دورخیز برای جنگ جهانی سوم
محمدرضا ستاری- در حالی که بیش از سه‌سال‌ونیم از جنگ اوکراین به عنوان مهم‌ترین تحول ژئوپلیتیکی و امنیتی اروپا از زمان جنگ جهانی دوم به این سو گذشته است، طی روزهای اخیر تحولات مرتبط با جنگ آنچنان با سرعت و پیچیده در حال رقم خوردن است که به گفته تحلیلگران نه‌تنها گره معادلات جنگ را کورتر می‌کند بلکه می‌تواند روندهایی را ایجاد کند که ابعاد و پیامدهای وضعیت فعلی به مراتب وسیع‌تر و در عین حال خسارت‌بارتر از گذشته رقم بخورد.
در همین رابطه در حالی که اروپایی شدیدا به دنبال تعیین تکلیف برای بلوکه کردن بیش از ۳۰۰میلیارد دلار از دارایی‌های روسیه هستند، ناتو در قالب طرح نگهبان شرق به دنبال اعزام نیرو به لهستان بوده و همزمان در جبهه جنگ نیز شدت حملات متقابل بیش از هر زمان دیگری طی ماه‌های اخیر شده است. این وضعیت در حالی رقم می‌خورد که کمتر از یک‌ماه قبل ترامپ، پوتین را به آلاسکا یعنی خاک ایالات متحده دعوت کرد و بعد از آن میزبان رهبران اروپایی بود تا به‌زعم خودش راهکاری برای پایان درگیری‌ها پیدا کند. با این حال در شرایطی که برخی تحلیلگران معتقد بودند دیدار ترامپ و پوتین نمایانگر یک توافق نهایی به منظور کاهش تنش‌هاست اما این امر نه‌تنها فعلا تحقق نیافته بلکه بر معادلات جنگی نیز افزوده است.
تشدید تنش‌ها
تقریبا چند روز بعد از نشست ترامپ و پوتین بود که روسیه شدت حملاتش به اوکراین را افزایش داد و علاوه بر موشک‌باران مناطق شهری از جمله کی‌یف به دفتر نخست‌وزیر این کشور نیز حمله کرد. در مقابل روز یکشنبه اوکراین در حمله‌ای پهپادی یکی از بزرگ‌ترین پالایشگاه‌های نفتی روسیه در لنینگراد را هدف حملات پهپادی قرار داد. پالایشگاهی که گفته می‌شود روزانه ۳۵۰هزار بشکه نفت‌خام تولید می‌کند و یکی از سه پالایشگاه مهم این کشور محسوب می‌شود.
در همین رابطه طبق گزارشی که یورونیوز منتشر کرده، افزایش فصلی تقاضا در پیوند با حملات مداوم پهپادی اوکراین به پالایشگاه‌های این کشور باعث شده تا طی هفته‌های اخیر روس‌ها با کمبود بنزین مواجه شوند؛ به طوری که مسکو برای مواجهه با این کمبود، صادرات بنزین را متوقف کرده و در همین راستا تا ۳۰ سپتامبر ممنوعیت کامل و تا ۳۱ اکتبر ممنوعیت فروش جزئی بنزین را اعلام کرده است.
همزمان در شرایطی که اروپایی‌ها به دنبال اعمال بسته‌های جدید تحریمی علیه روسیه هستند هر چند ترامپ اعلام کرده که شرط تشدید تحریم‌ها علیه روسیه توسط واشنگتن همراهی تمامی کشورهای ناتو است اما روز شنبه بود که اعلام کرد اگر خریداران نفت روسیه خرید خود را متوقف نکنند باید انتظار وضع تعرفه‌های ۵۰ تا ۱۰۰درصدی برای کالاهای خود را داشته باشند. امری که به طور مشخص هند به عنوان یکی از شرکای امنیتی و اقتصادی ایالات متحده را هدف قرار می‌دهد.
دست اروپا در جیب مسکو
در نتیجه و در حالی که نوعی یارکشی بین‌المللی میان غرب و شرق در جنگ اوکراین همچنان جریان دارد و جریان مقابل مسکو قصد دارد با تحریم نفت و حملات به پالایشگاه‌های این کشور منبع مالی ماشین جنگی روسیه را محدود کنند، خبرها حاکی از آن است که اتحادیه اروپا تقریبا برای مصادره کردن دارایی‌های روسیه که به صورت سپرده‌گذاری در اروپا نگهداری می‌شده و پس از جنگ مسدود شده است به جمع‌بندی نهایی رسیده و قصد دارد ۳۰۰میلیارد دلار از این دارایی‌ها را مصادره کرده و به عنوان کمک مالی به اوکراین بدهد. البته گفته می‌شود که اروپایی‌ها پیش از این نیز سود حاصل از این دارایی‌ها را به عنوان بسته کمک‌های مالی به اوکراین می‌دادند؛ امری که در اخبار و رسانه‌ها به عنوان کمک به کی‌یف برای مقابله با ماشین جنگی مسکو پوشش داده می‌شد اما واقعیت امر این است که اروپایی‌ها نه از جیب خود بلکه از دارایی‌ها روسیه و همچنین کمک‌های مالی آمریکا به خصوص در دولت بایدن استفاده کرده‌اند؛ امری که یکی مبانی اختلافات میان واشنگن و بروکسل در دولت ترامپ بوده است زیرا ترامپ بارها اعلام کرده که این جنگ، جنگ آمریکا نیست و اروپایی‌ها اگر قصد کمک به اوکراین را دارند باید خودشان هزینه‌های لازم را بپردازند. در همین رابطه است که شاهد هستیم کشورهای عضو ناتو تحت فشار ایالات متحده قصد افزایش بودجه نظامی خود را داشته و قرار است هزینه تجهیزات نظامی آمریکایی برای اوکراین را به صورت مستقیم و غیر‌مستقیم پرداخت کنند.
