روند متناقض در تجارت غیرنفتی
جهان صنعت- تجارت غیرنفتی ایران در چهارماهه نخست سال۱۴۰۴ با وجود افزایش جزئی در حجم مبادلات، کاهش قابل‌توجهی در ارزش دلاری تجربه کرده است. حجم کل تجارت با رشد ۴۸/۰درصدی همراه بوده اما ارزش دلاری آن نزدیک به ۱۰درصد کاهش یافته است؛ موضوعی که نشان‌دهنده تحولات ساختاری، قیمتی و حتی ژئوپلیتیکی مهمی است.
این تضاد میان افزایش وزن کالاها و کاهش ارزش دلاری تجارت، احتمال کاهش قیمت کالاهای صادراتی یا انجام معاملات با نرخ‌های غیررسمی و ترجیحی را مطرح می‌کند. کارشناسان به دلایلی مانند کاهش جهانی قیمت کالاهای پایه نظیر پتروشیمی‌ها و فلزات، افزایش سهم کالاهای کم‌ارزش‌تر در سبد صادراتی، معاملات تهاتری و غیردلاری با کشورهای همسایه و محدودیت‌های ناشی از تحریم و نوسانات نرخ تسعیر ارز اشاره می‌کنند.
بر همین اساس وزن صادرات غیرنفتی ایران با افزایش ۴۶/۱درصدی روبه‌رو شده اما ارزش دلاری آن با افت ۵۱/۵درصدی همراه بوده است. این موضوع نشان می‌دهد صادرکنندگان حجم بیشتری از کالا را با قیمت کمتر عرضه می‌کنند. بخش قابل‌توجهی از صادرات ایران به محصولات پایه‌ای مانند پتروشیمی، متانول، گاز مایع و قیر اختصاص دارد که کاهش قیمت جهانی این محصولات دلیل اصلی افت ارزش صادرات است؛ به‌عنوان نمونه، صادرات پتروشیمی‌ها با کاهش ۳/۸درصدی در وزن و ۲۲/۱۰درصدی در ارزش مواجه شده است. این روند حاکی از فشار همزمان بازار جهانی و چالش‌های داخلی نظیر مشکلات تامین، حمل‌ونقل و اختلالات ارزی است.
کاهش واردات در ماه‌های نخست سال
واردات کشور نیز در چهارماهه نخست سال۱۴۰۴ کاهش یافته؛ وزن واردات ۲۳/۳درصد و ارزش دلاری آن ۲/۱۴درصد کاهش یافته است. این افت قابل‌توجه ارزش واردات، بیانگر کاهش قدرت خرید ارزی، محدودیت‌های ناشی از تحریم و تغییر ترکیب کالاهای وارداتی به سمت کالاهای ضروری و ارزان‌تر است. افزایش واردات تهاتری و غیررسمی نیز در این روند دخیل بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی چهارماهه امسال در بخش صادرات، پنج‌قلم اصلی شامل گاز طبیعی، متانول، قیر و گازهای مایع هستند که همگی موادخام یا نیمه‌خام بوده و ارزش‌افزوده بالایی ندارند. این موضوع نشان‌دهنده عدم پیشرفت در تنوع‌بخشی صادرات و حرکت به‌سمت کالاهای فناوری‌محور است.
در بخش واردات، کالاهای عمده شامل طلا (به‌اشکال خام)، ذرت دامی، برنج، روغن دانه آفتابگردان و دانه سویاست که تمرکز اصلی بر تامین کالاهای اساسی و استراتژیک برای تنظیم بازار داخلی است. حضور پررنگ طلا در واردات می‌تواند نشانه‌ای از تلاش برای حفظ ارزش دارایی‌ها یا استفاده از روش‌های تهاتری در شرایط محدودیت مبادلات دلاری باشد.
در صادرات، چین، عراق، امارات، ترکیه، افغانستان، پاکستان و عمان به‌عنوان مقاصد اصلی شناخته شده‌اند. در واردات نیز امارات، چین، ترکیه، هند، آلمان، روسیه و هلند نقش عمده‌ای دارند.
اهمیت ویژه همسایگان و کشورهای آسیایی
این الگو نمایانگر اهمیت ویژه همسایگان و کشورهای آسیایی و شرقی در تجارت ایران است. تجارت با اروپا در سطح پایین‌تر و تجارت با آمریکا و متحدان اصلی آن تقریبا به صفر رسیده است. همچنین نقش کلیدی امارات، به ویژه دوبی، در تسهیل تجارت به‌وضوح دیده می‌شود.
رشد اندک حجم تجارت در حالی که ارزش دلاری آن به‌طور چشمگیری کاهش یافته، حکایت از افت درآمدهای غیرنفتی کشور دارد. تمرکز صادرات بر مواد اولیه و واردات بر کالاهای مصرفی و اساسی، نشانه‌ای نگران‌کننده برای روند بازتولید صنعتی ایران است.
کاهش ارزش صادرات و واردات می‌تواند موجب افزایش فشار تورمی، کاهش ارزآوری و افت ارزش ریال شود. ادامه این روند در بلندمدت به تشدید توسعه‌نیافتگی، وابستگی ارزی و شکنندگی اقتصادی کشور منجر خواهد شد که باید به صورت ویژه مورد توجه دولت قرار گیرد.
منبع: بازار
