شمارش معکوس بازگشت تحریم‌ها
علیرضا کیانپور- امروز ۲۹شهریورماه۱۴۰۴ است و این یعنی از فردا شمارش معکوس ۱۰روزهای آغاز می‌شود که عملا آخرین فرصت ایران برای جلوگیری از بازگشت تمامی شش‌قطعنامه تحریمی سازمان ملل متحد است. چه آنکه با فرارسیدن غروب هشتم مهرماه، مهلت ۳۰روزهای که پس از فعال‌سازی مکانیسم‌ماشه ازسوی تروئیکای اروپایی بهعنوان ضرب‌الاجل نهایی جمهوری اسلامی برای پذیرش شروط طرفین مقابل و موافقت با ازسرگیری فوری نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تاسیسات هسته‌ای ایران در نظر گرفته شده بود، پایان می‌یابد و در نتیجه نهایتا ظرف چند ماه آینده خودمان را گرفتار در شرایطی می‌یابیم که خوشبینانه شبیه سال‌های پایانی دهه۸۰ خورشیدی و روزگاری مصیبت‌بار است که احمدی‌نژاد و احمدی‌نژادی‌ها، «قطعنامه تحریمی سازمان ملل» و «کاغذپاره» را یکی می‌پنداشتند؛ با این تفاوت اساسی و بنیادبرافکن که به‌جای اینکه مبادلات ارزی به‌نسبت یک دلار و ۳هزار تومان انجام شود، به‌نسبت یک دلار و یکصد‌هزار تومان انجام می‌شوند!
لابی پرقدرت واشنگتن علیه پیش‌نویس قطعنامه تهران
نشست کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ۱۵سپتامبر{۲۴ شهریورماه} آغاز شده بود و تا دیروز ۱۹سپتامبر {۲۸ شهریورماه} ادامه یافت. نشستی که در آن ایران در تلاش بود تا پیش‌نویس قطعنامه‌ای درباره ممنوعیت حمله به تاسیسات اتمی به تصویب برساند و آن‌طورکه آسوشیتدپرس به نقل از دیپلمات‌های غربی گزارش داده، واشنگتن نیز در مقابل لابی سنگینی را کلید زده بود تا به هر نحو ممکن از تصویب آن جلوگیری کند و درنهایت هم موفق شد. البته این رسانه آمریکایی در گزارش خود به نقل از دیپلمات‌های غربی ادعا کرده بود که «ایران در آخرین دقایق روز پنجشنبه تصمیم گرفت پیش‌نویس این قطعنامه را پس بگیرد.» اقدامی که بنابر ادعای آسوشیتدپرس، «درپی اظهارات اخیر آمریکا و متحدان آن درباره نزدیک شدن زمان بازگردانی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران با مکانیسم ماشه انجام شده است.» پیش‌نویس قطعنامه‌ای که نمایندگی ایران پیشتر گفته بود که بررسی نهایی آن با توافق به نشست بعدی یعنی نشست روز گذشته موکول شده و ظاهرا در بندی از آن، «حمله عمدی و غیرقانونی انجام شده علیه تاسیسات هسته‌ای ایران» در جریان جنگ ۱۲روزه مصداق «نقض آشکار قانون بین‌الملل» توصیف و «به‌شدت محکوم» شده بود. اما در حالی که هاوارد سولومون نماینده موقت آمریکا در سازمان‌های بین‌المللی در وین ضمن انتقاد شدید از این قطعنامه پیشنهادی مدعی شده بود که اگر این قطعنامه به رای گذاشته می‌شد، «با شکستی سنگین مواجه می‌شد»، رضا نجفی، نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در وین نیز تلویحا به احتمال ناچیز تصویب آن اذعان کرده و گفته «اگر قطعنامه تصویب نشود، ممنوعیت حمله به تاسیسات هسته‌ای یک موضوع اصولی است که خلاف منشور ملل متحد، اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی(ان‌پی‌تی) است.» هرچند همزمان حتی رسانه‌های داخلی و وابسته به دولت همچون ایسنا نیز در گزارش‌های خود اذعان کرده‌اند که «این قطعنامه به احتمال زیاد حداقل آرای لازم برای تصویب، یعنی ۹رای را کسب نخواهد کرد و حتی در صورت کسب آرای لازم، توسط آمریکا، انگلیس یا فرانسه وتو خواهد شد.» اما در این میان روزنه امید دیگری برای آن گشوده شد و آن ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای تقریبا همسو با قطعنامه پیشنهادی ایران که ازسوی کره جنوبی بهعنوان رییس دوره‌ای شورای امنیت ارائه شد تا در صورت تصویب، دست‌کم مهلت در اختیار طرفین قرار گیرد که بتوانند با حل مشکلاتشان از طریق دیپلماسی، مانع از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد شوند. هرچند این روزنه امید نیز درنهایت با رای ناچیز موافقان از تصویب بازماند و مسدود شد.