بنابراین نکته مهم این است که همزمان با قصد اروپا برای مصادره دارایی‌های روسیه، مسکو روز گذشته به کشورهای اروپایی هشدار داده چنین اقدامی با مقابله به‌مثل شدید روبه‌رو خواهد شد.
نگهبان شرق
در چنین شرایط و در اقدامی بسیار مهم روز جمعه مارک روته، دبیرکل ناتو پس از آنکه پهپادهای روسیه هفته گذشته وارد حریم هوایی لهستان شدند به طور رسمی عملیات نگهبان شرق را اعلام کرد. عملیاتی که گفته می‌شود با ترکیب دفاع هوایی و زمینی، طیف گسترده‌ای از تهدیدهای روسیه را پوشش خواهد داد. همزمان در شرایطی که روسیه و بلاروس در حال انجام مانور اتمی زاپاد ۲۰۲۵ هستند رییس‌جمهوری لهستان با امضای سندی در روز یکشنبه مجوز ورود و استقرار نیروهای ناتو به کشورش را صادر کرد. این امر از آنجا اهمیت دارد که لهستان عضو ناتو بوده و ورود پهپادهای روسیه به حریم هوایی این کشور ماده(۴) پیمان ناتو فعال شده است. همزمان برخی از گزارش‌های تحلیلی در رسانه‌های غربی حاکی از آن است که تحرکات روسیه نشان می‌دهد این کشور احتمال دارد به خاک لهستان حمله کند. امری که ماده(۵) ناتو مبنی بر حمله به یک عضو به مثابه حمله به تمامی اعضاست را فعال کرده و عملا مقدمات جنگ جهانی سوم را فراهم می‌کند.
در همین رابطه برخی تحلیلگران معتقدند که بعید به نظر می‌رسد جهان وارد جنگ جهانی سوم شود؛ هر چند این موضوع به لحاظ تحلیلی درست بوده و احتمال چنین جنگی بعید به نظر می‌رسد اما نباید از خاطر برد که دو جنگ جهانی قبلی نیز در شرایط صلح مسلح اروپا رخ داده، چه برسد به اینکه اکنون غرب به صورت علنی در مقابل روسیه قرار گرفته است.
در نتیجه می‌توان گفت شرایط کنونی بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که به طور مسلم وقوع یک درگیری تمام‌عیار بین‌المللی را منتفی کند زیرا از یک‌سو ایالات متحده و چین تا حدودی که دامنه جنگ بیش از این گسترش نیابد از تضعیف اروپا و روسیه سود می‌برند. همزمان پوتین نیز برای خاتمه جنگ نیاز به دستاوردهایی دارد که بتواند این جنگ ویرانگر را در داخل کشورش توجیه کند. بنابراین تا زمانی که نتواند در جبهه جنگ امتیازی قابل توجه بگیرد به طور طبیعی به آتش‌بس تن نخواهد داد. در واقع به این دلیل است که کرملین مصرانه به دنبال الحاق مناطق اشغال شده در خاک اوکراین است تا بتواند از آن به عنوان دستاورد ارضی جنگ در داخل استفاده کند. همزمان هر چند تحریم‌های بین‌المللی اقتصاد روسیه را تحت‌تاثیر قرار داده اما مشکل اصلی پوتین در فردای پس از جنگ خواهد بود زیرا مسکو توانسته با اقتصاد جنگی تمامی صنایع خود را در خدمت ماشین جنگی خود قرار دهد و از این رو در حال رشد اقتصادی است اما با پایان جنگ رشد اقتصادی کنونی فروکش کرده و در آن زمان است که بحران واقعی برای کرملین شکل می‌گیرد.
در نتیجه در یک سناریوی بدبینانه ممکن است که مسکو در نظر داشته باشد با گسترش دامنه جنگ به سایر نقاط، شرایطی را ایجاد کند که بتواند در اوکراین امتیازات لازم را برای پایان جنگ و همچنین کاهش تحریم‌ها بگیرد؛ امری که شاید در نگاه نخست بعید به نظر می‌رسد اما نباید از اشتباهات محاسباتی آن غافل بود؛ همان اشتباهی که باعث حمله به اوکراین با این امید شد که کی‌یف ظرف کمتر از دو هفته سقوط می‌کند اما حالا بیش از سه‌سال‌ونیم است که روس‌ها در چاله جنگی آن گیر کرده‌اند.
