دیپلماسی شکایت
جهان‌صنعت – چهل و چند روز از اعلام آتش‌بس و پایان جنگ ۱۲روزه می‌گذرد و در حالی که معمولا وقتی نزاعی میان دو یا چند کشور به پایان می‌رسد، بحث مطالبه و دریافت غرامت از کشور مهاجم و متجاوز به محور اصلی بحث دیپلمات‌ها و حقوقدانان کشوری که مورد حمله و تجاوز نظامی قرار گرفته تبدیل می‌شود، در این چند هفته گذشته در ایران چندان صحبتی در این رابطه مطرح نیست. البته از حدود یک هفته پیش که عباس عراقچی در قامت وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگویی با یک روزنامه آمریکایی، بحث غرامت را پیش کشید و فراتر از آن، پذیرش آمریکا به پرداخت این غرامت را یکی از دو پیش‌شرط جمهوری اسلامی برای بازگشت به میز مذاکره عنوان کرد، این بحث تا حدودی در فضای رسانه‌ای هم مورد پیگیری قرار گرفته اما این پیگیری‌ها و مباحث عمدتا با اهداف و رویکردهای سیاسی مطرح شده تا به‌عنوان یک پرونده حقوقی مشخص که قرار است پایه استدلال‌های مستند برای طرح دعوی قرار گیرد و زمینه‌ساز شکایت رسمی از دولت‌های متخاصم و آغازکننده جنگ شود؛ رویکردی که احتمالا بخشی به دلیل راهبرد کلان سیاست خارجی ایران است که رژیم صهیونیستی را از اساس به‌عنوان یک دولت قانونی به رسمیت نمی‌شناسد و در نتیجه امکان طرح دعوی علیه آن در مجامع حقوقی بین‌المللی را فراهم نمی‌بیند و بخشی به دلیل راهبرد کلان سیاست خارجی ایالات متحده که به‌عنوان یکی از پنج کشور دارای حق وتو در شورای امنیت و فراتر از آن، ابرقدرتی که فرمان هدایتش به دست دونالد ترامپ افتاده، به هیچ صراطی مستقیم نیست و هرچه بخواهد می‌کند!
طرح ۲فوریتی مجلس برای الزام دولت به دریافت غرامت
احتمالا به همین دلایل هم هست که سخنگوی هیات رییسه مجلس از تدوین طرحی با قید دوفوریت سخن گفته که براساس آن، «دولت جمهوری اسلامی ایران موظف خواهد شد شکایت رسمی علیه رژیم صهیونیستی و ایالات متحده را در مراجع حقوقی و دادگاه‌های بین‌المللی مطرح کرده و پیگیر دریافت غرامت از این کشورها بابت تجاوز در جنگ ۱۲روزه باشد.» جالب آنکه عباس گودرزی که به‌عنوان یکی از نمایندگان تندروی مجلس در این رابطه با خبرگزاری تسنیم گفت‌وگو کرده، اگرچه از این خبر داده که این طرح «به‌زودی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت» اما در عین حال اذعان کرده که «این اقدام می‌تواند زمینه‌ساز افزایش هزینه‌های سیاسی برای متجاوزان و تقویت جایگاه بین‌المللی ایران در عرصه دفاع از حق حاکمیت و تمامیت ارضی باشد.» شاید اشاره‌ای تلویحی به این مهم که احتمالا این پرونده، دست‌کم به‌لحاظ حقوقی چندان عایدی برای ایران نخواهد داشت و مگر بتواند به‌لحاظ سیاسی، جایگاه ایران را در عرصه جهانی تقویت کند. شاید انگیزه و موضعی شبیه به آنچه باعث شد عراقچی در جریان گفت‌وگوی مفصل خود با روزنامه «فایننشال‌تایمز» که بیش