صنعت در تاریکی
سارا اصغری– بحران برق در ایران به نقطه اوج خود رسیده است؛ قطعی‌های زودهنگام و گسترده برق در سال‌جاری، صنایع را به مرز تعطیلی کشانده اما مسوولان همچنان در گرداب سوءمدیریت و بوروکراسی دست‌وپاگیر گرفتار هستند. باوجود ناترازی انرژی واحدهای تولیدی با ۵۰درصد ظرفیت کار می‌کنند اما باید ۱۰۰درصد هزینه‌های دولت را پرداخت کنند. این در حالی است که راه‌حل‌های موجود مانند توسعه نیروگاه‌های خورشیدی در مرداب مجوزهای چندماهه و ناهماهنگی وزارتخانه‌ها گم شده‌اند. در این راستا کارشناسان حوزه صنعت، وزارت نیرو را مقصر اصلی ناترازی انرژی می‌دانند ولی پرسش کلیدی اینجاست که چرا با وجود بحران انرژی، تولیدکنندگانی که قصد احداث نیروگاه دارند، باید از هفت‌خان بوروکراسی عبور کنند؟ آیا این رویکرد، تعمدی برای فرار از مسوولیت‌پذیری است؟
شروع زودهنگام خاموشی‌ها و فشار مضاعف بر تولید
سیدمجتبی رضوی، نایب‌رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران و رییس خانه صنعت، معدن و تجارت مازندران در گفت‌وگوی تفصیلی با «جهان‌صنعت» به تشریح بحران ناترازی انرژی در کشور و تبعات آن بر واحدهای تولیدی پرداخت. وی با هشدار درباره تشدید قطعی‌های برق در سال‌جاری، از سوءمدیریت مسوولان در توسعه زیرساخت‌های انرژی انتقاد و وضعیت تولیدکنندگان را «نگران‌کننده» توصیف کرد.
رضوی با اشاره به آغاز زودهنگام قطعی‌های برق در سال۱۴۰۴ عنوان کرد: امسال ناترازی انرژی با شدت بیشتری آغاز شد. از ابتدای سال و پیش از آنکه دمای هوا به اوج گرمای خود برسد، خاموشی‌ها آغاز شد. در سال گذشته واحدهای تولیدی با دو روز قطعی برق در هفته مواجه بودند اما امسال در برخی استان‌ها قطعی‌های شبانه نیز اعمال می‌گردد به‌طوری که از ساعت ۱۸ تا ۲۴ برق صنایع قطع می‌شود.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: در چنین شرایطی واحدهای تولیدی تنها با ۵۰درصد ظرفیت خود کار می‌کنند اما باید تمام تعهدات مالی خود از جمله حقوق پرسنل، بیمه، مالیات و اقساط بانکی را به‌‌صورت کامل پرداخت کنند. این ناترازی بین درآمد و هزینه، تولیدکنندگان را در تنگنای شدیدی قرار داده است. چنین شرایطی منجر به ناترازی بین تولیدکننده و دولت در پرداخت دیون شده و این درحالی است که تولیدکنندگان هیچ قصوری در ایجاد این چالش نداشته‌اند.
ریشه بحران: سوءمدیریت در توسعه زیرساخت‌ها
نایب‌رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران کمبود برق را نتیجه «بی‌تدبیری مسوولان در سال‌های گذشته» برشمرد و در ادامه تاکید کرد: تولیدکنندگان هیچ نقشی در ایجاد این بحران نداشته‌اند. مشکل اصلی عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی طی سال‌های اخیر است. اگر امروز با کمبود برق مواجهیم به دلیل همان تصمیمات غلط گذشته بوده است.
رضوی همچنین به هدررفت بالای انرژی در نیروگاه‌های کشور اشاره کرد و گفت: ۲۰ تا ۲۵درصد از انرژی تولیدی در نیروگاه‌ها به دلیل فرسودگی تجهیزات و بازدهی پایین هدر می‌رود در حالی که کل تولید برق کشور ۸۰هزار مگاوات بوده، کسری ما تنها ۲۰هزار مگاوات است. اگر همین میزان هدررفت را به ۴ یا ۵درصد کاهش می‌دادیم، دیگر هم‌اکنون با کمبود برق مواجه نمی‌شدیم.