مردودی مسکو در پایان شهریور!
با این همه نمی‌توان عملکرد ضعیف دستگاه دیپلماسی ایران و مهم‌تر از آن، حمایت نصفه و نیمه برخی قدرت‌های مدعی حمایت از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را نادیده گرفت. اولیانوفِ روس انتهای هفته‌ای که گذشت، در یک پیام توییتری از کشورهایی نام برده بود که به‌گفته او، از قطعنامه ایران حمایت می‌کنند؛ چهار کشوری که این نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، به‌ترتیب آنها را این‌چنین معرفی کرده بود: «چین، نیکاراگوئه، روسیه و ونزوئلا» و در کمال شگفتی، به‌جای ذکر نام کشور خود در صدر این فهرست کوتاه، چین را در صدر فهرست قرار داد و در حالی پس از آن از نیکاراگوئه نام برد که تنها نام ونزوئلا را پس از روسیه فهرست کرده بود! انتخابی که اگرچه لزوما حائز معنایی ویژه و دیپلماتیک نیست اما دست‌کم عجیب به نظر می‌رسد. به بیان دیگر حتی اگر بر فرض هر ناظری بداند که روسیه در صدر فهرست حامیان بین‌المللی ایران نیست، باز اینکه یک دیپلمات روس نام کشورش را پیش از دیگر کشورها ذکر نکند، باورنکردنی به نظر می‌رسد و نمی‌شود اذعان نکرد که او دست به کاری عجیب زده که سهوا چنین انتخاب کرده است!
هشدار صریح پاریس به تهران
همزمان در حالی که به نظر می‌رسید ایران نمی‌تواند چندان روی جدیت و حضور مقتدر حامیانش حساب باز کند، ناگزیر بود که هشدارهای مخالفان این راهبرد هسته‌ای خود را جدی بگیرد. شامگاه پنجشنبه همین هفته پیش بود که منابع داخلی در پوشش مواضع تازه رییس‌جمهوری فرانسه از جدیت پاریس در فعال‌سازی مکانیسم ماشه خبر دادند. آن‌طورکه امانوئل ماکرون در گفت‌وگوی شامگاه پنجشنبه خود با شبکه۱۲ اسرائیل مطرح کرده، «بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در قالب مکانیسم‌ماشه در پایان سپتامبر قطعی خواهد بود چراکه آخرین اخباری که از طرف ایرانی‌ها داریم، جدی نیست.» رییس‌جمهور فرانسه که در ادامه از برخی تلاش‌های دیپلماتیک خود و متحدان اروپایی‌اش سخن گفته، در ادامه مدعی شده که «وزیر خارجه ایران سعی کرد پیشنهاد معقولی برای رسیدن به توافق با قدرت‌های اروپایی ارائه کند اما حمایت سایر اعضای دولت ایران را به دست نیاورد.» او با تاکید بر اینکه «هرگز تهدید بمب هسته‌ای، موشک‌های بالستیک یا اقدامات مخرب ایران در منطقه را دست‌کم نگرفته‌ایم»، مدعی شده که «تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در چارچوب مکانیسم‌ماشه تا ۲۷سپتامبر بازگردانده خواهد شد!»
