سگ‌های ولگرد، مهمانان پرحاشیه شهرها
جهان صنعت– ماهی نیست که خبری در مورد سگ‌گزیدگی شهروندان و به‌خصوص کودکان منتشر نشود، به‌خصوص در تهران که به‌نظر می‌رسد سگ‌ها را باید مهاجران جدید آن نامید چرا که طی سال‌های قبل و بهدلیل کمبود غذا، سگ‌های ولگرد اطراف پایتخت نیز به‌سمت تهران حرکت کرده و همین امر باعث شده تا به معضلی جدی بدل شوند. این درحالی است که بهدلیل نبود قوانین در زمینه کنترل جمعیت آنها، افزایش آمار آنها نه‌تنها می‌تواند سلامت عمومی را به خطر اندازد بلکه باعث افزایش ترس و اضطراب در میان شهروندان شده و از آن مهم‌تر اینکه با حمله‌های گاه و بیگاه به شهروندان به‌تدریج به چالشی خطرناک برای هموطنان بدل شده‌اند.
گفته‌های مدیران شهرداری هم حکایت از آن دارد که این موضوع به‌قدری پیچیده شده که آنها نیز عملا از حل آن عاجز هستند. بیماری «هاری» یکی از کشنده‌ترین بیماری‌هایی است که از طریق سگ‌های ولگرد منتقل می‌شود. طبق اذعان وزارت بهداشت، بیماری هاری در کشور ما هنوز یکی از معضلات بهداشتی ـ اقتصادی است و تقریبا همه استان‌ها کم و بیش به این بیماری آلوده هستند.
افزایش ۱۶ برابری حیوان‌گزیدگی
گرچه آمار دقیقی از تعداد سگ‌های ولگرد کشور وجود ندارد اما به‌گفته برخی کارشناسان و آمارهای تاییدنشده، بیش از ۳میلیون سگ در کشور داریم؛ سگ‌هایی که باعث افزایش سال به سال آمار حملات به انسان و گزیدگی‌های حیوانی هستند. اداره بیماری‌های قابل‌انتقال از حیوان به انسان وزارت بهداشت درباره آخرین آمار هاری در کشور گفته: «ایران از نظر بروز بیماری هاری در جهان جزو کشورهایی است که بیماری هم در حیوانات وحشی و هم در حیوانات اهلی دیده می‌شود. در سال۱۴۰۲ تعداد ۱۸نفر مبتلا به هاری شده‌اند.» این گزارش حکایت از افزایش آمار حیوان‌گزیدگی در ۲۰سال گذشته دارد. براساس این گزارش آمار موارد حیوان‌گزیدگی از ۲۳هزار و ۶۲۵مورد (با میزان بروز ۵۶مورد در ۱۰۰هزار نفر جمعیت) در سال۱۳۶۸ به ۳۸۶هزار و ۵۲۱ مورد (با بروز ۴۵۳نفر در ۱۰۰هزار نفر) در سال۱۴۰۲ افزایش یافته است! براساس اعلام «شیرزادی» رییس اداره بیماری‌های منتقله از حیوان به انسان وزارت بهداشت، بیش از ۸۰درصد موارد حیوان‌گزیدگی مربوط به سگ‌گزیدگی است. آماری که رشد ۱۶برابری طی سه دهه اخیر را به تصویر می‌کشد!
یک قانون نصفه‌نیمه
شاید تنها قانونی که در کشور به‌طور مستقیم به مساله کنترل و ساماندهی وضعیت سگ‌های بلاصاحب اشاره کرده، بند۱۵ ماده۵۵ قانون شهرداری‌هاست که طبق آن، جلوگیری از شیوع امراض ساریه انسانی و حیوانی و اعلام این گونه بیماری‌ها به وزارت بهداشت و دامپزشکی و شهرداری‌های مجاور، هنگام بروز آنها و دور نگاه داشتن بیماران مبتلا به امراض ساریه و معالجه و دفع حیواناتی که مبتلا به امراض ساریه بوده یا در شهر بلاصاحب و مضر هستند، برعهده شهرداری‌ها قرار گرفته است.
در صورتی‌که فردی، سگ خود را به‌سوی دیگری برانگیزد و باعث مصدومیت فردی شود، صاحب سگ طبق ماده۵۰۱ قانون مجازات اسلامی به پرداخت دیه محکوم می‌شود. این قانون به دلیل اینکه معطوف به مجازات پس از وقوع حیوان‌گزیدگی است، جنبه پیشگیرانه ندارد و نمی‌تواند آنطورکه باید در ساماندهی سگ‌گردانی در کشور مفید واقع شده و دارای بازدارندگی باشد.