چرا نیروگاه‌های خورشیدی توسعه نیافته‌اند؟
نایب‌رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در پاسخ به این پرسش که حدود پنج سال است که با چالش ناترازی انرژی برای واحدهای تولیدی روبه‌رو هستیم، در این راستا حق ایجاد نیروگاه فسیلی را نداریم، ساخت نیروگاه‌های برقابی نیز به دلیل کمبود آب دیگر ممکن نیست، چرا باوجود دارا بودن شرایط ساخت نیروگاه‌های خورشیدی اما به صورت قابل‌توجهی در این زمینه سرمایه‌گذاری انجام نداده‌ایم، توضیح داد: احداث نیروگاه‌های خورشیدی برای بخش‌خصوصی به صورت انفرادی هزینه‌بر است. علاوه بر این به زمین وسیعی نیاز دارد که در برخی مناطق مانند شمال کشور، به‌دلیل محدودیت‌های جغرافیایی و زاویه نامناسب تابش امکان‌پذیر نیست. بهترین مکان برای این نیروگاه‌ها مناطق مرکزی ایران است که متولی این امر باید این اقدام را تاکنون انجام می‌داد. رضوی با انتقاد از عملکرد سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر (ساتبا) گفت: این سازمان متولی توسعه انرژی‌های پاک بوده اما برای حل این بحران تاکنون اقدام عملی موثری انجام نداده است. وزارت نیرو نیز در مدیریت این بحران به نظر می‌رسد که وا داده و در این راستا ناکام مانده و اینگونه به نظر می‌رسد که هیچ برنامه منسجمی برای ساماندهی وضعیت برق که این بحران طی چند سال اخیر به اوج رسیده، ارائه نکرده است.
دورنمای تاریک تولید در صورت تداوم بحران
رییس خانه صنعت، معدن و تجارت مازندران در پایان هشدار داد: اگر روند فعلی ادامه یابد، آینده‌ای تاریک در انتظار صنعت کشور خواهد بود. تولید به سمت نابودی پیش می‌رود و این نه‌تنها اقتصاد بلکه اشتغال و معیشت میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
ناترازی انرژی؛ بحرانی فراسازمانی
در موضوع ناترازی انرژی آرمان خالقی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران نیز چندی پیش در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با تاکید بر این موضوع که مشکل انرژی، یکی از دردهای مزمن صنعت ایران به‌شمار می‌رود، خاطرنشان کرد: وزارت نیرو به عنوان متولی تامین برق و گاز کشور نتوانسته تکالیف خود را به‌درستی انجام دهد که هم‌اکنون در چنین وضعیتی قرار گرفته‌ایم. تعطیلی دو روزه واحدهای صنعتی در تابستان به دلیل کمبود برق و اختلال در تامین گاز در زمستان نتیجه مدیریت نادرست در این وزارتخانه است. این در حالی است که وزارت صنعت، معدن و تجارت هیچ‌گونه اختیاری در این حوزه ندارد اما پیامدهای آن به صورت مستقیم بر دوش صنعت و واحدهای تولیدی قرار گرفته است.
ایجاد نیروگاه برق وظیفه کیست؟
ایجاد نیروگاه برق عموما وظیفه واحدهای تولیدی خصوصی یا دولتی به صورت تخصصی نیست بلکه این مسوولیت معمولا برعهده نهادهای دولت و شرکت‌های دولتی است که در این راستا در ایران وزارت نیرو، سازمان انرژی اتمی و شرکت‌هایی مانند توانیر و توزیع‌کنندگان منطقه‌ای مسوول تولید و توزیع برق در کشور هستند. البته برخی کشورها نیز به بخش‌خصوصی تحت قوانین و خرید تضمینی برق توسط دولت اجازه می‌دهند نیروگاه احداث کنند. در ایران نیز طی سال‌های اخیر برخی نیروگاه‌ها توسط خود واحدهای تولیدی ساخته شده‌اند اما برق تولیدی آنها به شبکه سراسری داده می‌شود.
