تنفس در هوای سمی
پویا اصلباغ– چند هفتهای است که غبار و دود آسمان شهرهای کشور را تسخیر کرده و روزبهروز نیز شرایط وخیمتر میشود. باوجود بارش پراکنده و کوتاهمدت در برخی از کلانشهرها مانند تهران همچنان هوای آلوده تداوم داشته و بهتبع آن سلامت شهروندان نیز به خطر افتاده است. درچنینشرایطی یکی از مهمترین پرسشها میزان مرگومیر ناشی از آلودگی هوا بوده که طی چند روز اخیر متاسفانه رشد پیدا کرده است. مهدی بابایی، رییس کمیته ایمنی شورای شهر تهران سهشنبه گذشته درجریان جلسه شورا گفت:« میانگین فوتی روزانه در تهران ۱۸۰نفر بود که امروز به ۲۲۰نفر افزایش یافته است. این افزایش ۲۰درصدی طی یکماه نشاندهنده وضعیت بحرانی آلودگی هواست.»
وی با ابراز نگرانی از این وضعیت ادامه داد: «در شرایط فعلی حکمرانی نمیتوانیم امیدی به تغییرات اساسی در وضعیت آلودگی هوا داشته باشیم. سالهاست که قوه مجریه به وظایف خود در کاهش آلودگی هوا بهطور کامل عمل نکرده و قوه مقننه نیز به اندازه کافی نظارت نمیکند. این شرایط نشان میدهد که حکمرانی در این زمینه باید اصلاح شود.» این سخن عضو شورای شهر بدین معناست که بحران آلودگی هوا در کشور ازجمله پایتخت به مرز یک فاجعه رسیده و سیاستهای مقابله با آلایندگی جوی شکست خورده است.
افزایش روزهای ناسالم
براساس اعلام احمد طاهری، رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیطزیست تعداد روزهای ناسالم یعنی شاخص بالاتر از عدد۱۰۰ درعمده کلانشهرهای کشور نسبت به سال۱۴۰۳ افزایش یافته است. روزهای ناسالم در تهران ۵۷درصد، کرج ۵۵درصد، تبریز ۱۰۰درصد، مشهد ۱۶۱درصد و اهواز ۶۸درصد افزایش یافته است. در شهر تهران بهنسبت سال گذشته روزهای ناسالم برای گروههای حساس از ۷۷روز به ۱۰۶روز رسیده و ۳۸درصد و روزهای ناسالم از سهروز به ۱۸روز افزایش یافته است. در سال گذشته وضعیت بسیار خطرناک تجربه نشد اما در سال۱۴۰۴ دو روز بسیار ناسالم و دو روز بسیار خطرناک تجربه شد. البته آلودگی روزهای خطرناک و بسیار ناسالم بهدلیل گرد و غبار در محدوده شهر تهران اتفاق افتاد.
آمار بالای مرگومیر
همانطور که پیشتر اشاره شد میزان مرگومیر ناشی از آلودگی هوا افزایش یافته و این مساله نگرانیهای زیادی را درخصوص بحران فعلی ایجاد کرده است. ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در گفتوگو با «جهانصنعت» تشریح کرد: برنامه شورا در برنامهچهارم تحول و پیشرفت شهر تهران که از ابتدای۱۴۰۱ باید اجرایی میشد و پایان آن نیز امسال بوده شامل دوفصل اختصاصی درباره حملونقل عمومی و محیطزیست و آلودگی هواست. یعنی ما ۵۷حکمِ برنامه چهارم را به این دو موضوع مهم اختصاص دادیم. اتفاقا فصل حملونقل نیز بهطور دقیق در راستای کاهش آلودگی هوا و ارتقای کیفیت محیطزیست بوده پس برنامه ما مشخص است. وی افزود: طبیعتا نمیتوانم باتوجه به محدودیت زمانی این ۵۷حکم را تکبهتک ارائه داده یا بخوانم اما بهعنوان نمونه قرار بوده تا پایان برنامه ۳۰هزاردستگاه موتورسیکلت برقی در شهر تهران جایگزین موتورهای انژکتوری شود که هوا را آلوده میکنند. قرار بر این بوده ۴۰هزاردستگاه از ۸۰ هزاردستگاه تاکسی شهر تهران نیز نوسازی، تاکسیهای فرسوده از رده خارج و تاکسیهای نو جایگزین شوند. در بحث اتوبوس نیز به همین شکل قرار بوده ۷هزارو۵۰۰دستگاه اتوبوس نو تا پایان برنامه وارد شهر تهران شود.
