مدیریت بازار سرمایه در بحران‌های جهانی
مونا حاجی‌علی‌اصغر، کارشناس ارشد بازار سرمایه
در بازارهای سرمایه توسعه‌یافته، تجربه‌های متعددی از مدیریت بحران وجود دارد که می‌توان آنها را با شرایط امروز بازار سرمایه ایران تطبیق داد. این ابزارها و روش‌ها معمولا با هدف تثبیت روانی، جلوگیری از فروش‌های هیجانی، حفظ اعتماد سرمایه‌گذاران و فراهم‌کردن بستر بازگشت تدریجی نقدینگی طراحی و اجرا می‌شوند.
در آمریکا گروهی رسمی با عنوان «کارگروه بازارهای مالی» وجود دارد که در بحران‌ها وارد عمل می‌شود. این گروه شامل نهادهای کلیدی مثل خزانه‌داری، بانک مرکزی (فدرال‌رزرو) و بورس‌هاست و در شرایط بحرانی با مداخلات هماهنگ مانند تزریق نقدینگی، حمایت از بازیگران بزرگ بازار یا اعمال سیاست‌های فوری مانع سقوط شدید بازار می‌شود. در ایران هم می‌توان با ایجاد یک کمیته بحران متشکل از سازمان بورس، صندوق تثبیت، وزارت اقتصاد و نمایندگان سهامداران عمده، مدلی مشابه طراحی و نقش فعال‌تری در مدیریت روانی و نقدینگی بازار ایفا کرد.
در بحران‌های اقتصادی بانک مرکزی اروپا (ECB) و بانک مرکزی ژاپن (BOJ) با خرید اوراق قرضه دولتی، ETFها و حتی سهام شرکت‌ها از بازار ثانویه سعی می‌کنند ثبات را به بازار برگردانند. در ایران نیز صندوق تثبیت و نهادهای عمومی می‌توانند با خرید هدفمند در نمادهای شاخص‌ساز نه‌تنها روند بازار را مهار کنند بلکه پیامی مهم به سرمایه‌گذاران درباره حمایت ساختاری از بازار ارسال کنند.
در بحران کرونا و بحران مالی۲۰۰۸، بسیاری از کشورها به‌طور موقت فروش استقراضی را ممنوع کردند. هرچند زیرساخت فروش استقراضی در ایران هنوز کامل نیست اما می‌توان مشابه این سیاست را از طریق محدودسازی موقت برخی عرضه‌های سنگین، الگوریتمی یا حقوقی که نقش تشدیدکننده در سقوط دارند، اجرا کرد.
در برخی بورس‌ها اگر شاخص کل یا یک سهم بیش از حد مشخصی در یک روز کاهش یابد، معاملات آن سهم یا کل بازار برای مدت مشخصی متوقف می‌شود. این وقفه باعث مهار هیجان فروش و فرصت بازنگری تحلیل‌ها توسط معامله‌گران می‌شود. در ایران نیز می‌توان به‌جای توقف دستی و ناگهانی نمادها، سیستم هوشمند توقف در صورت کاهش‌های پی‌درپی را طراحی و پیاده‌سازی کرد.
در بسیاری از بورس‌های پیشرفته، بازارگردان‌ها دارای تعهدات حقوقی و مالی مشخصی هستند. در صورت عدم ایفای نقش حمایتی، با جریمه سنگین یا حذف از بازار مواجه می‌شوند. در ایران نیز لازم است نظارت جدی‌تری بر عملکرد بازارگردان‌ها انجام شود و میزان نقدینگی تخصیص‌یافته، تعداد سفارش و دامنه قیمتی مجاز به‌طور شفاف به بازار اعلام شود.بازار سرمایه ایران در شرایط فعلی نیازمند اقدامات سریع، ساختاری و هماهنگ برای بازگرداندن اعتماد از دست‌رفته است. تجربیات جهانی نشان می‌دهد که ابزارهایی مانند مداخلات مستقیم حمایتی، توقف‌های هدفمند، کنترل فروش‌های تشدیدکننده و شفاف‌سازی دقیق از سوی نهاد ناظر می‌تواند به‌طور موثری جلوی فروپاشی روانی بازار را بگیرد. نکته مهم این است که هیچ ابزاری به‌تنهایی پاسخگو نیست بلکه اجرای همزمان و هماهنگ این روش‌ها همراه با گفت‌وگو با بازیگران اصلی بازار می‌تواند زمینه عبور از بحران را فراهم کند.
