مدل خاورمیانه‌ای برای بازسازی زمین
جهان‌صنعت– نزار حداد، نویسنده مدیر برنامه سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در عربستان سعودی است. وی پیش‌تر مدیرکل مرکز ملی تحقیقات کشاورزی اردن بوده است. یادداشت نامبرده در پروژکت سیندیکیت در مورد مدل خاورمیانه در مورد احیای زمین به شرح زیر است. کم‌آبی، موج‌های گرمای شدید و بیابان‌زایی به‌طور فزاینده‌ای در حال شکل دادن به زندگی روزمره در خاورمیانه و شمال آفریقا هستند -که نشانه‌ای شوم برای سایر مناطق جهان است که به‌زودی با همین چالش‌ها مواجه خواهند شد اما کشورهای منطقه منا، از جمله عربستان سعودی، در حال ارائه مدل‌هایی برای کاهش آثار و سازگاری با این شرایط هستند.
ریاض در زمانی که بی‌ثباتی سیاسی بر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا سایه انداخته، تغییرات اقلیمی، سیلاب‌ها و آتش‌سوزی‌ها معمولا کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. در نتیجه، مشکلاتی چون بیابان‌زایی و خشکسالی تقریبا به دست فراموشی سپرده می‌شوند. اما این بی‌توجهی نه‌تنها توجیه‌ناپذیر، بلکه خطرناک است. اگرچه بیابان‌زایی و خشکسالی روندی آهسته و کم‌هیجان‌تر از جنگ‌ها، سیل‌ها و آتش‌سوزی‌ها دارند اما به همان اندازه ویرانگرند. کافی است از بیش از ۵۰۰میلیون نفری که در منطقه منا زندگی و هر روز با این پدیده‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بپرسید.
در حالی که زمین سالم غذا تولید می‌کند، آب را حفظ می‌کند، کربن را جذب می‌کند و معیشت‌ها را تامین می‌کند، زمین تخریب شده چنین قابلیت‌هایی ندارد. از رشته‌کوه‌های اطلس گرفته تا دشت‌های میان رودهای دجله و فرات، منطقه منا برخی از خشک‌ترین و سریع‌ترین مناطق در حال تخریب در جهان را شامل می‌شود. با توجه به اینکه دمای منطقه تقریبا دو برابر میانگین جهانی در حال افزایش است، کم‌آبی، موج‌های گرمای شدید و بیابان‌زایی به‌طور فزاینده‌ای به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی روزمره تبدیل شده‌اند. هنگامی که این وضعیت را با یکی از سریع‌ترین نرخ‌های رشد جمعیت در جهان ترکیب کنیم، خطرات مربوط به امنیت غذایی، ثبات اقتصادی و انسجام اجتماعی تنها افزایش می‌یابد.
تجربیات منطقه منا نشانه‌ای هشداردهنده از آینده‌ای است که سایر مناطق جهان با آن روبه‌رو خواهند شد. به گفته سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO)، از سال ۲۰۰۰ تاکنون، فراوانی و مدت زمان خشکسالی‌ها در سطح جهانی نزدیک به ۳۰درصد افزایش یافته است. در حال حاضر بیش از ۲/۳میلیارد نفر در جهان تحت‌تاثیر تخریب زمین هستند و سالانه ۱۲میلیون هکتار از زمین‌های قابل کشت از بین می‌روند.
اما این منطقه همچنین دلایلی برای امیدواری فراهم کرده است. برای نمونه، عربستان سعودی -که من در آن مدیر برنامه‌های سازمان فائو هستم- به‌طور جدی در کاهش و در مواردی، در معکوس‌سازی آثار تغییرات اقلیمی سرمایه‌گذاری کرده است؛ از جمله در بازسازی زمین‌ها، احیای مراتع، جنگل‌کاری مجدد و سازگاری با تغییرات اقلیمی.
جاه‌طلبی پادشاهی عربستان در «ابتکار سبز سعودی» نمود یافته است؛ طرحی که شامل تعهداتی برای کاشت ۱۰میلیارد درخت و احیای ۴۰میلیون هکتار از زمین‌های تخریب‌شده می‌شود. نوآوری در قلب این تلاش قرار دارد. یکی از فناوری‌های نوین احیای زمین که با همکاری نهادهای فنی سعودی و سازمان فائو توسعه یافته، از برگ‌های خشک نخل برای تثبیت تپه‌های شنی در استان شرقی عربستان استفاده می‌کند. این ماده آلی که پیش‌تر ضایعات تلقی می‌شد، با محافظت از خاک سطحی در برابر فرسایش بادی و کاهش سرعت تبخیر آب، رطوبت لازم برای جوانه‌زنی بذرهای بومی خفته را فراهم می‌سازد.
سازمان فائو همچنین با عربستان سعودی برای اجرای سامانه‌های پایش زمین مبتنی بر علم، گسترش فنون مدیریت پایدار زمین و آموزش متخصصان ملی در شیوه‌های سازگار با اقلیم همکاری می‌کند. تاکنون بیش از ۴۰متخصص در مناطق کلیدی مانند الجوف، ریاض و استان شرقی آموزش دیده‌اند. در حالی که راهکارها همواره با توجه به زیست‌بوم محلی تنظیم می‌شوند، طراحی آنها با در نظر گرفتن قابلیت گسترش صورت می‌گیرد. اما تغییرات اقلیمی محدود به مرزهای ملی نیست. به همین دلیل، عربستان «ابتکار سبز خاورمیانه» را راه‌اندازی کرده است که هدف آن تقویت همکاری منطقه‌ای است. در سطح جهانی نیز، عربستان رهبری «مشارکت جهانی ریاض برای تاب‌آوری در برابر خشکسالی» را برعهده گرفته است؛ طرحی برای کمک به کشورهای آسیب‌پذیر در مقابله با خشکسالی.
از زمان اعلام این ابتکار در «کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی سازمان ملل متحد» در سال ۲۰۲۴ (COP16)، بیش از ۳میلیارد دلار بسیج شده است. این نکته حائز اهمیت است که احیای زمین، افزون بر اهمیت حیاتی برای رفاه انسان، سرمایه‌گذاری‌ای با بازدهی بالاست: سازمان فائو برآورد کرده است که هر دلار سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند تا ۳۰دلار بازده اقتصادی و زیست‌محیطی ایجاد کند.
سازمان‌های مردم‌نهاد و جوامع محلی نیز نقش فزاینده‌ای در تلاش‌های احیای زمین ایفا می‌کنند، از جمله با راه‌اندازی نهالستان برای گیاهان بومی، ساخت کمربندهای سبز، و افزایش آگاهی عمومی درباره احیای زمین. این ترکیب از اقدامات محلی، رهبری ملی و همکاری بین‌المللی، نتایج پایدار و نیرومندی به‌بار می‌آورد که لازمه ایجاد تاب‌آوری واقعی در برابر اقلیم است و باید به الگویی برای سایر نقاط جهان تبدیل شود.
بحران اقلیم به‌سرعت پیش می‌رود اما راه‌حل‌ها نیز با همین سرعت پیشرفت می‌کنند، نه کم‌و‌بیش به لطف کسانی که در خط‌مقدم این نبرد ایستاده‌اند. کشورهایی که بیش از همه در معرض خطرات اقلیمی‌اند، امروزه به الگو نوآور، پیشگام و رهبر بدل شده‌اند. آنچه عربستان امروز انجام می‌دهد، فردای کالیفرنیا، جنوب اروپا و منطقه ساحل آفریقا را شکل خواهد داد. خوشبختانه، درس‌های این تجربه هم فراوان هستند و هم سازنده.
