سرمایه‌گذاری، کلید گمشده بهره‌وری
گروه بورس– در چهاردهمین جشنواره ملی بهره‌وری، پنل تخصصی سرمایه‌گذاری در تولید برای ارتقای بهره‌وری به صحنه‌ای جدی برای واکاوی چالش‌های اقتصاد ایران تبدیل شد. اقتصاددانان و مسوولان حاضر در این نشست، با بیانی صریح و تحلیلی، از ناکارآمدی زیست‌بوم اقتصادی کشور سخن گفتند؛ زیست‌بومی که نه سرمایه‌گذاری را تشویق کرده و نه انگیزه‌ای برای افزایش بهره‌وری فراهم می‌کند. به گفته صاحب نظران، نبود شفافیت، بی‌ثباتی در سیاستگذاری و فقدان فضای رقابتی باعث شده تا سرمایه‌های داخلی و خارجی از اقتصاد ایران فاصله بگیرد. در این پنل تاکید شد که رشد اقتصادی بدون بهره‌وری، پایدار نیست و بهره‌وری نیز بدون سرمایه‌گذاری محقق نمی‌شود. کارشناسان با اشاره به عقب‌ماندگی تاریخی در زمینه بهره‌وری، خواستار بازنگری اساسی در رویکردها، ساختارها و قوانین اقتصادی کشور شدند. همچنین بر لزوم ایجاد محیطی امن، شفاف و قابل پیش‌بینی برای سرمایه‌گذاران تاکید شد. این نشست فرصتی بود برای بیان صریح واقعیت‌هایی که سال‌هاست بر توسعه اقتصادی سایه افکنده‌اند.
بهره‌وری قربانی انحصار
محمد نهاوندیان، رییس اسبق اتاق بازرگانی ایران، در پنل تخصصی جشنواره ملی بهره‌وری، بر پیوند حیاتی میان سرمایه‌گذاری و بهره‌وری تاکید کرد و گفت: هدف اصلی این نشست، تحلیل دوسویه این رابطه است؛ اینکه چطور می‌توان از ظرفیت سرمایه‌گذاری برای بهبود بهره‌وری استفاده کرد و چگونه بهره‌وری می‌تواند به بازگشت سرمایه و رشد اقتصادی کمک کند.
او با نگاهی انتقادی به شرایط فعلی اقتصاد ایران تاکید کرد که لازمه جذب سرمایه‌گذاری، خروج از نگاه صرفا درون‌نگر است. او گفت: برای جذب سرمایه، باید ایران را در مقایسه با سایر کشورها ارزیابی و مشوق‌هایی طراحی کنیم که در رقابت منطقه‌ای و جهانی معنا داشته باشد. صرف شعار دادن کافی نیست. او با لحنی صریح به تناقض موجود در سیاست‌های سرمایه‌گذاری اشاره کرد و افزود: سال‌هاست از لزوم جذب سرمایه سخن می‌گوییم اما در عمل، بیشتر شاهد فرار سرمایه از کشور بوده‌ایم. سرمایه‌گذار با دستور نمی‌آید، بلکه امنیت، ثبات و اعتماد را می‌سنجد.
نهاوندیان همچنین ساختارهای غیرشفاف اقتصادی را یکی از موانع اصلی رقابت‌پذیری دانست و با اشاره به نهادهایی مانند عمومی غیردولتی و خصوصی غیرخصوصی تصریح کرد: در فضایی که مالکیت و مدیریت درهم‌تنیده و غیررقابتی است، نمی‌توان انتظار داشت بخش خصوصی واقعی مجال فعالیت موثر پیدا کند. اگر به دنبال ارتقای بهره‌وری هستیم، باید ساختارها را شفاف و رقابت‌پذیر کنیم.
زیست‌بوم ناکارآمد؛ متهم ردیف اول
محسن حاجی‌میرزایی، رییس دفتر رییس‌جمهوری در سخنانی صریح در چهاردهمین جشنواره ملی بهره‌وری، به بررسی ریشه‌های ناکامی کشور در دستیابی به بهره‌وری پرداخت. او با تاکید بر اینکه بهره‌وری تنها در بستر مناسب شکل می‌گیرد، تصریح کرد: در ساختار کنونی، حتی بنگاه‌های بخش خصوصی نیز در فضایی فعالیت می‌کنند که بر ضد بهره‌وری طراحی شده است.
