توریسم ایران در سایه رقبای منطقه‌ای
جهان صنعت– براساس گزارش ATM Travel Trends Report 2025 که به تازگی منتشر شده است، پیش‌بینی می‌شود درآمدهای گردشگری در سراسر خاورمیانه تا سال ۲۰۳۰ به ۳۵۰میلیارد دلار آمریکا در سال برسد. این برآورد نشان‌دهنده افزایش ۵۰درصدی درآمدهای از محل گردشگری نسبت به سال ۲۰۲۴ است.
براساس این گزارش، منطقه خاورمیانه در مسیر رشد سالانه بیش از ۷درصد است و پیش‌بینی شده که این روند تا سال ۲۰۳۰ تداوم داشته باشد. افزایش کم‌سابقه تقاضا برای گردشگری تفریحی، تجاری، لوکس و ورزشی ازجمله عواملی بوده که موجب شکل‌گیری این انتظارات خوشبینانه شده است. این پیش‌بینی، گواه آن است که خاورمیانه سریع‌ترین رشد را در صنعت گردشگری و سفر تجربه خواهد کرد و گواه تلاش‌های استراتژیک کشورهای منطقه برای تنوع بخشیدن به اقتصاد گردشگری و ایجاد زیرساخت‌های جدید در این بخش است.
یکی دیگر از عوامل رشد کم‌سابقه گردشگری خاورمیانه را باید چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی و استراتژی گردشگری امارات متحده عربی و هدف‌گذاری این کشور برای سال ۲۰۳۱ دانست. برنامه‌های این دو کشور می تواند سهم گردشگری از تولید ناخالص داخلی را به شکل جدی بهبود بخشد و در عین حال موجب ارتباط بین‌المللی و افزایش جذابیت خاورمیانه به عنوان یک مقصد گردشگری شود. در میان این رقابت منطقه‌ای بین عربستان سعودی و امارات متحده عربی در صنعت توریسم، اما وضعیت کنونی گردشگری ایران به گونه‌ای است که نمی‌توان چندان امیدوار بود که کشورمان بتواند هم‌راستا این کشورها به رقابت پرداخته و افزایش قابل ملاحظه درآمد از محل گردشگری ورودی را تجربه کند.
سفرهای ورودی در مسیر توسعه سریع
انتظار می‌رود گردشگری ورودی به خاورمیانه تا سال۲۰۳۰ رشد قابل ملاحظه‌ای را تجربه کند که این امر به دلیل بهبود ارتباط، برگزاری رویدادهای مهم در منطقه و افزایش تقاضا از بازارهای اصلی در آسیا، آفریقا و اروپاست.
مسافران اروپایی در حال حاضر ۵۰درصد از کل ورودهای تفریحی بین‌المللی را تشکیل می‌دهند و هند و بریتانیا به عنوان دو کشور گردشگرفرست در این بازار، اهمیت شایان توجهی دارند. پیش‌بینی می‌شود چین که از نظر اعزام گردشگران بین‌المللی رتبه سوم را دارد، هزینه‌های سفرهای تفریحی منطقه‌ای خود را تا سال ۲۰۳۰ تا ۱۳۰درصد افزایش دهد.
افزون بر این براساس گزارش اخیر ATM برآورد می‌شود تعداد شب‌های اقامت بازدیدکنندگان منطقه خاورمیانه از بازارهای آسیا و اقیانوسیه و آفریقا در پنج سال آینده بیش از دو برابر شود که این امر به دلیل بهبود مسیرهای هوایی، گسترش سیاست‌های ویزا و کمپین‌های بازاریابی هدفمند از سوی هیات‌های ملی گردشگری است. باید توجه داشت که این تقاضای رو به رشد بین‌المللی با گسترش قابلیت‌های حمل و نقل هوایی همسو است.
براساس اعلام سازمان هواپیمایی کشوری امارات متحده عربی، چهار شرکت هواپیمایی شاخص منطقه – امارات، اتحاد ایرویز، قطر ایرویز و عربستان سعودی- در مجموع نزدیک به ۷۸۰ سفارش هواپیما به ایرباس و بوئینگ داده‌اند تا تقاضای فزاینده برای سفرهای کوتاه و بلندمدت به خاورمیانه را برآورده کنند.
در حالی که عربستان، قطر و امارات، سفرهای هوایی به خاورمیانه را در مشت خود گرفته‌اند اما کمبودهای ناوگان هواپیمایی ایران و زمینگیر شدن هواپیماهای کشورمان تبدیل به پاشنه‌آشیل گردشگری ایران شده است و مانعی جدی در راه توسعه توریسم در کشور محسوب می‌شود.
سفرهای تجاری محرک اصلی رشد
یکی از روندهای برجسته در خاورمیانه، افزایش سریع سفرهای تجاری است. براساس گزارش ATM پیش‌بینی می‌شود سفرهای تجاری در خاورمیانه، در پنج سال آینده ۵/۱برابر سریع‌تر از میانگین جهانی رشد کند. جغرافیای استراتژیک خاورمیانه- که در محل اتصال اروپا، آسیا و آفریقا قرار دارد- این منطقه را قادر کرده اس تا به عنوان مکانی مناسب برای برگزاری کنفرانس‌ها، نمایشگاه‌ها و رویدادهای شرکتی بین‌المللی باشد.
براساس استراتژی ملی گردشگری امارات‌متحده عربی ۲۰۳۱، سفرهای تجاری برای گسترش اقتصاد گردشگری این کشور ضروری بوده و البته در این کشور سرمایه‌گذاری برای سفرهای «تفریحی» هم به طور پیوسته در حال افزایش است.