عدم اجرای برنامهها برای کاهش آلودگی هوا
امانی ادامه داد: در فصل کاهش آلودگی هوا نیز احکام زیادی وجود دارد که یکیدو مورد را بهعنوان نمونه عرض میکنم: مثلا قرار بوده سیاهه و ضرایب انتشار منابع آلاینده متحرک و ثابت بهروزرسانی، طرح جامع فضای سبز شهر تهران تهیه شود یا کمربند سبز پیرامون شهر با استفاده از گونههای مقاوم و کم آب توسعه پیدا کند. از این دست احکام فراوان است. برنامه مشخص بوده، ابلاغ شده و در بودجههای سالانه نیز برای همه این موارد اعتبار تعیین و ابلاغ شده اما اینکه چقدر این برنامه اجراشده جای سوال داشته و محل تامل است. با پیگیریهایی که چند بار انجام و تذکر دادم قرار شده شهرداری در شورای شهر حاضر شود و از عملکرد خود در برنامه چهارم گزارش ارائه دهد.
این عضو شورای شهر با تایید فوتیهای اخیر بر اثر آلایندگی جوی گفت: طبق گفتههای آقای بابایی، فوتیها روزانه ۴۰نفر افزایش پیدا کرده و این عدد بسیار قابلتوجه است. وزارت بهداشت هم اخیرا تایید کرده که تعداد مرگومیر در ایام آلودگی هوا افزایش پیدا میکند.
عوامل اصلی آلودگی هوای پایتخت
امانی افزود: اخیرا سازمان حفاظت محیطزیست گزارشی ارسال کرده و هفت، هشتعامل اصلی آلودگی هوای تهران را اعلام کرده است. مهمترین آنها وارونگی هواست و پس از آن آلایندههای ناشی از وسایل نقلیه مانند خودروها، موتورسیکلتهای کاربراتوری و انژکتوری فرسوده، کامیونهایی که شبها تردد کرده و تعداد زیادی از آنها نیز از رده خارج هستند و آلودگی فراوانی تولید میکنند. حداقلِ اعلامشده ۶۰درصد و حداکثر ۸۰درصد عامل آلودگی هوا در تهران مربوط به همین وسایل نقلیه متحرک است. طبیعتا عوامل دیگری هم وجود دارد. زبالهسوزیهایی که در جنوب شهر صورت میگیرد و تعداد آنها کم نیست. کیفیت پایین خودروها نیز که واضح است. از ۸۰هزارتاکسی شهر تهران بیش از ۸۰درصد عمر مفیدشان را پشتسر گذاشتند یا اتوبوسهایی که حتی شهرداری از آنها استفاده میکند بخش عمدهشان فرسوده و از رده خارج شدهاند. همه اینها عوامل اصلی آلودگی هستند.
سیاستهای شکستخورده مقابله با آلودگی هوا
این عضو شورای شهر تهران در بخشی از صحبتهای خود به اجرای سیاستهای مقابله با آلودگی هوا مانند تعطیلی مدارس و زوجوفردکردن خودروها نیز پرداخته و توضیح داد: درهمین چندروز که مدارس و دانشگاهها تعطیل بود و ادارات غیرحضوری یا با یکسوم ظرفیت فعالیت میکردند تغییری در وضعیت هوای تهران مشاهده نشد. وارونگی هوا آنقدر سنگین است که حتی اگر تردد کمی کاهش پیدا کند آلایندگی همچنان ادامه دارد. این سیاستهای مقطعی اصلا جوابگو نیست و حتما باید تغییر کند. آلودگی هوای تهران نیاز به یک برنامه دارد. تجربه جهانی میگوید شهرهای زیادی مانند تهران یا حتی بدتر با برنامههای ۵تا۱۰ساله به شهرهای پاک تبدیل شدند. این کار نیاز به اعتبار، برنامه و متولی دارد. وقتی تنها با اقدامات مقطعی آنهم فقط زمانی که شاخص آلودگی بالای۱۶۰ میرود به فکر میافتیم قطعا به نتیجه نمیرسیم. وقتی باران یا باد آمده و شهر تمیز شده همه چیز فراموش میشود تا حادثه بعدی. با این روش بحران هیچوقت حل نخواهد شد.
