صنعت آلاینده!

سارا اصغری– هرچند سهم صنایع در رنگ خاکستری آسمان این روزهای کلانشهرها نسبت به خودروها کمتر بوده اما باید به این موضوع اذعان داشت که واحدهای تولیدی در کشور ما با فناوری‌های دیروز در حال تولید برای امروز هستند. اگرچه بحث بر سر سهم دقیق صنایع در آلایندگی هوا نبوده اما این یک واقعیت انکارناپذیر است که صنایع ایران به‌طور میانگین دوتا سه‌برابر استانداردهای جهانی آلایندگی ایجاد می‌کنند. این فاصله خطرناک با «صنعت سبز» جهانی ریشه در سه‌بحران ساختاری دارد: فقدان پیوست زیست‌محیطی جدی در مرحله تاسیس، استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی آلاینده مانند مازوت و گازوئیل و فرسودگی گسترده ماشین‌آلات و خطوط تولید. در این میان تحریم‌ها و نوسانات ارزی نوسازی این غول‌های فرسوده را به معضلی غیرقابل حل تبدیل کرده است. نظام نظارتی موجود نیز باتکیه بر جریمه‌های ناکارآمد و فقدان برنامه الزام‌آور برای ارتقای استانداردها نتوانسته راهکاری برای خروج از این بن‌بست ارائه دهد. خروج از این بحران نیازمند عزمی ملی برای تعریف یک نقشه راه روشن از اجباری کردن پیوست‌های زیست‌محیطی سختگیرانه پیش از تاسیس تا تعیین مهلت قانونی برای صنایع موجود برای حرکت به سمت تولید پاک است.

آلایندگی واحدهای صنعتی ایران بیشتر از میانگین جهانی

علی‌اکبر کلانتر، عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره آلاینده بودن صنایع در کشور در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» عنوان کرد: هرچند خودروها و پالایشگاه‌ها در آلایندگی این روزهای کلانشهرها به‌ویژه تهران سهم بیشتری را به خود اختصاص دادند و واحدهای صنعتی به دلیل فاصله با شهرها سهم چندانی در این آلایندگی‌ها ندارند اما به‌صورت کلی باید به این موضوع اذعان داشت که صنایع در ایران نسبت به صنایع مشابه خود در دنیا آلایندگی بیشتری ایجاد می‌کنند و با صنعت سبز فاصله دارند. کلانتر در ادامه با اشاره به اجبار صنایع در دنیا به پیوست‌های زیست‌محیطی توضیح داد: در دنیا به‌صورت معمول صنایع پیش از آنکه احداث شوند باید دارای یک پیوست زیست‌محیطی باشند. پس از راه‌اندازی نیز با مجهزشدن به فناوری‌های روز دنیا کمترین میزان آلایندگی را ایجاد خواهند کرد. در این میان برخی کشورها مانندآلمان و ایتالیا برخی صنایع خود را که آلایندگی بالایی داشته از کشور خود خارج کرده و به سایر کشورهای دیگر انتقال دادند چراکه خطوط قرمز آنها محیط‌زیست است و در این راستا برنامه‌ریزی لازم را انجام می‌دهند. این در حالی است که در کشور ما برای ایجاد واحدهای صنعتی آنچنان پیوست‌های زیست‌محیطی سفت‌وسختی وجود ندارد و گاها مشاهده می‌شود که واحدها پس از ایجادشدن پیوست زیست‌محیطی برای آنها تعریف می‌شود اما پس از سرمایه‌گذاری و احداث نمی‌توان آن را با وجود نداشتن این پیوست راه‌اندازی نکرد. درنهایت اگر واحدی نیز این پیوست را رعایت نکند جریمه با تعطیلی موقت روبرو می‌شود پس از آن نیز با همان سطح از ایجاد آلایندگی به کار خود ادامه می‌دهد درحالی که واحدهای صنعتی باید پیش از احداث با قوانین سختگیرانه دارای پیوست زیست‌محیطی باشند.

استفاده از سوخت‌های فسیلی

کلانتر در ادامه خاطرنشان کرد:‌ موضوع دیگر که سهم آلایندگی صنایع در ایران نسبت به جهان را افزایش داده استفاده از سوخت‌های فسیلی است که آلایندگی بالایی دارند. استفاده پالایشگاه‌ها و کارخانه‌ها از گاز طبیعی میزان آلایندگی هوا را افزایش خواهند داد.

