» ارتقا یافته است؛ همراهی که نه‌تنها می‌تواند پاسخ دهد بلکه می‌تواند فکر و تحلیل کند و حتی سبک پاسخ را با نیاز کاربر تطبیق دهد. در کنار این مزایا، نگرانی‌های مشروعی نیز وجود دارد: از دقت علمی پاسخ‌ها گرفته تا نبود منابع شفاف، احتمال سوگیری الگوریتمی و تضعیف تفکر نقادانه. در نهایت آنچه اهمیت دارد نه جایگزینی صرف چت جی‌پی‌تی به جای ویکی‌پدیا، بلکه درک عمیق از «چگونگی تکامل رابطه انسان با دانش» است. اگر ویکی‌پدیا نماینده دانش جمعی سازمان‌یافته بود، چت جی‌پی‌تی تجسمی از دانش زنده، پویا و در تعامل مستقیم با انسان است. مسیری که پیش‌رو داریم، بیش از آنکه درباره انتخاب میان دو پلتفرم باشد، درباره بازتعریف رابطه ما با حقیقت، اعتماد و شیوه یادگیری در عصر هوش مصنوعی است.