او با انتقادی تاریخی ادامه داد: ما از نخستین کشورهایی بودیم که مفهوم بهره‌وری را شناختیم و حتی برای آن نهادسازی کردیم اما همچنان از رسیدن به دستاوردهای واقعی بازمانده‌ایم. به گفته حاجی‌میرزایی، نظام‌های برنامه‌ریزی، سیاستگذاری و نظام جبران خدمات در کشور، به جای آنکه مشوق نوآوری و خلاقیت باشند، آن را سرکوب می‌کنند.
او خاطرنشان کرد: مشکل ما کمبود سرمایه نیست، بلکه فقر بسترهایی است که سرمایه را به سمت بهره‌ور شدن سوق می‌دهند. تا زمانی که ساختارهای ناکارآمد اصلاح نشوند، هیچ جهش جدی‌ای در بهره‌وری اتفاق نخواهد افتاد. این سخنان در حالی مطرح شد که بسیاری از حاضران در نشست بر همین نکته تاکید داشتند؛ بدون تحول در سازوکارهای اقتصادی، سیاست‌های کلان و نحوه تخصیص منابع، شعار بهره‌وری در حد حرف باقی خواهد ماند.
آمارها چه می‌گویند؟
عیسی منصوری، رییس مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در جریان نشست تخصصی سرمایه‌گذاری در تولید برای ارتقای بهره‌وری با ارائه تحلیلی آماری، به کالبدشکافی ساختار رشد اقتصادی کشور پرداخت.
او گفت: در پنج دهه گذشته، میانگین رشد اقتصادی ایران حدود ۳درصد بوده که بخش عمده آن، یعنی ۸۰درصد، از محل افزایش منابع سنتی نظیر سرمایه‌گذاری فیزیکی و نیروی کار به دست آمده و تنها ۲۰درصد آن محصول بهره‌وری بوده است.
او هشدار داد که اگرچه در سال‌های اخیر سهم بهره‌وری در رشد اقتصادی بیشتر شده اما این افزایش گمراه‌کننده است. او توضیح داد: دلیل افزایش ظاهری بهره‌وری، کاهش شدید نرخ تشکیل سرمایه بوده، نه بهبود عملکرد اقتصادی. در واقع سهم سایر عوامل کاهش یافته و بی‌آنکه نشانی از بهبود واقعی باشد، عدد بهره‌وری را بزرگ‌تر نشان داده است.
او برای برون‌رفت از این وضعیت، سه راهکار کلیدی ارائه داد؛ نخست، تغییر رویکرد از بهره‌وری خانوار به بهره‌وری سرمایه، به عبارت دیگر، تمرکز بر سرمایه‌گذاری‌هایی که بازده واقعی ایجاد کنند.
دوم، اصلاح اساسی در فرآیند بودجه‌ریزی کشور برای هدایت موثرتر منابع به سمت فعالیت‌های مولد و سوم، تلاش برای شفاف‌سازی و یکپارچه‌سازی بازارها به منظور افزایش کارایی سیستم اقتصادی. به باور منصوری، تنها در سایه چنین اصلاحاتی می‌توان به رشد اقتصادی پایدار و مبتنی بر بهره‌وری امید داشت.
روحیه افسرده؛ قاتل بهره‌وری
یحیی آل‌اسحاق، وزیر اسبق بازرگانی در یک تحلیل متفاوت، توجه‌ها را از شاخص‌های فنی و آماری به یک مولفه کمتر دیده‌شده اما تعیین‌کننده جلب کرد؛ روحیه اقتصادی جامعه. او معتقد است که بدون شکل‌گیری یک روحیه پویا و امیدبخش در فضای عمومی کشور، نه بهره‌وری معنا پیدا می‌کند و نه سرمایه‌گذاری پا می‌گیرد.
او گفت: حداقل نیمی از موفقیت هر فعالیت اقتصادی، به جو روانی و روحیه حاکم بر فضای اقتصادی و اجتماعی بستگی دارد. وقتی فضای کلی کشور دچار افسردگی، بی‌اعتمادی و ناامیدی است، نمی‌توان انتظار داشت حرکت سرمایه و تولید به سمت رشد اتفاق بیفتد.
آل‌اسحاق تاکید کرد که پیش‌بینی فعالان اقتصادی از آینده، یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تصمیم‌های آنهاست. او افزود: اگر تصویر آینده کشور مبهم، تیره یا بی‌ثبات به نظر برسد، هیچ سرمایه‌گذاری، داخلی یا خارجی، حاضر به ریسک نخواهد شد. سرمایه پیش از ورود، محیط را رصد می‌کند و اگر چشم‌اندازی نبیند، حرکت نمی‌کند.