از یک ماه پس از اعلام آتش‌بس انجام شد، نخستین‌بار از موضوع «غرامت» به‌عنوان یکی از شروط ایران برای بازگشت به میز مذاکره با آمریکا سخن گفت. مصاحبه‌ای که رسانه‌های داخلی در روز ۹مردادماه متن فارسی آن را منتشر کردند و به نقل از وزیر امور خارجه ایران نوشتند: «ایران تنها در صورت جبران خسارت‌های جنگ، تضمین عدم تکرار حمله و پذیرش حق غنی‌سازی وارد مذاکره با آمریکا خواهد شد.» تدوین‌کنندگان طرح الزام دولت به دریافت غرامت از آمریکا و رژیم صهیونیستی اگرچه این طرح را با قید دو فوریت تقدیم هیات رییسه مجلس کرده‌اند اما بعید است حتی تندروترین نمایندگان مجلس هم امیدی به تصویب آن تا پیش از ضرب‌الاجل تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه در ۹ شهریورماه پیش‌رو داشته باشند. آن هم در حالی که انتهای هفته گذشته، پس از برگزاری نشست علنی روز چهارشنبه ۱۵مردادماه، همین آقای سخنگوی هیات رییسه مجلس از تعطیلی دو هفته‌ای مجلس خبر داد تا روشن شود باتوجه به تعطیلی روز یکشنبه دوم شهریورماه به‌دلیل شهادت امام هشتم شیعیان، نخستین نشست علنی مجلس، روز دوشنبه ۳شهریورماه برگزار خواهد شد.
مطالبه تهران از واشنگتن پذیرش غرامت به‌مثابه پیش‌شرط مذاکره
وزیر امور خارجه ایران که در واقع به پرسش خبرنگار این روزنامه آمریکایی درباره شرایط ازسرگیری مذاکرات پاسخ می‌داد، با تاکید بر اینکه «راه‌حل نظامی برای برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد و تنها راه‌حل مذاکره است»، تصریح کرد که «ایران به صلح پایبند است اما در برابر فشار، تهدید و فریب کوتاه نخواهد آمد.» عراقچی اما در حالی تاکید داشت که «آمریکا باید پیش از آغاز مذاکرات هسته‌ای، با جبران خسارت‌ها موافقت کند» که کمتر از
۲۴ ساعت بعد، معاون سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده صراحتا اعلام کرد که اگرچه «واشنگتن برای مذاکره با ایران آمادگی دارد اما شرط تهران برای دریافت غرامت را نمی‌پذیرد.»
رد فوری مطالبه تهران از سوی واشنگتن
توماس پیگوت که در یک نشست مطبوعاتی به پرسشی درباره همین مصاحبه عراقچی با روزنامه فایننشال‌تایمز پاسخ می‌داد، تاکید کرد: «هرگونه درخواست برای پرداخت غرامت مالی ازسوی ایالات متحده به ایران مضحک است. اگر ایران واقعا می‌خواست در هزینه‌ها صرفه‌جویی کند یا بخشی از تحریم‌ها را کاهش دهد، باید از اقدامات بی‌ثبات‌کننده، برنامه هسته‌ای و حمایت از گروه‌های تروریستی دست می‌کشید.» این دیپلمات آمریکایی که در بخش دیگر همان نشست مطبوعاتی بر جدیت کاخ سفید در همکاری با تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه حداکثر تا ۹شهریورماه پیش‌رو تاکید کرد، در ادامه با لحنی هشدارگونه یادآور شد که «ایران اکنون فرصت کوتاهی در اختیار دارد و توپ در زمین تهران است.»
مضحک آن است که در آمریکاست!
