حمایت فراموش‌شده!
گروه فرهنگ و هنر– به نظر می‌رسد صنعت اسباب‌بازی دیرپاتر از دیگر حلقه‌های صنایع فرهنگی در ایران است، با این حال در قیاس با برخی از این حلقه‌ها نتوانسته به جایگاه مطلوب مدنظر خود برسد. در مسیر این صنعت چالش‌های متعددی وجود دارد، با این حال تولیدکنندگان توانسته‌اند در سال‌های گذشته سهم خود را از بازار ایران افزایش دهند. بازار بی‌سامان اسباب‌بازی در حالی در کشور وجود دارد که این صنعت هم از منظر فرهنگی و هم از نظر اشتغالزایی حائزاهمیت است و مدنظر بسیاری از کشورهای جهان. از دست رفتن بازار داخلی در کنار عدم حضور در بازارهای منطقه‌ای، باوجود ظرفیت‌های بسیار، این صنعت را به صنعتی ایستا در کشور تبدیل کرده است. برگزاری نمایشگاه تخصصی ایران تویکس با مشارکت انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که از چهار سال پیش شروع آن کلید خورد، تلاشی برای توسعه این صنعت و معرفی ظرفیت‌ها و تولیدات جدید این حوزه است. امیر بهادری‌فرد، تولیدکننده و دبیر نمایشگاه ایران تویکس ۴، درباره اهداف برگزاری این نمایشگاه گفت: انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی امسال چهارمین دوره این نمایشگاه را برگزار می‌کند. این نمایشگاه با هدف توسعه صنعت اسباب‌بازی در ایران از چهار سال پیش برنامه‌ریزی و تلاش شد که ادوار مختلف آن تکمیل‌کننده هم باشند. او با بیان اینکه باتوجه به استقبال تولیدکنندگان، این نمایشگاه توانسته جایگاه خود را در صنعت اسباب‌بازی پیدا کند، ادامه داد: حضور تولیدکنندگان در این نمایشگاه منوط به داشتن شرایط از جمله داشتن استاندارد بالاست تا محصولات حداقل‌های قابل قبولی داشته باشند. از این منظر تولیدکنندگان نیاز است برای رسیدن به این شرایط، روی بخش‌های تحقیق، طراحی و توسعه بازار کار کنند و به این استانداردها برسند.
دبیر نمایشگاه ایران تویکس ۴ با تاکید بر اینکه مهم‌ترین هدف این نمایشگاه این است که تولیدکنندگان استانداردهای لازم را به صورت سالانه برای خود هدف‌گذاری کنند، به بخشی از برنامه‌های طراحی شده برای این دوره نمایشگاه اشاره کرد و به تسنیم گفت: مراسم رونمایی از برخی تولیدات که این شرایط را دارند، از جمله برنامه‌های مدنظر در این چهار روز است. صنعت اسباب‌بازی ایران رقبای جدی در مسیر خود دارد. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده اسباب‌بازی در جهان است که بخش قابل توجهی از تولیدات آن در بازارهای منطقه غرب آسیا توزیع می‌شود. رقبای دیگری نیز در این میدان حضور دارند؛ رقبایی مانند هند که در چند ماه گذشته زیر سایه تعرفه‌های ترامپ بر صنعت اسباب‌بازی چین، به دنبال جذب سرمایه‌گذار بیشتر و توسعه بازار خود هستند. با این حال تولیدات ایران، مزیت‌هایی را نسبت به این رقبای دیرپا دارد؛ از جمله داشتن کیفیت بالا و دسترسی آسان‌تر به بازارهای منطقه‌ای.
به نظر می‌رسد صنعت اسباب‌بازی با داشتن قابلیت‌های فعلی نیز می‌تواند مسیر صادرات را هموارتر طی کند و دایره مصرف‌کنندگان خود را گسترش دهد. تجربه سرمایه‌گذاری و البته «اعتماد» به توان داخلی در دیگر حلقه‌های صنایع فرهنگی نشان داد که با «برنامه‌ریزی»، «پژوهش»، «رصد بازار» و «توسعه ویترین و بازار» در حوزه اسباب‌بازی نیز می‌توان این مسیر را پیمود؛ مواردی که باوجود دیرپا بودن این صنعت، خلأهای جدی در آن احساس می‌شود. بهادری‌فرد مهم‌ترین دلیل عدم توسعه این صنعت مشابه صنعتی مانند اسباب‌بازی را تنوع و تکثر آن عنوان کرد: صنعت اسباب‌بازی متنوع است؛ هم از لحاظ جامعه هدف که از بدو تولد است تا بزرگسالی و هم از نظر مواد اولیه‌ای که استفاده می‌کند. به دلیل این تنوع، توسعه این صنعت نیز کندتر از سایر حوزه‌های صنایع فرهنگی حرکت می‌کند. با این حال به نظر می‌رسد در ۱۰سال گذشته صنعت اسباب‌بازی ایران توانسته موقعیت خود را تثبیت کند و به موفقیت‌های بهتری برسد. به‌گفته او، ظرفیت‌های صنعت اسباب‌بازی امروز با ۱۰سال گذشته اصلا قابل مقایسه نیست. تولیدکنندگان محصولاتی را تولید می‌کنند که اصلا باورپذیر نیست که کار ایران باشد در صورتی که از پروسه طراحی تا بسته‌بندی و توزیع همه دست تولیدکنندگان داخلی است. این موفقیت‌ها در مدت یک دهه گذشته به دست آمده است.