مسوولانی که عاجزند!
علیرضا زاکانی، شهردار تهران پیشتر گفته بود یکی از دغدغه‌های مردم جمع‌آوری سگ‌های بلاصاحب است که علاوه بر مشکلات آزار و اذیت، مشکلات بهداشتی را نیز برای شهر به همراه خواهد داشت لذا با هماهنگی‌ای که انجام دادیم، پیمانکار مشخص و سگ‌های بلاصاحب در حال جمع‌آوری از سطح خیابان‌های تهران هستند و با رعایت موارد بهداشتی در مکانی نگهداری می‌شوند.
چه‌بسا معظمی گودرزی، رییس اداره کنترل حیوانات شهرداری تهران در یکی از آخرین اظهارنظرها در این باره، افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد در حاشیه‌های تهران و موش‌ها را ناشی از نبود بهسازی عمرانی، نبود قانون مشخص و رهاسازی حیوانات از شهرهای اطراف عنوان کرد.
وی در این خصوص گفت: ۱۲خودرو در مناطق حاشیه‌ای داریم که سگ‌ها را جمع‌آوری می‌کنند. یکی از دلایل افزایش سگ‌های ولگرد این است که متاسفانه از شهرهای همجوار می‌آیند و سگ‌ها را اینجا رها می‌کنند. بهترین و کم‌هزینه‌ترین مسیر برای برخی‌ها این است که سگ‌ها را در سطح شهر تهران رها کنند. دلیل دومش نیز این است که برخی‌ها از مردم پول جمع‌آوری می‌کنند تا به سگ‌ها غذارسانی کنند که این کار اشتباه است.
زاکانی به چالش‌هایی که دوستداران حیوانات در مسیر کنترل سگ‌های ولگرد ایجاد می‌کنند، اشاره و می‌گوید: شهروند حق ندارد برای خودش دفتر راه بیندازد، سگ را بگیرد، عقیم کند و پلاک بزند و در پارک رهایش کند. وزارت کشور هم تاکنون مجوزی به تشکل‌های مردم‌نهاد برای این کار نداده است. زمانی به تشکل‌های مردم‌نهاد مجوز می‌دهند که قانونی وجود داشته باشد و این تشکل‌ها طبق قانون پیش بروند. هنوز قانونی در این باره وضع نشده و قوه قضاییه باید ریشه‌ای عمل کند.
باوجود این اقدامات اما در بین شهروندان تهرانی، کسانی هستند که هرروز و شب برای این سگ‌های بلاصاحب غذا می‌آورند غافل از آنکه این حس از سر دلسوزی یا اشتیاق کمک به حیوانات و حیوان‌دوستی، گاهی می‌تواند سبب به‌هم‌ریختگی اکوسیستم شود زیرا حیوانات غریزه‌ای دارند که وقتی احساس امنیت کنند و در تهیه غذا مشکلی نداشته باشند، شروع به زاد ولد می‌کنند.
کوچه‌پس‌کوچه‌های شمال پایتخت جولانگاه سگ‌های ولگرد
اردوان پورمحمدی که چند سالی به‌عنوان مدیر کنترل و مبارزه با حیوانات شهری شهرداری تهران مشغول بود درخصوص حضور گسترده سگ‌های بلاصاحب در برخی مناطق شهر گفت: بزرگترین مشکل و معضل درخصوص این سگ‌ها، خود مردم هستند، شهروندان وقتی خودشان رعایت نکرده و به این حیوانات غذارسانی می‌کنند در واقع توازن زیستی را به هم می‌زنند زیرا قبلا سگ خودش غذا پیدا می‌کرد و طبیعتا دسترسی محدودتری داشت و همین باعث می‌شد کنترل جمعیت اتوماتیک‌واری صورت گیرد.
وی افزود: بهتر است دوستان حامی حیوانات و سگ‌ها به‌جای هزینه برای غذارسانی به سگ‌های بلاصاحب، برای عقیم‌سازی آنها تلاش کنند و اقدامات لازم را انجام دهند. این در حالی است که در خیلی از کشورها غذا دادن به سگ‌های ولگرد یا حتی اهلی بدون صاحب جرم است و حتی ممکن است برای آن جریمه نقدی در نظر گرفته شود زیرا معتقدند اگر حیوان وحشی است، باید مراحل طبیعی زندگی خودش را بگذراند و ما نباید هیچ دخالتی در آن داشته باشیم، اگر هم اهلی است که باید یک انسان مسوولیتش را قبول کند مثلا در کشور انگلیس، پلیس افرادی را که به سگ‌ها غذا می‌دهند، ۵۰پوند جریمه می‌کند و در کانادا مبلغ این جریمه به ۲۰۰دلار می‌رسد.