دانیل کرتیس، مدیر نمایشگاه ME در بازار سفر عربی معتقد است: «سفر تجاری دیگر محدود به یک بخش خاص نیست. با مکان‌های جدید، شهرهای هوشمند و ارائه خدمات مهمان‌نوازی یکپارچه، منطقه خاورمیانه در حال تعریف مجدد دیدگاه شرکت‌های جهانی و برگزارکنندگان رویداد در مورد خاورمیانه است.»
تعریف منطقه خاورمیانه به عنوان میزبان رویدادهای بزرگ، از جمله نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۰ دوبی و جام‌جهانی فوتبال ۲۰۳۴ در عربستان سعودی، جایگاه جهانی خاورمیانه را ارتقا داده و ترافیک ورودی مرتبط با تجارت را تسریع می‌کند.
در میان برنامه‌های بلندپروازانه امارت متحده عربی و عربستان سعودی اما ایران به سبب تحریم‌های بین‌المللی و کش‌دار شدن مذاکرات هسته‌ای و تنش‌های موجود، شرایط ایده‌آلی برای رقابت با رقبای منطقه‌ای خود ندارد و به نظر نمی‌رسد بتوانیم در زمینه جذب گردشگران بین‌المللی با عربستان و امارات رقابت داشته باشیم.
افزایش سفرهای لوکس و حضور گردشگران ثروتمند در منطقه
به لحاظ درآمدزایی، سفرهای لوکس همچنان از سایر بخش‌های گردشگری وضعیت مطلوب‌تری دارند. امروز مقاصد برند شده خاورمیانه نظیر دوبی، تعداد فزاینده‌ای از افراد ثروتمند را که به دنبال تجربیات شخصی‌سازی شده و سطح بالا هستند، جذب می‌کنند. طبق گزارش ATM، ۶۰درصد از مسافران خاورمیانه به طور قابل توجهی هزینه‌های بالایی برای تجربیات لوکس صرف می‌کنند، در حالی که این رقم در میان مسافران سایر مناطق جهان کمتر از ۴۰درصد است.
امروزه سرمایه‌گذاری در مهمان‌نوازی لوکس، ستون اصلی برنامه‌های توسعه ملی امارات متحده عربی است. به عنوان مثال، دوبی و ابوظبی میزبان نزدیک به ۱۰۰هتل از ۱۷۰هتل لوکس خاورمیانه بوده و ۲۲هتل دیگر نیز در حال ساخت هستند.
این در حالی است که قدیمی شدن هتل‌های ۵ستاره ایران از هتل‌های هما و لاله گرفته تا بخش بزرگی از دیگر هتل‌های کشور، تبدیل به چالشی لاینحل شده است. از سوی دیگر دیگر تنش‌ها با غرب، برخی محدودیت‌های اجتماعی، عدم دسترسی به سیستم اعتباری بانک‌های جهانی و مسدود بودن برخی شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار در ایران در کنار ایران هراسی موجود، باعث شده مسافران لوکس چندان رغبتی به سفر به ایران نشان ندهند.
در همین حال پروژه‌های گیگا عربستان سعودی – شامل NEOM، Red Sea Global و Diriyah Gate – با هدف بازتعریف تجمل تجربی در مقیاس جهانی و همسو با اهداف وزارت گردشگری عربستان سعودی در حال اجرا هستند.
براساس گزارش ATM پیش‌بینی می‌شود هزینه‌های جهانی برای مهمان‌نوازی تفریحی لوکس تا سال ۲۰۲۸ به ۳۹۰میلیارد دلار آمریکا برسد و خاورمیانه سهم فزاینده‌ای از این بازار را به خود اختصاص دهد. انتظار می‌رود گردشگری ورزشی تا سال ۲۰۳۰، ۶۳درصد رشد کند.
یکی از عوامل اصلی شتاب گردشگری در این منطقه، صنعت ورزش و سرگرمی است. پس از موفقیت جهانی رویدادهایی مانند جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ قطر، این منطقه در حال بهره‌برداری از تخصص و زیرساخت‌های خود برای تبدیل شدن به قطبی برای رویدادهای ورزشی بین‌المللی ازجمله فرمول۱ و مسابقات جهانی گلف است.
براساس برآوردها، گردشگری ورزشی در خاورمیانه تا سال ۲۰۳۰، ۶۳درصد رشد خواهد کرد و مستقیما به رزرو هتل، تقاضای پرواز و خدمات جانبی مانند رستوران، خرده‌فروشی و مدیریت رویدادها کمک خواهد کرد؛ رشدی که البته به احتمال زیاد ایران تا حدود زیادی به سبب چالش‌های موجود خصوصا در حوزه روابط دیپلماتیک از آن محروم خواهد ماند.
باید اذعان داشت که گزارش روندهای سفر ATM 2025 آنچه را که رهبران منطقه‌ای مدت‌هاست پیش‌بینی کرده‌اند، تایید می‌کند. خاورمیانه دیگر فقط یک نقطه ترانزیت نیست بلکه به سرعت در حال تبدیل شدن به یک مقصد مستقل است. از سوی دیگر با توجه به سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک، تمرکز بر پایداری و مشارکت‌های جهانی، این منطقه در موقعیت مناسبی برای دستیابی به درآمد ۳۵۰میلیارد دلاری از محل گردشگری تا سال ۲۰۳۰ قرار دارد و حتی هیچ بعید نیست که بتواند از این رقم هم فراتر برود. برای ایران اما پیشرفت و درآمدزایی از محل گردشگری در گرو بهبود روابط دیپلماتیک، رفع ایران‌هراسی، ارتقای زیرساخت‌های اقامتی و حمل‌و‌نقل و مجموعه‌ای از پیش‌شرط‌های دیگری است و با توجه به روند کنونی، نمی‌توان چندان به آینده صنعت توریسم کشور خوشبین بود.
