سلاح جنگی دیجیتال

محمدرضا ستاری – در اوایل سال ۲۰۲۲ میلادی و زمانی که جنگ اوکراین به عنوان یکی از مهم‌ترین تحولات امنیتی، سیاسی و اقتصادی قرن۲۱ شروع شد، کارشناسان و تحلیلگران مباحث زیادی را در خصوص تاثیر این جنگ بر مواردی مانند اقتصاد، انرژی، تجارت دریایی، نیروهای نظامی، تحریم‌های اولیه و ثانویه و همچنین مناسبات ژئوپلیتیکی بین‌المللی مطرح کرده و به بررسی ابعاد آنها پرداختند اما در این میان یک موضوع بسیار مهم پنهان ماند؛ امری که در فرآیند جنگ برای طرفین درگیر نقش بسیار مهمی را ایفا کرده است.این موضوع چیزی نیست به غیر ارزهای دیجیتال و کاربرد آنها در جنگ‌های مدرن. در واقع این امر یکی از نخستین تجربه‌های مهم جهانی بود که نشان داد دارایی‌های دیجیتال مانند بیت‌کوین و اتریوم می‌توانند در میدان نبرد و برای پشتیبانی مالی از کشورها در شرایط بحرانی مانند نقش‌آفرین باشند. بنابراین جنگ اوکراین نمونه‌ای تازه ارائه کرد از اینکه ارزهای دیجیتال چگونه می‌توانند در لحظات حیاتی نیاز مالی، نقشی جدی ایفا کنند.

از دیدگاه اوکراین

در همین رابطه طبق گزارشی که به تازگی مجله ژئوپلیتیک منتشر کرده، اوکراین از نخستین کشورهایی بود که در همان ابتدای جنگ در سال‌۲۰۲۲ رسما اعلام کرد، کمک‌های مالی در قالب ارزهای دیجیتال را می‌پذیرد. یعنی وزارت تحول دیجیتال اوکراین در مارس همان سال کیف‌پول‌های رسمی برای بیت‌کوین، اتریوم و استیبل‌کوین‌ها معرفی کرد و براساس گزارش‌های رسمی، این کمک‌ها صرف خرید پهپاد، جلیقه ضدگلوله، تجهیزات پزشکی و وسایل ارتباطی شد. مزیت اصلی برای اوکراین، انتقال بی‌مرز و سریع کمک‌های مالی بود آن هم زمانی که نظام بانکی سنتی به‌دلیل جنگ مختل شده بود. البته دولت اوکراین خطراتی مانند کلاهبرداری سایبری، نوسانات قیمتی و لزوم راستی‌آزمایی کیف‌پول‌های رسمی را نیز تایید کرد.

از دیدگاه روسیه

اما از سوی مقابل پس از حمله روسیه به اوکراین، تحریم‌های گسترده اتحادیه اروپا، آمریکا و کشورهای گروه هفت باعث قطع دسترسی بانک‌های روسی به سامانه جهانی سوئیفت شد. در پاسخ، بانک مرکزی روسیه پروژه آزمایشی روبل دیجیتال را معرفی کرد تا در بلندمدت گزینه‌ای جایگزین برای تجارت با شرکا باشد. با این حال محدودیت‌ها و تحریم‌ها، دامنه اثرگذاری آن را بسیار محدود کرد. افزون بر این، صرافی‌های بزرگ ارز دیجیتال نیز قوانین سختگیرانه‌تری اعمال کردند و همین باعث شد روسیه نتواند به‌ طور کامل به دارایی‌های دیجیتال تکیه کند.

زاویه ژئوپلیتیکی جهانی

در همین رابطه جنگ اوکراین نشان داد که ارزهای دیجیتال تنها ابزار مالی نیستند، بلکه کارکردی ژئوپلیتیکی نیز دارند. برای اوکراین، مسیر حیاتی کمک‌های جهانی شدند و برای روسیه، تحریم‌ها نشان داد که اتکای بیش از حد به نظام‌های مالی خارجی در زمان بحران می‌تواند مانع تداوم تجارت شود. در این میان نهادهای بین‌المللی مانند گروه هفت، FATF   و صندوق بین‌المللی پول نیز هشدار دادند که دارایی‌های دیجیتال می‌توانند ابزار دورزدن تحریم‌ها و تامین مالی درگیری‌ها باشند و بنابراین به مقررات سختگیرانه‌تر نیاز دارند.

پیامدهای مثبت و منفی

به گفته کارشناسان، برای اوکراین مزیت اصلی دریافت فوری کمک‌های مالی بود اما چالش‌هایی مانند نوسانات شدید قیمت و کلاهبرداری‌های سایبری باقی ماند. برای روسیه نیز دستاوردها به آزمایش روبل دیجیتال و استفاده از ارزهای دیجیتال محدود شد و در مقابل تحریم‌ها و محدودیت‌های جهانی توان جایگزینی سوئیفت را از مسکو گرفت.

در نتیجه این بحران نخستین تجربه بزرگی بود که نقش ارزهای دیجیتال را در شرایط اضطراری و جنگی به‌وضوح نشان داد. درس اول؛ این بود که رمزارزها می‌توانند ابزار فوری پشتیبانی مالی باشند.

درس دوم؛ اینکه نباید به‌ طور کامل به آنها تکیه کرد زیرا پرریسک و بی‌ثبات هستند. درس سوم؛ اینکه قدرت‌های جهانی اکنون دارایی‌های دیجیتال را نه‌فقط یک ابزار مالی بلکه بخشی از امنیت و سیاست جهانی می‌دانند.

در همین رابطه بسیاری از کشورها از جمله هند، آمریکا و چین برنامه حرکت به ‌سوی ارز دیجیتال بانک مرکزی را آغاز کرده‌اند. به طوری که بانک مرکزی هند در گزارش‌های خود بر ضرورت ایجاد توازن میان نوآوری، ثبات و امنیت دارایی‌های دیجیتال تاکید کرده است.

در مجموع جنگ روسیه و اوکراین نشان داد پول دیگر تنها به معنای اسکناس و حساب بانکی نیست و رمزارزها به ابزاری برای بقا و راهبرد تبدیل شده‌اند. برای اوکراین به‌ عنوان کمک اضطراری حیاتی عمل کردند و برای روسیه به‌ عنوان گزینه‌ای محدود در سایه تحریم‌ها. برای جهان نیز این پیام روشن شد که ارزهای دیجیتال به بخشی از مناسبات ژئوپلیتیکی بدل شده‌اند. در نتیجه ارزهای دیجیتال هر چند در آینده جایگزین کامل نظام‌های مالی سنتی نخواهند شد اما در شرایط بحرانی و نیاز فوری همچنان ابزاری کلیدی در اقتصاد جهانی باقی خواهند ماند.