امانی تصریح کرد: ۲۳دستگاه در قانون هوای پاک مسوول هستند. اکنون سوال این است که چه کسی باید این ۲۳دستگاه را جمع کرده، از آنها گزارش بگیرد و عملکردشان را رصد کند. جالب است که همه این دستگاهها مدعی هستند کار خود را انجام دادند. هیچیک از دستگاهها وظیفهشان را انجام ندادند. در این هفت تا هشتسال اخیر کمتر از ۶تا ۷هزارخودرو اسقاط کردیم آن هم در کل کشور و تهران که سهمش از این هم کمتر است. درحالیکه چندمیلیونخودروی فرسوده درحال تردد داریم. قرار بوده موتور سیکلتهای انژکتوری دیگر تولید و وارد خیابانها نشود اما هرروز شاهد ورودشان هستیم و حتی صداوسیما رسما تبلیغ خرید همین موتورها را انجام میدهد. این دو نمونه که بیشترین آلودگی هوا هم مربوط به همینهاست کافی بوده برای اینکه بفهمیم هیچ دستگاهی وظیفهاش را بهدرستی انجام نداده وگرنه باید یک خروجی حداقلی میدیدیم.
عملکرد شهرداری برای مقابله با بحران آلودگی هوا
امانی افزود: شهرداری تهران اقداماتی انجام داده ولی اصلا کفایت نمیکند. برخلاف آقای زاکانی که اخیرا در صداوسیما عملکرد شهرداری در این حوزه را بسیار خوب توصیف کردند من نمره متوسط میدهم. نمیگویم هیچ کاری نشده اما طبق قانون هوای پاک وظایفی بوده که کامل انجام نشده است. برای مثال در حوزه معاینه فنی شهرداری امکانات را فراهم کرده، مراکز را توسعه داده و حتی ایستگاههای سیار راهاندازی کرده اما براساس آخرین آمار تنها ۲۵درصد خودروهای تهران درطول سال معاینه فنی گرفتند یعنی ۷۵درصد اصلا مراجعه نکردند. شهرداری ممکن است بگوید ما امکانات را فراهم کردیم اما خودروها نیامدند ولی ما میگوییم الزام هم باید ایجاد میشد. باتوجه به اینکه پلیس راهور تهران در کنترل عملیاتی شهرداری است این دو مجموعه یعنی ستاد معاینه فنی و راهور باید هماهنگ عمل کرده، جلسات گذاشته و الزامات ایجاد میکردند تا حداقل این ۲۵درصد درطول این چهارسال به ۵۰درصد برسد.
او گفت: «مدیریت حملونقل در تهران برعهده شهرداری بوده به همین دلیل راهور در اختیار کنترل عملیاتی شهرداری قرار گرفته است. این یک نمونه از کارهایی است که باید صورت میگرفت. سایر اقدامات هم مانند توسعه فضای سبز و حملونقل عمومی انجام شده اما نه مطابق برنامه و نه در حدی که تاثیر جدی در کاهش آلودگی داشته باشد. درحالیکه مردم تهران دود تنفس میکنند و شهر دیده نمیشود اینکه گفته شود نمره خوب میدهم مردم را ناراحت میکند.»
درمجموع شرایط فعلی نشان میدهد که حل این بحران نیاز به برنامه، همت و بودجه دارد اما متاسفانه برخی مسوولان نه اولویتشان رفع آلودگی هواست و نه حفاظت از سلامت شهروندان. بسیاری از شهرهای جهان که روزگاری جزو شهرهای آلوده بودند با اتخاذ سیاستهای درست توانستند به شهرهای پاک تبدیل شوند اما مسوولان ما اقدامی موثر انجام نمیدهند. در این شرایط تنها امید مردم به بارش باران است بلکه نزولات آسمانی این هوای مسموم و آلوده را پاک کند.