او با لحنی هشداردهنده خطاب به سیاستگذاران گفت: باید به این سوال پاسخ داده شود که چرا این روحیه اقتصادی منجمد و بی‌تحرک شده است؟ کدام سیاست‌ها، رفتارها و بی‌توجهی‌ها ما را به این نقطه رسانده؟
آل‌اسحاق در پایان تاکید کرد: هیچ برنامه‌ای برای رشد موفق نمی‌شود، مگر آنکه ابتدا امید را به اقتصاد بازگردانیم.
بازار سرمایه، موتور سرمایه‌گذاری بلندمدت
در ادامه پنل تخصصی چهاردهمین جشنواره ملی بهره‌وری، حجت‌اله صیدی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با رویکردی تحلیلی به نقش بازار سرمایه در فرآیند رشد اقتصادی پرداخت و دو مولفه حیاتی را در این مسیر برجسته کرد؛ سرمایه‌گذاری و بهره‌وری. او تاکید کرد که هرگونه رشد اقتصادی بدون این دو پایه، ناپایدار و شکننده خواهد بود.
صیدی تصریح کرد: تکیه بر رونق‌های موقتی حاصل از جهش صادرات نفتی، مسیر مطمئنی برای توسعه نیست. او گفت: چرخه‌هایی که صرفا با رشد درآمدهای نفتی شکل می‌گیرند، نه‌تنها دوام ندارند، بلکه کشور را نسبت به تحولات بیرونی آسیب‌پذیر می‌کنند. رشد واقعی باید از دل بهره‌وری بیرون بیاید.
او افزود: بازار سرمایه می‌تواند نقش کلیدی در این مسیر ایفا کند، به شرطی که منابع مالی به سمت سرمایه‌گذاری‌های بهره‌ور هدایت شوند.
صیدی تاکید کرد: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، تجهیزات پیشرفته و توسعه سرمایه انسانی، موتور محرک بهره‌وری است و این بهره‌وری بالا، به نوبه خود اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد و منابع بیشتری را به اقتصاد جذب می‌کند.
رییس سازمان بورس با اشاره به اهمیت سیاستگذاری هوشمندانه گفت: اگر بتوانیم اکوسیستمی طراحی کنیم که در آن سرمایه‌گذاری و بهره‌وری به‌صورت همزمان رشد کنند، آنگاه می‌توان به رشد اقتصادی پایدار، مقاوم و درون‌زا امیدوار بود.
بازتعریف بهره‌وری
صیدی در بخش پایانی سخنان خود در چهاردهمین جشنواره ملی بهره‌وری، از ضرورت بازنگری بنیادین در مفاهیم و سنجه‌های اقتصادی سخن گفت. او تاکید کرد که تعریف سنتی بهره‌وری دیگر نمی‌تواند پاسخگوی واقعیت‌های امروز اقتصاد ایران باشد.
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: نمی‌توانیم با ابزارهای قدیمی، اقتصاد نوین را مدیریت کنیم.
مفهومی که از بهره‌وری در ذهن بسیاری از مدیران نهادینه شده، سال‌هاست کارایی خود را از دست داده است. باید این مفهوم بازتعریف شود تا بتوان از آن در سیاستگذاری‌های کلان استفاده کرد.
او با اشاره به جایگاه گزارش تفسیری مدیریت در ساختار شرکت‌ها توضیح داد: این گزارش نباید صرفا یک روایت عمومی از عملکرد باشد، بلکه باید دقیقا نشان دهد که شرکت با چه میزان هزینه و منابع، به چه دستاوردهایی رسیده است. تنها در این صورت می‌توان بهره‌وری را سنجید و برای بهبود آن برنامه‌ریزی کرد.
صیدی همچنین بر توسعه گزارشگری ESG (محیط‌زیست، مسوولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی) تاکید کرد و آن را یکی از ابزارهای حیاتی برای بهبود شفافیت، پاسخگویی و جذب سرمایه‌گذاران دانست. او در پایان ابراز امیدواری کرد که با اصلاح در این حوزه‌ها، مسیر برای تشکیل سرمایه مولد و رشد بلندمدت اقتصادی هموارتر شود.
