سکوت قربانیان تجاوز، جامعه را به خطر می‌اندازد
جهان‌صنعت– پرونده قضایی اخیر بازیگر مشهور همچنان ابهامات زیادی دارد و تاکنون جرمی نیز محرز نشده است. بعد از مطرح شدن بخشی از ابعاد این ماجرا اما مساله «تجاوز» در کشور به یکی از موضوعات داغ جامعه تبدیل شد. همین امر سبب شد که بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه مربوطه به چالش‌های مختلف این موضوع در کشور بپردازند.
در همین راستا سیمین کاظمی، جامعه‌شناس در خصوص نابرابری‌های فرهنگی و قانونی قربانیان تجاوز به «جهان‌صنعت» گفت: قربانیان آزارگری و تجاوز جنسی در ایران هم با مشکلات قانونی به خصوص در فرآیند ثبت و رسیدگی به شکایت مواجه بوده و هم از حمایت اجتماعی بی‌بهره هستند.
تجاوز جنسی خشونتی است که به دور از چشم جامعه رخ می‌دهد و از این رو اثبات آن در دادگاه دشوار است. به خصوص اگر مرد متجاوز از ثروت، اعتبار اجتماعی و قدرت برخوردار باشد، کار زن قربانی در محکمه و در پیشگاه افکار عمومی بسیار دشوارتر می‌شود.
وی افزود: وقتی مرد سرشناس، قدرتمتد و پولدار باشد، در تصور جامعه مردسالار زنان به مثابه اشیا و کالاهای جنسی هستند که به وفور در دسترس این گروه از مردان قرار دارند بنابراین به راحتی مساله تجاوز منتفی و متجاوز تبرئه می‌شود. این نگاه با واقعیت همخوانی ندارد و بسیاری از متجاوزان از میان همین مردان بانفوذ و معروف و سرمایه‌دار هستند. چنین مواجهه‌ای با مساله تجاوز مبتنی بر تحقیر و بی‌ارزش دانستن نظر و خواست زنان در مقابل میل چنین مردانی است. به این ترتیب در موارد وقوع تجاوز و آزار به جای بازخواست و پاسخگو کردن شخص متجاوز، اغلب زن قربانی مورد سرزنش قرار می‌گیرد که چرا از خودش محافظت نکرده یا اینکه متهم به دروغگویی می‌شود.
نکوهش اجتماعی قربانیان تجاوز
کاظمی بیان کرد: در مساله تجاوز زنان قربانی سرزنش می‌شوند چون مردان محق شناخته می‌شوند که در صورتی که زنی در دسترس‌شان قرار گرفت بنابر حقانیت میل و قدرت مردانه به او تجاوز کنند و بار مسوولیت و تقصیر از دوش متجاوز برداشته می‌شود. در عوض زنان مسوول محافظت از خودشان شناخته می‌شوند که با محدود کردن زندگی و علائق و منافع‌شان کنج عزلت بگزینند تا در خطر تجاوز قرار نگیرند. علاوه بر این در فرهنگ مردسالاری دروغ و مکر و مظلوم نمایی ویژگی‌های زنانه به‌شمار می‌روند و اظهارات زنان جدی گرفته نمی‌شود. حتی در مورد زنان سینماگر که به نسبت سایر زنان از قدرت و ثروت و اعتبار بیشتری برخوردارند وقتی شروع به روایتگری آزار جنسی در سینما کردند روایت‌شان مورد قبول قرار نگرفت و این روایتگری بی‌نتیجه ماند.
