حواشی انتخابات نظام پزشکی
جهان‌صنعت– انتخابات سازمان نظام پزشکی ایران به عنوان بزرگ‌ترین نهاد صنفی پزشکان کشور همواره رویدادی مهم برای جامعه پزشکی محسوب می‌شود. این سازمان نه‌تنها وظیفه دفاع از حقوق صنفی و حرفه‌ای پزشکان را برعهده دارد بلکه نقش واسطه‌ای میان حاکمیت و بدنه درمانی کشور ایفا می‌کند. از همین رو انتخابات دوره نهم آن، که در سال۱۴۰۳ آغاز شده، با حساسیت ویژه‌ای دنبال می‌شود. این گزارش نگاهی جامع به روند قانونی انتخابات، سازوکارهای اجرایی و در عین حال حواشی و چالش‌هایی دارد که آن را به موضوعی بحث‌برانگیز در جامعه پزشکی تبدیل کرده است.
چارچوب قانونی فرآیند
انتخابات سازمان نظام پزشکی براساس قانون تاسیس و آیین‌نامه‌های اجرایی این سازمان برگزار می‌شود. قانون وظیفه برگزاری انتخابات را برعهده هیات‌های نظارت و هیات‌های اجرایی گذاشته است. در سطح ملی، هیات نظارت مرکزی و ستاد انتخابات کشور مسوولیت هماهنگی را دارند در حالی که در شهرستان‌ها هیات‌های اجرایی زیر نظر هیات نظارت استانی فعالیت می‌کنند. طبق قانون هر پزشک یا عضو وابسته برای ورود به رقابت انتخاباتی باید شرایط مشخصی داشته باشد؛ از جمله تابعیت ایرانی، عضویت رسمی در سازمان نظام پزشکی، حسن شهرت اخلاقی و حرفه‌ای، نداشتن محکومیت موثر کیفری یا تخلفات صنفی سنگین و همچنین عدم عضویت همزمان در هیات‌های اجرایی یا نظارت. این شروط به‌منظور تضمین سلامت انتخابات و حفظ اعتبار صنف وضع شده‌اند.
ثبتنام و زمان‌بندی
ثبتنام نامزدها در خردادماه آغاز شد و طی چند روز نخست، هزاران نفر از پزشکان، دندانپزشکان، داروسازان، ماماها و گروه‌های وابسته اقدام به نام‌نویسی کردند. به گفته مسوولان ستاد مرکزی انتخابات، در نهایت بیش از ۶۶۰۰نفر در سراسر کشور ثبتنام کردند. با توجه به استقبال گسترده، مهلت ثبتنام چند بار تمدید شد تا فرصت برابر برای متقاضیان فراهم شود. پس از پایان ثبتنام، پرونده نامزدها برای بررسی صلاحیت به هیات‌های نظارت ارجاع داده شد. این مرحله از همان ابتدا با حساسیت ویژه‌ای همراه بود چراکه در دوره‌های پیشین نیز موضوع رد صلاحیت‌ها یکی از مهم‌ترین چالش‌های انتخابات بوده است.
بررسی صلاحیت‌ها و موج رد صلاحیت‌ها
براساس اطلاعیه رسمی سازمان نظام پزشکی، از میان ۶۶۳۵ثبت‌نام‌کننده، حدود یک درصد در مرحله اول رد صلاحیت شدند. گرچه این عدد در ظاهر چندان بالا به نظر نمی‌رسد اما رد صلاحیت برخی چهره‌های شاخص باعث اعتراض و فضاسازی پزشکان شده است. این موضوع به‌ویژه هنگامی بحث‌برانگیزتر شد که برخی نامزدهای رد صلاحیت‌شده به جریان‌های سیاسی خاص منتسب شدند. در همین راستا طی روزهای اخیر گروه‌هایی از پزشکان با جمع‌آوری امضا و صدور بیانیه تلاش کرده‌اند پای وزیر بهداشت و حتی رییس‌جمهور را به این ماجرا باز کنند. این روند نگرانی‌ها درباره مداخله مستقیم و غیرقانونی نهاد ریاست‌جمهوری در انتخابات سازمان نظام پزشکی را تقویت کرده است؛ خطری که اگر تحقق یابد، استقلال این نهاد صنفی را به طور جدی زیر سوال می‌برد. از سوی دیگر تمرکز بیش از حد وزارت بهداشت بر روند بررسی صلاحیت‌ها، به‌جای فراهم کردن زمینه اجرای انتخابات الکترونیکی، انتقادهای فراوانی برانگیخته است. بسیاری معتقدند این رویکرد بیش از آنکه صنفی باشد، رنگ و بوی سیاسی دارد.
