توریسم نامتوازن
نادر نینوایی– یکی از چالش‌های جدی امروز گردشگری کشور نبود توازن در صنعت است. از سویی به سبب تحریم‌ها و روابط دیپلماتیک پرتنش، دست کشور از جذب انبوه گردشگران خارجی کوتاه مانده و از سوی دیگر سونامی سفرهای داخلی در نوروز نفس مقاصد گردشگری کشور را تنگ کرده است.
امروز نوار شمالی ایران به سبب حجم بالای سفرها با مشکلات جدی نظیر تولید حجم بالای زباله، ترافیک و بسیاری مسائل دیگر رو‌به‌رو است. این در حالی است که بسیاری از مقاصد دارای ظرفیت بالا از کهگیلویه و بویر‌احمد گرفته تا ایلام و کردستان مغفول مانده‌اند و نتوانسته‌ایم در زمینه جذب گردشگر به این مقاصد کمتر شناخته شده عملکرد مطلوبی داشته باشیم.
در ایام نوروز برخی مقاصد نظیر جزیره هرمز با بحران گردشگری انبوده مواجه می‌شوند و در سوی مقابل مقاصدی نظیر آذربایجان غربی یا خراسان‌رضوی با وجود پتانسیل‌های بالا در حوزه توریسم، ناشناخته باقی می‌مانند.
نبود توازن در گردشگری ایران اما محدود به این موارد نیست و دامنه بسیار گسترده‌تری دارد و به نظر می‌رسد تا زمانی که مفاهیم گردشگری پایدار و سبز به شکل جدی طرف توجه قرار نگیرند و در قوانین و آیین‌نامه‌های دولتی به عنوان الزامات گنجانده نشوند، نمی‌توان به بهبود شرایط در صنعت گردشگری کشور چندان خوشبین بود.
ظرفیت‌های بالای اقلیمی کشور
محمد جهانشاهی، دبیر کمیته ملی طبیعتگردی و گردشگری سبز ضمن تاکید بر ظرفیت‌های بالای اقلیمی کشور و امکان استفاده از این پتانسیل برای رونق گردشگری به «جهان‌صنعت» گفت: ایران به لحاظ تنوع اقلیم جزو کشورهایی است که حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. از ۱۱اقلیم برجسته دنیا ۹مورد آن در کشورمان وجود دارد. هم گرم‌ترین نقطه کره‌زمین در بیابان لوت ایران واقع شده و هم مناطق مرتفعی در کشور قرار داشته که دمای هوای بسیار پایین و یخبندان‌های سنگین دارند.
وی افزود: برای هر سلیقه‌ای در ایران مقاصد گردشگری وجود دارد و لازم است برای تحقق جریان گردشگری زیرساخت‌ها مهیا باشد. در نظر داشته باشید که در نوروز ۲۲میلیون تقاضا برای بلیت قطار وجود دارد اما امکان تامین این میزان تقاضا را نداریم. امروز بیش از ۷۵درصد سفرهای مردم با خودروهای شخصی انجام می‌گیرد که نتیجه فراهم نبودن زیرساخت‌ها (در حوزه حمل‌ونقل) است.
بحران گردشگری انبوه در برخی مقاصد
در شرایطی که بسیاری از مقاصد گردشگری ایران ناشناخته مانده‌اند، در برخی ایام سال ازجمله در نوروز برخی دیگر از مقاصد با بحران گردشگری انبوه مواجه می‌شوند.
جهانشاهی ضمن اشاره به بحران گردشگری انبوه در مناطقی نظیر جزیره هرمز گفت: ناهماهنگی‌ها در تامین زیرساخت‌ها و مدیریت مقاصد موجب می‌شود جزیره هرمز که خودش جمعیت ۳ یا ۴هزار نفری دارد در یک روز بیش از ۲۰هزار گردشگر ورودی داشته باشد. نتیجه این وضعیت آن می‌شود که چالش‌های مدیریت پسماند ایجاد شده و زباله‌های تولیدی گردشگران مساله‌ساز شود. در بعضی از ماه‌های سال تا یک میلیون شیشه نوشیدنی تولید داخل وارد هرمز می‌شود و این خود باعث ایجاد انبوهی از زباله است.
