رونمایی از سیاست اول عراق
جهان صنعت – در پهنه شطرنج پر پیچ‌وخم سیاست جهانی، گاه طرح راهبردها و شعارها، طنین‌ها و بازتاب‌های متفاوتی ایجاد می‌کنند. محمدشیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، پنجشنبه گذشته از تدوین راهبرد امنیت ملی ۲۰۳۰-۲۰۲۵ تحت عنوان «اول عراق» با هدف تقویت امنیت، ثبات، حاکمیت و شکوفایی عراق و همچنین ایجاد شراکت‌های بین‌المللی متوازن، رونمایی کرد.
به گزارش میدل‌ایست نیوز، این در حالی است که پیشتر دونالد ترامپ ایده‌ای مشابه با نام «اول آمریکا» در آوردگاه قدرت مطرح کرده بود اما شاید این تنها یک گرته‌برداری از شعار رییس‌جمهور امریکا باشد که در پس آن، اهدافی بومی و نیازهایی مبرم یا روایتی جدید از خودباوری و استقلال در سرزمینی زخم‌خورده از سال‌ها نفوذ و نزاع نهفته باشد. در حالی که این طرح با استقبال برخی از سیاستمداران و تحلیلگران روبه‌رو شده، برخی دیگر نیز نگرانی‌ها و انتقاداتی را نسبت به آن مطرح کرده‌اند. محمد شیاع السودانی، از راهبرد امنیت ملی یا سند جامع جدید با عنوان «اول عراق» یا به عبارت دیگر «عراق در اولویت» در حالی رونمایی کرد که این راهبرد برای سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ با اهداف کلیدی متعددی نظیر تقویت امنیت و ثبات و حاکمیت و شکوفایی عراق تدوین شده است که می‌توان برخی از آنها را به شرح ذیل دسته‌بندی کرد:
حفاظت از منافع ملی و موجودیت دولت
این راهبرد به عنوان سند ملی اساسی برای تقویت و فعال‌سازی سیستم مدیریت منافع والای کشور و دولت عراق عمل می‌کند و هدف اصلی آن، آنگونه که در متن این راهبرد آمده است، حفاظت از کیان عراق در برابر چالش‌ها و تغییرات داخلی و خارجی، تامین منافع حیاتی و آماده‌سازی الزامات لازم برای دستیابی به اهداف استراتژیک و روابط منطقه‌ای و بین‌المللی آن است.
تقویت امنیت داخلی و خارجی
یکی از ستون‌های اصلی این راهبرد، توسعه سیستم امنیتی و دفاعی عراق برای دستیابی به امنیت جامع در داخل و خارج از مرزهاست که می‌توان مبارزه با تهدیدات تروریستی و جرائم سازمان یافته را نیز در همین قالب دانست. اینکه چرا این موضوع برای کشور عراق این‌قدر حیاتی بوده، آن است که این کشور در دهه‌های اخیر با چالش‌های امنیتی بزرگی از جمله تهدیدات تروریستی به‌ویژه از جانب داعش روبه‌رو بوده است به طوری که حتی اگر حضور فیزیکی این گروه‌ها کاهش یافته باشد باز هم هسته‌های خفته آنها به دنبال بازسازی و از سرگیری فعالیت‌هایشان هستند. از همین رو بغداد در چارچوب راهبرد امنیتی جدید به دنبال خشکاندن ریشه‌های تروریسم است که نمود اخیر آن را می‌توان در حمله نیروهای عراقی با همکاری ائتلاف به یکی از مقرهای داعش و به هلاکت رساندن عبدالله مکی، والی سابق داعش در عراق و سوریه و بازداشت «ام‌خدیجه چچنی»، همسر او و تعداد دیگری از سرکردگان داعش مشاهده کرد. در اهمیت راهبرد مبارزه با تروریسم همین بس که خبر کشته شدن عبدالله مکی مصلح الرفیعی ملقب به «ابوخدیجه» را شخص السودانی نخست‌وزیر عراق اعلام و تاکید کرد: عراقی‌ها همچنان به پیروزی‌های خیره کننده خود بر نیروهای تاریکی و تروریسم ادامه می‌دهند. جرائم سازمان‌یافته نیز شامل قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان، پولشویی و سایر فعالیت‌های مجرمانه است که نه‌تنها نظم اجتماعی را به‌هم می‌ریزد، بلکه می‌تواند به منابع مالی تروریسم نیز تبدیل شود در حالی که راهبرد جدید بر مقابله با این جرائم و تضعیف توانایی شبکه‌های فعال در این زمینه تاکید دارد.
توسعه اقتصادی قوی، متنوع و پایدار
راهبرد«اول عراق» بر ساخت یک اقتصاد قدرتمند، متنوع و پایدار تاکید دارد که این هدف شامل کاهش وابستگی به نفت، توسعه بخش‌های غیرنفتی، جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان عراقی است به طوری که در متن این راهبرد آمده است: ساختن اقتصادی قوی، متنوع و پایدار و ایجاد شراکت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی متوازن و کارآمد، همراه با تقویت امنیت اجتماعی، حفاظت از تنوع و همزیستی مسالمت‌آمیز و اتخاذ یک سیستم خدمات کارآمد متناسب با نیازهای مردم از جمله اهداف آن است.
ایجاد مشارکت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی متوازن و کارآمد
عراق به دنبال برقراری روابط و مشارکت‌های دیپلماتیک با کشورهای منطقه و جهان است که برپایه تعادل و احترام متقابل بنا شده باشد. این بند از راهبرد امنیت ملی عراق (۲۰۳۰-۲۰۲۵) بر اهمیت دیپلماسی فعال و هوشمندانه در روابط خارجی این کشور تاکید دارد و هدف اصلی آن، بازسازی و تقویت جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی عراق از طریق ایجاد روابط متوازن و کارآمد با کشورهای منطقه و جهان است.