روایت عراقچی از طرح پیشنهادی ایران به اروپا
درحالی‌که اما طی یکی، دو روزه گذشته عملا هیچ نشانه‌ای از گشایش در وضعیت پیچیده برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی به چشم نمی‌آمد، صبح جمعه وزیر امور خارجه ایران درباره رایزنی اخیر خود با دیپلمات‌های اروپایی و اصرار آنها به پیش‌بردن مکانیسم ماشه توضیح داد و نوشت: «از جانب جمهوری اسلامی ایران روز گذشته طرحی معقول و قابل اجرا را به همتایان اروپایی ارائه دادم تا از وقوع بحرانی غیرضروری و قابل اجتناب در روزهای آینده جلوگیری شود.» عباس عراقچی که از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس(توییتر) در این باره اطلاع‌رسانی می‌کرد، اضافه کرد: «خوشحالم رییس‌جمهور ماکرون اذعان کرده است که طرح پیشنهادی که ارائه داده‌ام معقول است. اما او و جامعه جهانی باید بدانند که من از حمایت کامل تمامی ارکان جمهوری اسلامی ایران، ازجمله شورای‌عالی امنیت ملی برخوردارم.» رییس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی که به باور بسیاری از ناظران در هفته‌ها و ماه‌های گذشته عملکردی بسیار کمتر از حد انتظار داشته و در دوران وزارتش کمتر دست به ابتکار دیپلماتیک زده، با برشمردن اقدامات ایران می‌نویسد: «ایران پیش از این سهم خود را ادا کرده است: ۱- امضای توافقی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که هم‌جهت با تعهدات داخلی و بین‌المللی ما و باوجود بمباران غیرقانونی تاسیسات هسته‌ای تحت پادمان ایران، فصل جدیدی از همکاری را با آژانس گشوده است. ۲- ارائه پیشنهادی خلاقانه، منصفانه و متوازن که به نگرانی‌های واقعی می‌پردازد و برای هر دوطرف سودمند است. عملی کردن این ایده می‌تواند به‌سرعت صورت پذیرد و با حل خطوط اصلی اختلاف، از بروز بحران جلوگیری کند.» وزیر امور خارجه ایران که معتقد است کماکان «راهی برای حرکت به جلو وجود دارد»، تاکید دارد «اما ایران نمی‌تواند تنها بازیگری باشد که مسوولیت اقدام را بر دوش می‌کشد.»
شکست قطعنامه سئول و افزایش مشکلات تهران
به هر تفسیر به‌نظر می‌رسد کماکان تنها نقطه اتکای تهران برای تغییر روند شرایطی که ظرف حدود ۱۰روز آینده ایران را در مصیبتی حقیقتا خطرناک قرار می‌دهد، همان توافق شامگاه ۱۸شهریورماه ایران و آژانس در قاهره است که با میانجی‌گری وزیر خارجه مصر به امضا رسید. به‌ویژه آنکه حتی قطعنامه پیشنهادی کره جنوبی که بهعنوان رییس دوره‌ای شورای امنیت ارائه شده تا دست‌کم زمان بیشتری برای دیپلماسی در اختیار ایران و تروئیکای اروپایی قرار گیرد نیز راه به جایی نبرد و به‌جز روسیه، چین، الجزایر و پاکستان که با تصویبش موافقت کردند، اکثریت ۱۵عضو شورای امنیت اعم از فرانسه، انگلیس، آمریکا، سیرالئون، اسلوونی، دانمارک، یونان، پاناما و سومالی که ۹رای مخالف این رای‌گیری را به ثبت رساندند و گویان و کره جنوبی که به این قطعنامه رای ممتنع دادند، از این قطعنامه حمایت نکردند.
تحلیل علی بیگدلی درباره سرنوشت برنامه هسته‌ای ایران
علی بیگدلی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه که ساعتی پیش از اعلام نتایج نهایی رای‌گیری با «جهان‌صنعت» گفت‌وگو می‌کرد، با اشاره به اینکه «توفیق قطعنامه سئول دست‌کم به ۹رای موافق از ۱۵ عضو شورای امنیت نیاز دارد» و «حتی اگر نصاب ۹ رای را به دست بیاورد نیز باز یکی از ۵ عضو دائم شورای امنیت ازجمله آمریکا، انگلیس و فرانسه می‌توانند با استفاده از حق وتویی که در اختیار دارند، مانع از تصویب آن شوند»، احتمال کامیابی آن را «بسیار ناچیز» ارزیابی کرده بود و خواستار آن شده بود که به آن دل نبندیم، گفته است: «هم‌اکنون حدود ۱۰روز تا زمانی‌که قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای تصمیم‌گیری نهایی به شورای امنیت ارجاع شود، فرصت خواهیم داشت.»