بهادری‌فرد در پاسخ به این پرسش که هدف از برگزاری این نمایشگاه توسعه صنعت اسباب‌بازی داخلی است، مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی این صنعت برای رسیدن به این هدف چیست؟ گفت: موضوع واردات، شاید یکی از مهم‌ترین مسائل تولیدکنندگان باشد. مهم‌ترین رقیب ما در این عرصه، چین است. زمانی که چین در هیچ عرصه‌ای زبانزد نبود و بازار دنیا را به دست نگرفته بود، در صنعت اسباب‌بازی حضور داشت. حضورش در این عرصه قدیمی است و مانند خودرو نیست که اخیرا ایجاد شده است. به همین خاطر ما با یک بلوغ جدی در این حوزه در چین شاهد هستیم. به گفته او، همه این موارد رقابت را سخت می‌کند. با وجود این تولیدکنندگان عرصه را خالی نکرده و امیدواریم این مسیر توسعه را با جدیت بیشتری طی کرده و بتوانند بخش بیشتری از مشکل تامین بازار داخلی را حل کنند.
این فعال صنعت اسباب‌بازی در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر تولیدات داخلی چند درصد بازار ایران را تامین می‌کند، گفت: متاسفانه پژوهش کافی در زمینه صنعت اسباب‌بازی وجود ندارد به همین دلیل ابهام‌ها هم کم نیست. از سوی دیگر بخش قابل توجهی از بازار داخل را کالاهایی پوشش می‌دهند که از راه قاچاق وارد کشور شده‌اند اما در مجموع می‌توان گفت در حال حاضر ۳۰درصد بازار داخل در اختیار تولیدکنندگان ایرانی است در حالی که در یک دهه گذشته این میزان به کمتر از ۱۰درصد می‌رسید. بهادری‌فرد معتقد است، مسیر واردات نسبت به گذشته باز شده، رقابت جدی است و هیچ چتر حمایتی وجود ندارد، با این حال تولیدکنندگان باوجود موانع داخلی مانند قطعی برق و… به کار خود ادامه می‌دهند و دارند کار بزرگی انجام می‌دهند.
چندی پیش نرگس باقری‌زمزدی، مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت، با ارسال نامه‌ای به محمدعلی بهپوری (مدیرکل دفتر واردات گمرک ایران)، از اجرایی شدن بند «م» تبصره (۱) قانون بودجه سال۱۴۰۴ خبر داد؛ بندی که بر اساس آن، واردات اسباب‌بازی و کالاهای فرهنگی مشمول افزایش ۲درصدی حقوق گمرکی می‌شوند. عنوان شد که این اقدام در جهت حمایت از تولیدکننده داخلی صورت می‌گیرد اما بهادری‌فرد معتقد است، مسیر واردات باوجود سیاست‌های گذشته هموارتر شده است. او با بیان اینکه شفافیت لازم در این زمینه موجود نیست و مشخص نیست که الان تعرفه گمرکی چقدر است، گفت: تا دو سال پیش به دلیل مشکل دولت در تامین ارز ترجیحی، اسباب‌بازی ذیل کالاهای غیرضروری و در طبقه دهم تعریف شد. در واقع اساسا وارداتش از مبادی رسمی ممنوع شد. این سیاست البته نه برای بحث حمایت از تولید داخل، که به دلیل مشکل تامین ارز بود. حالا که دولت توانسته این مشکل را تا حدودی حل کند، وارداتش نیز آزاد است.
به نظر می‌رسد صنعت اسباب‌بازی ایران با گسترش چتر حمایتی، به رسمیت شناخته شدن آن توسط نهادهای فرهنگی، توسعه پژوهش و شناخت ظرفیت‌های داخلی می‌تواند به یکی از امیدهای صنایع فرهنگی کشور در یک دهه آینده تبدیل شود. از سوی دیگر اقلام تولید ایران به دلیل رعایت استانداردهای بهداشتی و داشتن کیفیت مطلوب، در چند سال گذشته توانسته اعتماد خانواده‌های ایرانی را به خود جلب کند و سهم بیشتری از سبد خانواده‌ها را به خود اختصاص دهد.
دوره آزمون و خطا در صنایع فرهنگی به اتمام رسیده، آن هم در شرایطی که کشورهای همسایه تلاش دارند در این عرصه فعال شوند و سرمایه‌گذاران جدی از چین و هند گرفته تا ویتنام و… تلاش دارند سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص دهند. به‌گفته کارشناسان، اقتصاد صنایع خلاق در دنیا با تولید ناخالص داخلی ۲تریلیون دلاری مواجه است که معادل ۶درصد از تولید ناخالص داخلی کل اقتصاد جهان است. این صنعت با رشد ۳۰درصدی توانسته ۵۰میلیون شغل در جهان ایجاد کند که البته نیمی از شاغلان این صنعت را زنان تشکیل می‌دهند. در این میان سهم قابل توجهی از گردش مالی صنایع خلاق به صنعت اسباب‌بازی اختصاص دارد به طوری که بنا بر آمار منتشر شده، درآمد این صنعت در جهان در سال۲۰۲۲ حدود ۱۲۲میلیارد دلار بوده است. اهمیت سرمایه‌گذاری بر صنعت اسباب‌بازی گذشته از بعد اقتصادی و اشتغال‌آفرینی، از منظر فرهنگی نیز حائزاهمیت است.