نکته‌ای که باید در این راهبرد به آن توجه داشت، تدوین و پیگیری اجرای آن طبق گفته‌های محمدشیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق توسط نخبگان ملی از تمامی نهادهای دولتی، شامل نمایندگان هیات‌های ریاست‌جمهوری، وزارتخانه‌های امنیتی، دستگاه‌های اطلاعاتی، هیات‌ها و نهادهای غیروابسته به وزارتخانه، استان‌ها، دانشگاه‌ها، موسسات دانشگاهی و پژوهشی، سندیکاها و اتحادیه‌ها و انجمن‌های علمی و نمایندگان بخش‌های رسانه و سازمان‌های غیردولتی در عراق است که شخص نخست‌وزیر بابت این دستاورد به آنها تبریک گفته و بر تلاش بیشتر و اصرار بر موفقیت در این ماموریت برای خدمت به مردم و میهن تاکید کرده است. در تدوین این سند به بار ارزشی و معنایی کلمات توجه ویژه‌ای معطوف شده است به‌گونه‌ای که به عنوان مثال در این بند استفاده از واژگان «متوازن» و «کارآمد» در ایجاد شراکت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به این معناست که عراق قصد ندارد به هیچ‌یک از قطب‌های قدرت منطقه‌ای یا جهانی وابسته شود چرا که تجربه کردن این کار در گذشته و گرویدن به سمت و سوی یک بلوک خاص، گاهی اوقات به ضرر منافع ملی عراق تمام شده است.
استراتژی جدید بر حفظ استقلال عمل و توسعه روابط با همه طرف‌ها براساس احترام متقابل تاکید دارد و این رویکرد به عراق امکان می‌دهد تا منافع خود را در سطح جهانی بهتر پیش ببرد و از تبدیل شدن به صحنه رقابت قدرت‌های دیگر جلوگیری کند. کارآمدی روابط نیز می‌تواند تاکیدی بر نتیجه محور بودن رویکرد عراق باشد به این معنا که هدف، صرفا داشتن روابط دیپلماتیک نیست، بلکه این روابط باید به منافع ملموس برای عراق منجر شود. اهمیت در پیش گرفتن این رویکرد برای عراق می‌تواند نویدبخش بازیابی نقش منطقه‌ای این کشور پس از سال‌ها جنگ و بی‌ثباتی و ایفای نقش به عنوان یک بازیگر مهم و موثر در منطقه باشد. به طور خلاصه، نحوه واژه‌گزینی‌ها در بندهای سند و راهبرد امنیت ملی جدید، نشان از یک تغییر الگو و پارادایم در سیاست خارجی عراق است به نحوی که این کشور بتواند از رویکردی منفعل یا واکنشی به یک دیپلماسی فعال، مستقل و هدفمند عبور کند و به دنبال آورده‌های بیشتر برای منافع ملی عراق در صحنه بین‌المللی باشد.
اهمیت تقویت همبستگی اجتماعی در بین مردم، حفاظت از تنوع فرهنگی و مذهبی و تضمین همزیستی مسالمت‌آمیز میان تمام اقشار جامعه عراق از جمله مقابله با افراط‌گرایی و تبعیض، ارائه خدمات کارآمد و متناسب با نیازهای مردم نظیر آموزش، بهداشت، آب، برق و زیرساخت‌ها و دیگر نیازهای اساسی شهروندان عراقی را می‌توان ذیل مصادیق تاکید بر تقویت امنیت اجتماعی و همزیستی مسالمت‌آمیز در این سند عنوان کرد.
حفاظت از میراث تمدنی و مقدسات
حفظ میراث فرهنگی و مقدسات در جامعه عراق به عنوان بخشی از هویت ملی این کشور، موضوع مهمی است که در این سند و راهبرد به آن توجه ویژه‌ای معطوف شده است به‌گونه‌ای که در متن سند آمده است: «مسوولیت مشترک همه ما ایجاب می‌کند در راه ساخت وطن‌مان و خدمت به مردمش بکوشیم، نهادهای محترمش را توسعه دهیم و میراث تمدنی و مقدساتش را پاس بداریم تا در نهایت به خدمت تمام بشریت درآید چرا که چشم‌انداز ملی اتخاذ شده در این راهبرد مبتنی بر عراقی فدرال، امن و با حاکمیت کامل است که در آن عدالت و برابری در شهروندی برای دستیابی به ثبات و توسعه حکمفرما باشد. این بخش از راهبرد امنیت ملی عراق، حفاظت از میراث فرهنگی و مقدسات را به عنوان یک بخش جدایی‌ناپذیر از هویت ملی این کشور برجسته و آن را برای این کشور موضوعی حیاتی معرفی می‌کند چرا که عراق سرزمینی با قدمت هزاران ساله و یکی از مهدهای تمدن بشری است. وجود اماکن مقدس و مذهبی بسیار مهم برای مسلمانان از جمله حرم‌های تعداد زیادی از ائمه شیعه و دیگر مکان‌های مقدس سایر ادیان، نظیر کلیساهای مختلف مسیحیان از جمله کلیسای مریم مقدس در بغداد، یهودیان و کنیسه‌های مختلف آنان، ایزدیان، صائبی‌ها و… سالانه میلیون‌ها زائر و بازدید‌کننده را به خود جذب می‌کنند و گردشگری دینی و فرهنگی همواره یکی از راه‌های کسب درآمد و بهبود اقتصادی محلی این کشور بوده است.