تنها فرصت ایران؛ حضور مبتکرانه پزشکیان در نیویورک
این تحلیلگر ارشد سیاست خارجی و روابط بین‌الملل با اشاره به اینکه در این مدت ۱۰روزه نیز حداقل ۵روز برای طرح مباحث و مذاکرات و رایزنی‌ها زمان لازم است و در نتیجه زمان کافی برای حل مشکل از طریق مذاکره در اختیار ایران نیست، به نکته مهم‌تری ورای مناسبات مربوط به این رویه دیپلماتیک در شورای امنیت و آژانس اشاره کرد و گفت: «شاید بتوان گفت تنها فرصت واقعی پیش‌روی ما این است که در آستانه برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل متحد قرار داریم و آقای پزشکیان نیز برای شرکت در این نشست راهی نیویورک خواهد شد.» او گفت: «با این همه اگر آقای پزشکیان حامل پیام و ابتکاری تازه باشد و با رویکردی متفاوت‌به نیویورک برود، ممکن است که بتواند با استفاده از رایزنی‌های علنی و غیرعلنی خود با سران کشورهای جهان در مقر سازمان ملل متحد به‌نحوی مانع از فعال‌سازی مکانیسم‌ماشه و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل متحد علیه ایران شود.» بیگدلی با تاکید بر اینکه توفیق رییس‌جمهوری در این مسیر مشروط به آن است که «او مجوزهای لازم را از رهبری و شورای‌عالی امنیت ملی اخذ کرده باشد و با دستی پر به نیویورک برود یا نه!» او خاطرنشان کرد: «در صورتی که آقای پزشکیان با طرحی ابتکاری به نیویورک برود و بتواند با استفاده از این فرصت دیپلماتیک، امکان بازگشت بازرسان آژانس به تهران و البته آن دو شرط دیگر تروئیکای اروپایی یعنی ازسرگیری مذاکرات مستقیم با آمریکا و تعیین‌تکلیف ۴۴۱کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده را فراهم کند، می‌تواند مانع از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل شود.»
این استاد روابط بین‌الملل با تاکید بر «سطح بسیار بالای انتظارات اروپایی‌ها باوجود خروج یک‌جانبه ایالات متحده از برجام در دولت نخست ترامپ»، گفت: «اروپایی‌ها باتوجه به شرایط نامناسب ما و با هدف نزدیک کردن خود به آمریکا در بحث اوکراین، این شروط را مطرح کرده‌اند و اگر ما به این شروط تن ندهیم، وارد دوران تازه‌ای از حیات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور می‌شویم و اگر بپذیریم، دولت باید فشار تندروهای جناح راست یا همان دلواپسان را تحمل کند.»
پزشکیان باید با دست پر راهی نیویورک شود
بیگدلی با تاکید بر اینکه «اروپایی‌ها هم از این بی‌عملی و بلاتکلیفی که در ایران شکل گرفته راضی نیستند چنانکه آقای مکرون هم ضمن اذعان به معقول بودن پیشنهاد عراقچی مدعی شده که حکومت جمهوری اسلامی اجازه پیگیری آن را نداده است.» او در پایان به رییس‌جمهور پیشنهاد کرد که «اگر حامل پیامی تازه و ابتکاری نو نیست، بهتر است که اساسا از سفر به نیویورک و شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد خودداری کند و در تهران بماند.» بیگدلی گفت: «ایران در شرایطی بسیار حساس قرار دارد و اگر آن شش‌قطعنامه تحریمی سازمان ملل متحد به‌ویژه قطعنامه۱۹۲۹ اعمال شود، عملا با تحریم تمامی کشورهای دنیا مواجه خواهیم شد و اگر فراتر از آن، قطعنامه به شورای امنیت برود و این شورا آن را ذیل فصل هفت قرار دهد، ما بهعنوان کشوری که شناخته می‌شویم که مخل آسایش و امنیت جهانی است، در نتیجه باید منتظر حمله نظامی آمریکا و اسرائیل و متحدانشان باشیم!»