وی افزود: یکی از مشکلات اساسی ما این است که سطح مشارکت مردم برای پیشبرد یک برنامه و شکل‌گیری یک روند در کشور دچار مشکل جدی است. این در حالی است که گردشگری پایدار باید مبتنی بر مشارکت ذی‌نفعان باشد.
چرخه معیوب در هتلداری
دبیر کمیته ملی طبیعتگردی و گردشگری سبز وزارت گردشگری خاطرنشان کرد: به نظرم اینکه تلاش نکنیم در حوزه‌هایی نظیر هتلداری مصارف‌مان بهینه شود و از سوی دیگر به دنبال کاهش هزینه‌های آب، برق و انرژی باشیم، نشان می‌دهد که چرخه اقدامات‌مان دچار مشکل است. زمانی باید تلاش کنیم که هزینه هتل‌هایمان کاهش یابد که از سوی مقابل برای بهینه‌سازی مصرف آن هم تلاش کرده باشیم.
وی افزود: «یکی از دغدغه‌های اصلی که دولت در این سال‌ها داشته این است که وقتی برنامه بودجه سالانه تصویب می‌شود تا جای ممکن هزینه‌های بخش گردشگری کاهش یابد. تلاش‌های زیادی در این جهت از سوی بخش حاکمیتی و خصوصی گردشگری شده، بنابراین تلاش بر این بوده که اگر هزینه گاز چند برابر می‌شود، این هزینه‌ها برای مراکز اقامتی در کف قیمت باقی بماند. در خصوص هزینه آب هم که مصرف آن همواره در هتل‌ها بالاتر از معمول است به دنبال کاهش هزینه‌های تعریف شده برای هتل‌ها هستیم. به نظرم این روند دچار اشکال است و باید تلاش کنیم مصرف در هتل‌ها بهینه شود و آن وقت کوشش کنیم که هزینه‌های مصرفی پایین بیاید و تاب‌آوری صنعت گردشگری بالاتر برود. تصور می‌کنم صنعت گردشگری هم باید به بحث گردشگری پایدار و سبز به عنوان یک مسوولیت اجتماعی، نگاه جدی‌تری داشته باشد. به نظرم اصلی‌ترین آورده تغییر نگاه‌ها برای خود فعالان صنعت گردشگری خواهد بود.»
لزوم تعریف الزامات قانونی
نگاهی کلی به وضعیت کنونی صنعت گردشگری ایران گویای نبود توازن در این صنعت است. طبیعی است که بیشترین آسیب این نبود توازن هم به خود فعالان و سرمایه‌گذاران صنعت وارد می‌آید.
برای اصلاح این وضعیت به نظر می‌رسد تعریف الزامات قانونی نظیر ضروری بودن رعایت اصول گردشگری پایدار در ساخت و مدیریت هتل‌ها باید مد نظر قرار گیرد. بحث مدیریت مقاصد و معرفی مقاصد کمتر شناخته شده کشور ازجمله مواردی است که می‌تواند موجب افزایش سفرها به نقاط کم‌مسافر و کاهش حجم سفرها به مقاصد شلوغ شود و آسیب‌های گردشگری انبوه را به حداقل برساند.
باید اذعان داشت برای بهبود وضعیت گردشگری در ایران، ضروری است که به توازن در جذب گردشگران توجه شود و زیرساخت‌های لازم برای مدیریت بهتر مقاصد و بهینه‌سازی مصرف انرژی در مراکز اقامتی به شکل جدی مد نظر قرار گیرد. مشارکت فعالان صنعت و ذی‌نفعان در روندهای گردشگری پایدار ازجمله مواردی است که غفلت از آن آثار و پیامدهای نامناسبی در بر دارد و لازم است مورد توجه قرار گیرد.