این کارشناس محیط زیست ادامه داد: سرمنشأ وجود خیلی از سگ‌های بلاصاحب محیط‌های روستایی و خانه‌باغ‌هایی است که این سگ‌ها بدون عقیم‌سازی جفت‌گیری می‌کنند و بعد از آن توله‌ها متولد می‌شوند و پس از مدتی که توله‌ها دیگر نیازی به شیر مادر نداشته باشند به اطراف باغات و روستاها می‌روند و آنجا با سگ‌های دیگر و گاهی گرگ‌ها جفت‌گیری می‌کنند و این چرخه جمعیتی‌شان را ادامه‌دار می‌کند. ناگفته نماند که تماس به هر شکل با حیوانات، انتقال بیماری‌های مشترک را بین انسان و حیوان افزایش خواهد داد، این موجودات در معرض ویروس‌ها و باکتری‌های بیشتری قرار دارند و از آنجایی که از آنها مراقبت نمی‌شود، سیستم ایمنی آنها نیز ضعیف است به این معنی که این حیوانات ممکن است بیمار شوند و آن را به انسان منتقل کنند در واقع غذا دادن گروهی به حیوانات باعث گردهمایی آنان و افزایش احتمال سرایت بیماری میان‌شان هم می‌شود.
پورمحمدی درخصوص هزینه‌های هنگفت واکسن ضد هاری برای فرد سگ‌گزیده گفت: وقتی شخصی که توسط سگ دچار گازگرفتگی شده برای درمان اقدام می‌کند دیگر این را مبنا قرار نمی‌دهند که آن سگ داروی ضد هاری استفاده کرده یا نه، در واقع با علم به اینکه آن شخص ممکن است هاری گرفته باشد تمام مراحل سه‌گانه درمانی را روی او انجام می‌دهند که این خودش هزینه گزافی در پی دارد زیرا با توجه به افزایش نرخ دلار تمام مراحل آن در خارج از کشور انجام می‌شود بنابراین دولت متحمل یک هزینه زیاد بابت درمان هر فرد می‌شود. براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، سالانه بیش از ۵۹هزار نفر در دنیا بهدلیل ابتلا به هاری جان خود را از دست می‌دهند، براساس برآورد سازمان بهداشت جهانی حدود ۲۰۰میلیون سگ ولگرد در دنیا وجود دارد، بیش از ۵۵هزار انسان هر سال براثر بیماری هاری می‌میرند و ۱۵میلیون نفر نیز واکسن هاری دریافت می‌کنند اما وضعیت این سگ‌های بدون صاحب در کشور ما چگونه است؟
او ادامه داد: براساس آمار بیشترین موارد حیوان‌گزیدگی در استان‌های پر جمعیت است، تهران همیشه بیشترین موارد حیوان‌گزیدگی را داشته است، در رتبه‌های بعدی خراسان رضوی، مازندران، فارس، اصفهان، کرمان و گلستان قرار دارند. یعنی هرچه شهر بزرگتر، جمعیت بیشتر، جمعیت سگ‌های بدون صاحب بیشتر و تعداد تماس حیوان و انسان بیشتر و آمار حیوان‌گزیدگی هم بیشتر خواهد بود. شهریور سال گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس مطالعاتی با عنوان «مروری بر چالش‌های مدیریت سگ‌های پرسه‌زن آزاد در کشور» منتشر کرد که در آن آماری از میزان حیوان‌گزیدگی در کشور ارائه شده بود، براساس این گزارش در ایران تنها در سال۱۴۰۱، ۳۲۰ هزار و ۱۱مورد حیوان‌گزیدگی ثبت شده که نزدیک به ۸۱درصد این موارد مربوط به سگ‌ها بوده است. درباره شهر تهران، داده‌های مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در سال۱۳۹۷ حکایت از آن دارد که روزانه به‌طور متوسط ۶/۱۳مورد سگ‌گزیدگی در تهران اتفاق می‌افتد و در محدوده استان تهران تنها در چهارماهه نخست سال۱۴۰۱، سه مرد و یک دختر یک‌ساله بهدلیل حمله سگ‌ها کشته شده‌اند.
بدین‌ترتیب به‌نظر می‌رسد شهرداری به عنوان متولی کنترل سگ‌های ولگرد، در کار خود مانده و از ساماندهی وضعیت نابسامان سگ‌های ولگرد ناتوان شده؛ موضوعی که می‌تواند در آینده به چالش سگ‌های ولگرد، به‌خصوص در پایتخت، بیش از پیش دامن زند و حتی آن را به بحرانی زیست‌محیطی بدل کند.