در واقع طی چند سال اخیر و با شروع ناترازی انرژی در کشور، دولت در یک عمل غیرقانونی تولیدکنندگان صنعتی در کشور را مجبور به ساخت نیروگاه کرد. در این راستا برخی صنایع بزرگ مانند واحدهای پتروشیمی، فولادسازی و سیمان‌سازی برای تامین نیاز خود مجبور به ساخت نیروگاه شدند اما همین واحدها نیز برق خود را مجبور هستند به شبکه سراسری بدهند تا در اوج پیک مصرف به صلاحدید دولت دچار قطعی برق نشوند؛ موضوعی که تمام واحدهای تولیدی که اقدام به ساخت نیروگاه کردند از آن گلایه‌مند هستند.
ایجاد نیروگاه جدید، گرفتار مرداب بوروکراسی
با وجود ناترازی انرژی و بحرانی که برای واحدهای تولیدی ایجاده شده است و با وجود تحمیل ساخت نیروگاه به واحدهای تولیدی، چرا درخواست‌کنندگان مجوز برای ساخت نیروگاه باید با یک بوروکراسی‌های دست‌وپاگیر از سوی نهادهای دولتی روبه‌رو شوند تا جایی که از این کار منصرف می‌شوند و عطای تولید را به لقایش ببخشند.
در این راستا علیرضا هاشمی، مدیر انجمن برق و انرژی‌های استان قم نیز چندی پیش در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به روند مجوز برای تاسیس نیروگاه خورشیدی پرداخت و عنوان کرد: از صدها درخواست احداث نیروگاه توسط واحدهای تولیدی در پایان سال گذشته تنها ۵درصد توانسته‌اند از مهلکه مجوزهای چندمرحله‌ای، قطعی سامانه‌ها و گره‌های واردات تجهیزات نیروگاه جان سالم به در ببرند. بقیه یا انصراف داده‌اند یا در گرداب فرآیند شش‌ماهه تا یک‌ساله همچنان گیر افتاده‌اند. وی به موضوع فرآیند احداث نیروگاه برای واحدهای صنعتی پرداخت و در ادامه عنوان کرد: وزارت نیرو به‌تازگی یک بسته حمایتی برای احداث نیروگاه‌های پنج مگاواتی رونمایی کرده که این بسته مختص نیروگاه‌های خانگی است. در زمینه صنعت و برای واحدهای تولیدی وزارت نیرو بسته خاصی در نظر گرفته نشده است، طرح‌های قبلی نیز درگیر بوروکراسی‌های بلندمدت شده و به نوعی بلاتکلیف مانده‌اند. واحدهای تولیدی قرار بود یا نیروگاه در محل واحد خود احداث کنند یا در جای دیگری که مناسب برای احداث پنل‌های خورشیدی است، این نیروگاه‌ها را راه‌اندازی کنند. البته باید یادآور شد که در هر صورت هر نیروگاهی که احداث کنند، باید برق آنها وارد شبکه سراسری شود و برق مورد نیاز خود را از شبکه دریافت کنند. در غیر این صورت برق خود را یا از بورس یا از نیروگاه‌ها خریداری کنند.
نیاز فوری به چاره‌اندیشی
بحران برق در سال‌جاری به مراتب شدیدتر از سال‌های گذشته بوده و تولیدکنندگان را با اختلال جدی مواجه کرده است و اگر برای این بحران چاره‌اندیشی نشود، به معنای واقعی کلمه با مرگ تولید روبه‌رو خواهیم شد. کارشناسان معتقدند حل این مشکل نیازمند عزم ملی و سرمایه‌گذاری فوری در بخش‌های مختلف انرژی، از جمله نوسازی نیروگاه‌ها، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت بهینه مصرف است. در غیر این صورت، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی این امر گریبانگیر تمام بخش‌های کشور خواهد شد.
