جنگ تراشه‌ها

جهان‌صنعت– آمریکا در تلاش است زنجیره تامین مواد معدنی حیاتی، نیمه‌رساناها و تراشه‌ها را تقویت و فضایی امن را ایجاد کند تا برای رقابت در زمینه هوش‌مصنوعی با چین آمادگی لازم را داشته باشد. درهمین رابطه این کشور قصد دارد با هشت‌کشور متحد شامل ژاپن، کره جنوبی، سنگاپور، هلند، بریتانیا، اسرائیل، امارات‌متحده‌عربی و استرالیا توافقاتی انجام دهد تا زنجیره تامین مواد معدنی حیاتی (critical minerals)، تولید و ساخت تراشه، زیرساخت‌های مرتبط با AI و لجستیک مربوطه را مستحکم کند. گفتنی است این ابتکار در راستای کاهش وابستگی به چین در تامین مواد حیاتی و سخت‌‌افزارهای پیشرفته انجام می‌شود.

مواد معدنی حیاتی مانند عناصر نادر خاکی (rare earths) ، فلزاتی مثل لیتیم، کبالت و… برای ساخت تراشه‌ها، باتری‌ها، موتورها، آهنرباها، ادوات دفاعی، خودروهای برقی و فناوری‌های پیشرفته کاربرد دارند؛ تا جایی که گفته می‌شود این مواد پایه و ضروری برای صنعت فناوری هستند. زنجیره تامین این مواد اما به چند کشور به‌ویژه چین وابسته است. طبق گزارش‌ها چین بیشترین ظرفیت جهانی پالایش عناصر کمیاب و آهنرباها را در اختیار دارد. درمقابل کشورهای دیگر سهم بسیار کمتری دارند. این تمرکز قدرت نتیجه‌‌اش آن شده است که کشورهایی مثل آمریکا و متحدانش در معرض ریسک زنجیره تامین، وابستگی استراتژیک و احتمالی ممنوعیت صادرات یا کنترل عرضه قرار گیرند. در این بین اما هدف آمریکا و متحدان امنیت تامین است. حالا آمریکا به دنبال آن است که تامین مواد معدنی حیاتی را متنوع کند و وابسته به چین نباشد. این کشور خواهان آن است تولید نیمه‌رسانا، ساخت تراشه و نهایتا تجهیزات هوش‌مصنوعی را در کشورهای متحد گسترش دهد. با این روش از نیروهای محرک اقتصادی و امنیتی در زمینه فناوری و دفاع حمایت کند بدون اینکه تحت فشار یا اعمال کنترل از سوی کشوری واحد باشد. این اقدام نشان‌دهنده آغاز مرحله جدیدی از رقابت جهانی تکنولوژی، مواد خام و زنجیره تامین است. اگر این سیاست موفق باشد ترکیبی از کشورها نه فقط آمریکا می‌توانند در تولید فناوری پیشرفته وابستگی کمتری به چین داشته باشند. به‌عبارتی نبرد آینده بر سر دسترسی و کنترل مواد معدنی حیاتی، توانایی ساخت تراشه و محصولات فناورانه است. البته آمریکا اعلام کرده که به‌دنبال رابطه‌ای مثبت و باثبات با چین بوده اما آماده رقابت نیز است و می‌خواهد مطمئن شود شرکت‌ها بتوانند به توسعه فناوری‌های تحول‌ آفرین ادامه دهند بدون آنکه درگیر وابستگی‌های اجباری شوند؛ تلاش‌هایی که عمدتا برای کاهش وابستگی غرب به چین انجام شده است. با این حال آمریکا و دیگر کشورها تاکنون نتوانستند سلطه چین بر عرضه عناصر نادر خاکی را بشکنند.