برخی قربانیان خودکشی می‌کنند
این جامعه‌شناس درباره خودکشی قربانیان تجاوز توضیح داد: وقتی قربانی خود را تنها می‌بیند و به جای همراهی و حمایت اجتماعی و تنبیه متجاوزان خود را در معرض اتهام مشاهده می‌کند، ناامیدی و انزوا و افسردگی و گاه خودکشی تبعات دور از انتظاری نیستند. برای حمایت از قربانیان لازم است شرایطی فراهم شود که قربانی از کمک روانشناسان و مددکاران اجتماعی برخوردار شود. نگاه جامعه به مساله تجاوز باید تغییر کند و جامعه قادر به درک رنج قربانیان شود. به جای تحقیر و سرزنش و طرد قربانیان، باید متجاوزان پاسخگو و به طور مناسب و متناسب مجازات شوند. این مهم‌ترین حمایت از قربانی است و جامعه این ندا را به او می‌دهد که تنها نیست و این متجاوز است که سزاوار شرمندگی و بازخواست است. لازم است از طرف نهادهای حمایتی، این اطمینان حاصل شود که مساله تجاوز برای قربانی طرد و انزوا را به دنبال نداشته باشد و او بتواند براساس مهارت‌ها و توانمندی‌هایش نقش اجتماعی‌اش را ایفا و در حیات اجتماعی سهیم باشد. تکیه بر توانمندی‌ها و یادآوری ارزشمندی و کرامت انسانی قربانی امر مهمی که در مداخلات باید مدنظر قرار گیرد.
تجاوز محدود به زنان نیست
کاظمی توضیح داد: تجاوز جنسی با روابط قدرت نابرابر در یک جامعه گره خورده از این رو زنان و کودکان که سهم کمتری از قدرت دارند بیشتر در معرض خطر تجاوز و آزارجنسی هستند. با این وجود جامعه مردسالاری که ارزش‌های مردانگی و قدرت مردانه اعتبار و اهمیت بالایی دارند و خشونت جنسی قوی‌ترین روش تحقیر و اعمال قدرت است مردان نیز ممکن است خود قربانی تجاوز شوند. تجاوز یک نوع اعمال قدرت و ابزار تحقیر است و افراد به خصوص مردان براساس کلیشه‌های جنسیتی و انتطارات اجتماعی کمتر می‌توانند تجربه تجاوز جنسی را که در ذهنیت جامعه دلالت بر مقهور شدن و تحقیرشدگی دارد بازگو کنند. مردی که مورد تجاوز قرار گرفته مردانگی و قدرت و جایگاه خود را مخدوش می‌بیند و از بیان آن دچار شرم می‌شود بنابراین ممکن است پیگیری قضایی برای او دشوار و غیرممکن به نظر برسد.
دشواری در اثبات
این جامعه شناس با اشاره به خلاأقانونی پدیده تجاوز گفت: در قوانین تجاوز به عنف جرم انگاری شده است ولی مجازات آن اعدام است. از آنجا که اثبات تجاوز دشوار است و از طرفی مجارات آن مرگ است، این دو عامل کار شکایت و قضاوت را دشوار می‌کند. تغییر مجارات اعدام به یک مجازات سنگین دیگر مثل حبس طولانی‌مدت ممکن است در رسیدگی به موضوع تجاوز موثرتر باشد. علاوه بر این از مشکلات قربانیان فرآیند ثبت شکایت است که باید تسهیل شود و کلانتری‌ها در این موارد حساسیت بیشتری داشته باشند و به اهمیت مساله واقف باشند.
اهمیت سیاست و آموزش
کاظمی در پایان گفت: باید با جدیت در پیگیری جرائم تجاوز و آزار این پیام به جامعه داده شود که تجاوز جرم مهم و سنگینی است و متجاوز در هر جایگاهی که حضور دارد مرتکب خشونت و ستم و جرم شده است و باید متناسب با آن تنبیه شود. درباره این موضوع باید در مقاطع و اماکن مختلف از رسانه‌ها تا مدارس، محل کار، پلیس و دستگاه قضایی صحبت و آموزش‌های لازم به جامعه داده شود. لازم است صدای قربانیان و رنج آنها در رسانه‌های مختلف بازتاب پیدا کرده و جامعه مهارت ابراز همدلی و همدردی با آنها را پیدا کند.