دو، سه روز پس از آنکه معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا تاکید کرد که این کشور حتی حاضر نیست مطالبه تهران برای دریافت غرامت را به‌عنوان پیش‌شرط ازسرگیری مذاکره بپذیرد، نوبت به برگزاری نشست مطبوعاتی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران رسید. زمانی که اسماعیل بقائی از سفر معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران در روزهای پیش‌رو به‌عنوان نخستین گام تهران در مسیر ازسرگیری روابط با این نهاد بین‌المللی خبر داد اما در واکنش به اظهارات توماس پیگوت که مطالبه تهران برای دریافت غرامت از آمریکا را «مضحک» خوانده بود، صریح و بدون کوچک‌ترین نرمشی در گفتار و کلامش سخن گفت؛ «مسخره و مضحک آن چیزی است که متاسفانه در سیاست‌های آمریکا می‌بینیم. آنها مرتکب یک عمل خلاف می‌شوند، از عمل خلاف و قانون‌شکنی نزدیک‌ترین متحد خود در منطقه ما حمایت می‌کنند و نه‌تنها حمایت بلکه به اشکال مختلف سعی در توجیه و دلیل‌تراشی برای اقدامات هستند، از جمله اقداماتی که در غزه در حال انجام است.» بقائی همچنین توضیح داد: «آقای عراقچی اشاره کردند که هرگونه مراوده و مذاکره‌ای در آینده، البته اگر شرایط آن محقق شود، قطعا از زمان قبل از ۲۳خرداد متفاوت خواهد بود. شرایط، تغییر زیادی کرده است و در هر مذاکره و گفت‌وگوی احتمالی، بدون تردید موضوع بازخواست از آمریکا و مطالبه غرامت به خاطر ارتکاب تجاوز نظامی علیه تاسیسات هسته‌ای صلح آمیز ایران، یکی از موضوعات دستور کار خواهد بود؛ اینکه با تعابیر عوامانه این بحث را مخاطب قرار دادند، نشانگر این است که یک مقدار اطلاعات آنها در حوزه حقوق بین‌الملل کم است.» سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی تاکید کرد: «هر اقدام خلاف حقوق بین‌الملل به‌عنوان اقدام متخلفانه مستوجب مسوولیت بین‌المللی دولت متخلف است.» او در ادامه مقام‌های کاخ سفید را خطاب قرار داد و گفت: «خوب است که سخنگویان آمریکا نیم‌نگاهی به تاریخچه نتایج نظرات دیوان‌های بین‌المللی درمورد اقدامات مشابهی که آنها زمانی به‌عنوان اقدامات مسخره از آن نام می‌بردند، داشته باشند.» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران همچنین با اشاره به مثال‌هایی در این خصوص گفت: «پرونده دیوان بین‌المللی دادگستری درمورد مداخلات آمریکا در نیکاراگوئه یا پرونده سکوهای نفتی ایران که در هر دو مورد آمریکا تخلف شناخته شد.» بقائی در پایان سخنانش در واکنش به این موضوع تلویحا به مسوولیت‌های رژیم صهیونیستی نیز در بحث مطالبه غرامت ایران اشاره کرد و گفت: «همه طرف‌هایی که مستقیم و غیرمستقیم در این امر خلاف بین‌المللی مشارکت داشته‌اند، باید پاسخگو باشند.»
سرنوشت ناروشن پرونده غرامت
با این همه اما کماکان در حالی که روشن نیست دولت و دستگاه دیپلماسی به‌جز طرح بحث غرامت به‌عنوان پیش‌شرط ایران برای بازگشت به میز مذاکرات مطرح کرده و دیگر مواضع رسانه‌ای و سیاسی که اینجا و آنجا اتخاذ کرده و می‌کنند، اقدام حقوقی مشخصی نیز در راستای طرح شکایت از آمریکا و رژیم صهیونیستی به‌عنوان طرف‌های متجاوز و آغازکننده جنگ ۱۲روزه کرده یا نه، کارشناسان این حوزه عمدتا معتقدند که دست ایران در این پرونده چندان پر نیست. آن هم در شرایطی که اگرچه نمایندگان تندروی مخالف دولت شعارهایی سرداده و مدعی تدوین طرحی دوفوریتی برای الزام دولت در این رابطه شده و می‌شوند اما آنچه دست‌کم تا دو هفته آینده در عمل رقم خواهد خورد، این است که مجلس در تعطیلات است و نمایندگان در حال سرکشی به حوزه‌های انتخابیه در جای‌جای این سرزمین.