کاهش وابستگی به چین

به‌گفته عالی‌ترین مقام وزارت خارجه آمریکا در حوزه امور اقتصادی، ایالات‌متحده قصد دارد با هشت‌کشور متحد خود توافق‌هایی را در قالب تلاشی تازه برای تقویت زنجیره‌ تامین مواد معدنی حیاتی برای تراشه‌های رایانه‌ای و مواد موارد مورد نیاز برای فناوری هوش‌مصنوعی دنبال کند. به‌گفته جیکوب هلبرگ، معاون وزیر خارجه در امور اقتصادی این ابتکار که بر تلاش‌هایی از زمان نخستین دولت ترامپ بنا شده همزمان با تلاش آمریکا برای کاهش وابستگی به چین آغاز می‌شود. این روند با نشستی در کاخ سفید در ۱۲دسامبر میان ایالات‌متحده و همتایانی از ژاپن، کره جنوبی، سنگاپور، هلند، بریتانیا، اسرائیل، امارات‌متحده‌عربی و استرالیا کلید می‌خورد. هلبِرگ که پیشتر مشاور شرکت پالانتیر تکنالوجیز بود، گفت که این نشست بر دستیابی به توافق در حوزه‌های انرژی، مواد معدنی حیاتی، تولید پیشرفته تراشه، زیرساخت‌های هوش‌مصنوعی و لجستیک حمل‌ونقل متمرکز خواهد بود. او توضیح داد که این کشورها به دلایلی انتخاب شدند که از حضور شرکت‌های مهم تولیدکننده نیمه‌رسانا گرفته تا برخورداری از منابع  مواد معدنی حیاتی را شامل می‌شود.

نبرد دوگانه میان آمریکا و چین

هلبِرگ گفت: کاملا روشن است که رقابت هوش‌مصنوعی اکنون یک نبرد دوگانه میان آمریکا و چین است. می‌خواهیم رابطه‌ای مثبت و باثبات با چین داشته باشیم اما آماده رقابت نیز هستیم و می‌خواهیم مطمئن شویم شرکت‌های ما بتوانند به توسعه فناوری‌های تحول‌آفرین ادامه دهند بدون آنکه درگیر وابستگی‌های اجباری شوند.

نظر هلبِرگ بر سال‌ها تلاش دولت‌های پیشین برای تقویت زنجیره تامین مواد معدنی حیاتی تکیه دارد؛ تلاش‌هایی که عمدتا برای کاهش وابستگی غرب به چین انجام شده بود. وزارت خارجه آمریکا در نخستین دولت ترامپ «ابتکار حکمرانی منابع انرژی ایالات‌متحده» را برای تامین زنجیره‌های تامین مواد معدنی حیاتی مانند لیتیوم و کبالت راه‌اندازی کرد. دولت بایدن نیز «مشارکت امنیت مواد معدنی» را با هدف هدایت سرمایه‌گذاری خارجی و تخصص غربی به بخش معدن کشورهای در حال ‌توسعه آغاز کرد. با این حال آمریکا و دیگر کشورها تاکنون نتوانستند سلطه چین بر عرضه عناصر نادر خاکی را بشکنند. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی چین بیش از ۹۰درصد ظرفیت جهانی پالایش عناصر نادر خاکی و آهنرباهای دائمی را در اختیار داشته درحالی‌که مالزی با ۴درصد در رتبه دوم قرار دارد. هرچند چین در اوایل اکتبر کنترل‌های سختگیرانه‌تری بر صادرات عناصر نادر خاکی اعلام کرده اما پس از دیدار ترامپ و رییس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ با تعلیق یک‌ساله این محدودیت‌ها موافقت کرد. هلبِرگ گفته که برخلاف فضای ابتکاری که در دوران بایدن وجود داشت که بر بیش از ۱۲کشور متمرکز بوده تمرکز او بر کشورهای تولیدکننده است. او افزود که ابتکار دولت نخست ترامپ بر مواد معدنی حیاتی متمرکز بود و پیش از انتشار عمومی پلتفرم‌های هوش‌مصنوعی مانند ChatGPT اجرا می‌شد؛ درحالی‌که طرح جدید همه لایه‌های فناوری مرتبط با هوش‌مصنوعی را در بر می‌گیرد نه فقط یک بخش را. هلبِرگ پیشتر مشاور ارشد مدیرعامل پالانتیر، الکس کارپ بود و همچنین از بنیانگذاران نشست « هیل و ولی» شامل رهبران فناوری و قانونگذاران آمریکایی در حوزه چالش‌های امنیت ملی به‌ویژه رقابت با چین و پیشرفت فناوری‌هایی مانند هوش‌مصنوعی محسوب می‌شود. البته او همکاری با متحدان قابل اعتماد در چارچوب این ابتکار هوش‌مصنوعی را یک استراتژی «آمریکامحور» توصیف کرد و نه راهبردی واکنشی نسبت به چین.

هلبِرگ گفت: «کشورهای مشارکت‌کننده تاثیر تحول‌آفرین هوش‌مصنوعی را درک می‌کنند(چه بر اندازه اقتصاد یک کشور و چه بر قدرت نظامی آن) و آنها می‌خواهند بخشی از جهش هوش‌مصنوعی باشند.»