فناوری و تجهیزات قدیمی

خزانه‌دار خانه صنعت، معدن و تجارت ایران همچنین به قدیمی بودن فناوری و تجهیزات واحدهای صنعتی در ایران اشاره کرد و افزود: فناوری و تجهیزات خطوط تولید در ایران مربوط به دهه‌های گذشته هستند و بدیهی است که از استاندارد لازم برای کاهش آلایندگی برخوردار نیستند. واحدهای تولیدی به‌دلیل تحریم‌ها و همچنان افزایش نرخ ارز قادر به نوسازی و به‌روز کردن خود نیستند و به همین دلیل برخی صنایع در کشور دو و نیم تا سه‌برابر جهان ایجاد آلایندگی می‌کنند. کلانتر در ادامه توضیح داد:‌ تمام این عوامل دست‌به‌دست یکدیگر دادند تا میزان آلایندگی واحدهای تولیدی را افزایش دهند.

راهکار میان‌مدت کاهش آلایندگی واحدهای صنعتی

کلانتر در پاسخ به این پرسش که چه راهکارهای میان‌مدتی برای رفع آلایندگی واحدهای تولیدی در پیش‌رو گرفته تصریح کرد:‌ موضوع این است که سازمان محیط‌زیست اقدام اساسی برای پیشگیری آلایندگی واحدهای صنعتی انجام نداده و تنها به جریمه کردن بسنده می‌کند که به‌نوبه خود این اقدام چندان بازدارنده نیست. ازسوی دیگر مشخص نیست جریمه واحدهای آلاینده با واریز به خزانه دولت صرف چه اموری می‌شود درحالی‌که این جریمه‌ها باید صرف امور محیط‌زیست مانند درختکاری و … در محوطه‌های صنعتی شود. رییس خانه صنعت، معدن و تجارت استان یزد در ادامه با تاکید بر این موضوع که سازمان محیط‌زیست باید یک پیوست زیست‌محیطی استاندارد برای واحدهای تولیدی پیش از تاسیس تعریف کند، ادامه داد: برای واحدهای تولیدی ایجادشده نیز باید یک‌فرصت زمانی برای نمونه پنج تا هفت‌‌ساله تعریف کرد تا واحدها به سمت استانداردسازی و تولید سبز پیش بروند. واحدهای آلاینده را نیز تنها جریمه نکند بلکه آنها را تعطیل کرده مگر اینکه خود را به پیوست زیست‌محیطی ملزم کنند.

کلانتر در ادامه یادآور شد: سال‌هاست به سازمان محیط‌زیست این راهکار را پیشنهاد دادیم اما گویا این‌گونه به نظر می‌رسد که آنها نیز با محدودیت‌ یا خلأهای قانونی روبه‌رو هستند و ساده‌ترین راهکار برای آنها جریمه کردن است. درحالی‌‌که برای پیش بردن این راهکار باید جنگید و در قالب لایحه آن را به مجلس‌شورای‌اسلامی برد که بدون شک مسیر سخت و دشواری بوده که نیازمند گردهم آوردن استادان دانشگاه و فعالان محیط‌زیست و خبرگان این حوزه است تا به یک راهکار جامع رسید.

کلام آخر

حل بحران آلودگی هوای صنعتی نیازمند عبور از راهکارهای مقطعی و اتخاذ یک استراتژی جامع و الزام‌آور است. تجربه نشان داده که نظام متکی بر جریمه‌های ناچیز و نظارت ضعیف قادر به وادارسازی صنایع برای کاهش آلایندگی نبوده و راه‌حل بنیادی در گرو سه اقدام کلیدی است:

نخست پیشگیری از مبدأ با اجباری‌کردن«پیوست زیست‌محیطی سختگیرانه» به‌عنوان شرط غیرقابل چشم‌پوشی برای تاسیس هر واحد صنعتی جدید. دوم تعریف یک «دوره گذار پنج تا هفت‌‌ساله» برای صنایع موجود با ارائه مشوق‌های مالی و فنی از یک‌سو و اعمال فشار قانونی جدی ازسوی دیگر تا این واحدها موظف‌ به نوسازی تجهیزات و کاهش گام‌به‌گام آلایندگی شوند. سوم پایان مماشات با «تعطیلی بدون اغماض» واحدهای سرکش پس از پایان این دوره. این تحول اگرچه مستلزم اراده‌ای قوی و سرمایه‌گذاری اولیه بوده اما هزینه آن به‌مراتب کمتر از تداوم وضع موجود و پرداخت بهای سنگین آن بر سلامت جامعه و محیط‌زیست است.