دلایل رد صلاحیت‌ها چیست؟
هیات نظارت دلایل رد صلاحیت را در سه دسته خلاصه کرده است:
۱- نقص مدارک و شرایط قانونی
۲- مسائل مربوط به حسن شهرت اخلاقی و حرفه‌ای
۳-تخلفات مالی یا صنفی سابق. مقامات تاکید کرده‌اند که هیچ نامزدی صرفا به دلیل دیدگاه سیاسی یا عقیدتی رد صلاحیت نشده است. با این حال اعتراضات جامعه پزشکی نشان می‌دهد که شائبه دخالت سیاسی همچنان پررنگ است.
بحث بر سر شیوه برگزاری انتخابات
یکی دیگر از موضوعات چالش‌برانگیز شیوه برگزاری انتخابات است. در سال‌های اخیر پیشنهادهای متعددی برای الکترونیکی کردن انتخابات مطرح شده تا علاوه بر صرفه‌جویی در زمان و هزینه، مشارکت اعضا نیز افزایش یابد.
موافقان انتخابات الکترونیکی
موافقان می‌گویند برگزاری انتخابات به‌صورت تمام‌الکترونیک و غیرحضوری می‌تواند امکان مشارکت ده‌ها هزار پزشک در سراسر کشور را فراهم کند. با توجه به مشغله کاری پزشکان، بسیاری از آنان در روز رای‌گیری فرصت حضور در شعب حضوری را ندارند. انتخابات آنلاین می‌تواند این مانع را برطرف کرده و مشارکت را از سطح ۲۰ تا ۳۰درصد فعلی به ارقام بالاتر برساند.
ملاحظات و مخالفت‌ها
مخالفان دغدغه‌های امنیتی و حقوقی دارند. هیات نظارت مرکزی بارها اعلام کرده تا زمانی که زیرساخت‌های فنی و امنیت سایبری تضمین‌شده نباشد، نمی‌توان انتخابات ملی با این گستردگی را به‌طور کامل آنلاین برگزار کرد. نگرانی از نفوذ یا دستکاری نتایج و همچنین مسائل حقوقی درباره اعتبار رای‌گیری غیرحضوری همچنان مانع اجرای کامل این طرح شده است. در نهایت انتخابات این دوره بنا بر اعلام معاون درمان وزارت بهداشت به‌صورت حضوری برگزار خواهد شد.
سایه نیمه‌تمام انتخابات الکترونیک ۱۳۹۶ بر انتخابات امروز
ناکامی وزارت بهداشت در برگزاری انتخابات الکترونیک نظام پزشکی تنها مربوط به دوره اخیر نیست. این ماجرا نخستین‌بار در انتخابات سال۱۳۹۶ رخ داد. در آن زمان قرار بود انتخابات به طور کامل الکترونیکی برگزار شود اما سامانه رای‌گیری در میانه راه دچار اختلال شد و بخش عمده انتخابات نیمه‌کاره ماند.پس از آن بسیاری از پزشکان و حتی برخی نهادهای نظارتی خواستار بازنگری و اصلاح زیرساخت‌ها شدند اما با گذشت هشت سال، وزارت بهداشت هنوز نتوانسته بستر مطمئنی برای اجرای کامل انتخابات الکترونیک فراهم کند.
ظفرقندی و یادگار انتخابات ۹۶
وزیر بهداشت کنونی از چهره‌های شاخص انتخابات سال۹۶ بود. در آن دوره رقابت اصلی میان او و دکتر محمدرضا فاضل شکل گرفت و در نهایت او توانست با کنار زدن فاضل به ریاست کل سازمان نظام پزشکی برسد.
این پیشینه موجب شده بسیاری از فعالان صنفی بگویند وزارت بهداشت امروز بیش از هر زمان دیگری مسوولیت دارد که وعده‌های بر زمین‌مانده انتخابات الکترونیک را محقق کند. با این حال همچنان همان مشکلات فنی، مدیریتی و حتی سیاسی مانع تحقق آن شده است. علاوه بر این تمرکز وزارت بهداشت بر روند بررسی صلاحیت‌ها به جای تمرکز بر اجرای انتخابات الکترونیکی، این نگرانی را تشدید کرده که انتخابات بیش از آنکه صنفی باشد، تحت‌تاثیر ملاحظات سیاسی قرار گیرد.
حواشی و چالش‌های اجتماعی
انتخابات نهمین دوره نظام پزشکی تنها یک رقابت صنفی نیست بلکه به میدان جدال‌های گسترده‌تر تبدیل شده است. بسیاری از پزشکان معتقدند فضای صنفی باید مستقل از دخالت‌های سیاسی باشد اما صدور بیانیه توسط برخی افراد رد صلاحیت‌شده و ورود نهادهای دولتی، شائبه دخالت بیرونی را تقویت کرده است. نگرانی اصلی این است که انتخابات بیش از آنکه بازتاب‌دهنده اراده بدنه پزشکان باشد، به ابزاری در دست دولت یا نهاد ریاست‌جمهوری تبدیل شود.
مشارکت پایین
از دیگر دغدغه‌ها موضوع میزان مشارکت است. در دوره‌های قبلی، به دلیل حضوری بودن انتخابات و مشکلات دسترسی، میزان مشارکت پایین‌تر از انتظار بود. بسیاری بیم دارند که حاشیه‌های اخیر، انگیزه پزشکان برای حضور در انتخابات را کمتر کند. کاهش مشارکت می‌تواند مشروعیت سازمان را در نگاه جامعه و حتی دولت زیر سوال ببرد.
سازمان نظام پزشکی در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی از جمله مسائل تعرفه، مهاجرت پزشکان و بحران‌های نظام سلامت مواجه بوده است. در چنین شرایطی اگر انتخابات با شائبه بی‌اعتمادی برگزار شود، امکان ایفای نقش موثر سازمان به‌شدت آسیب خواهد دید.
خواسته‌ها و انتظارات جامعه پزشکی
پزشکان در بیانیه‌ها، نشست‌ها و حتی شبکه‌های اجتماعی بارها تاکید کرده‌اند که انتظار دارند این انتخابات با شفافیت، عدالت و بی‌طرفی برگزار شود. برخی از مهم‌ترین خواسته‌ها عبارتند از: اعلام دقیق و مستند دلایل رد صلاحیت‌ها، فراهم کردن امکان اعتراض واقعی و رسیدگی منصفانه، حرکت به سمت برگزاری تمام‌الکترونیک برای افزایش مشارکت، حفظ استقلال سازمان از نفوذ دولت و نهاد ریاست جمهوری، تقویت جایگاه صنفی نظام پزشکی به عنوان مدافع حقوق پزشکان و بیماران.
پیامدها و چشم‌انداز
آینده انتخابات نظام پزشکی تا حد زیادی به نحوه مدیریت همین چالش‌ها بستگی دارد. اگر هیات‌های نظارت بتوانند اعتماد عمومی را با شفافیت و پاسخگویی جلب کنند، این دوره می‌تواند نقطه عطفی برای افزایش مشارکت و تقویت جایگاه سازمان باشد. در سطح کلان، نتیجه این انتخابات بر سیاست‌های بهداشت و درمان کشور نیز اثرگذار است. نظام پزشکی در تعیین تعرفه‌ها، سیاست‌های مهاجرت پزشکان و تعامل با وزارت بهداشت نقشی جدی دارد. از همین رو ترکیب هیات‌مدیره‌های آینده می‌تواند سرنوشت بخشی از نظام سلامت را رقم بزند.
انتخابات سازمان نظام پزشکی ایران در حالی برگزار می‌شود که بر بستر قانونی مشخصی استوار است اما حواشی پررنگ‌تر از همیشه آن را تحت‌الشعاع قرار داده است. از یک سو قانون و آیین‌نامه‌ها چارچوبی روشن برای برگزاری انتخابات ترسیم کرده‌اند، از سوی دیگر، دخالت‌های بیرونی و احتمال مداخله مستقیم نهاد ریاست‌جمهوری، فضای بی‌اعتمادی را تقویت کرده است.
امروز بیش از هر زمان دیگر جامعه پزشکی نیازمند انتخاباتی است که بتواند استقلال، مشروعیت و کارآمدی سازمان را تثبیت کند. تحقق این هدف تنها در صورتی امکان‌پذیر است که هیات‌های اجرایی و نظارت، شفافیت و عدالت را سرلوحه کار خود قرار دهند و از هرگونه جانبداری یا فشار سیاسی بپرهیزند. اگر چنین شود انتخابات پیش‌رو می‌تواند فرصتی برای احیای اعتماد و همبستگی در جامعه پزشکی باشد در غیر این صورت خطر فروپاشی اعتماد و تضعیف نهاد صنفی پزشکان جدی خواهد بود.
