تحریم داخلی مخرب‌تر از مکانیسم ماشه
جهان‌صنعت– حالا که صحبت از فعال‌سازی مکانیسم ماشه است، این سوال مطرح می‌شود که آیا این تهدید بین‌المللی تاثیر معناداری بر صادرات فولاد خواهد گذاشت؟ در پاسخ به این سوال، کارشناسان باور دارند عوامل داخلی بیش از هر چیز دیگری بر صادرات فولاد تاثیرگذار است. به نحوی که اگر به آمار صادرات فولاد در سال جاری توجه کنیم، متوجه می‌شویم که این مهم روند نزولی به خود گرفته است. بنابراین مساله مهم این است که صنایع فولادی ما در شرایطی گرفتار شده‌اند که نیازمند سیاستگذاری و تدبیر فوری داخلی هستند!
مساله مهم این است که حتی قبل از اینکه موضوع مکانیسم ماشه بخواهد به صورت جدی مطرح شود، روند نزولی در صادرات کشور مشهود بوده است. در حالی که ما بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد و بزرگ‌ترین صادر‌کننده فولاد در منطقه هستیم و ۳۰درصد از صادرات کشور را فولاد تشکیل داده و ۲۷درصد از درآمد ارزی ما ناشی از همین مهم است اما جای تاسف دارد که این حوزه مشکلات جدی دارد. کاهش ۴درصدی صادرات در زنجیره فولاد در ۳ ماه نخست سال ۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال قبل، نمادی آشکار از تضعیف تدریجی تاب‌آوری صادرات در کشور است. از جمله عوامل این مهم می‌توان به سخت‌‌تر شدن فرآیندهای بانکی، نقل‌وانتقال مالی و حمل‌ونقل بین‌المللی، بحران انرژی، عوارض صادارتی و … اشاره کرد. مساله این است که در سال جاری کاهش صادرات فولاد موجب افت ارزآوری کشور شده است. در شرایطی که کشور با محدودیت‌های ارزی روبه‌رو است، از دست دادن بازارهای صادراتی فولاد یک آسیب استراتژیک تلقی می‌شود.
از طرفی گفته می‌شود با فعال شدن مکانیسم ماشه مشتریان بین‌المللی که به‌دنبال تامین پایدار هستند، ترجیح می‌دهند با تولیدکنندگانی وارد معامله شوند که ریسک قطع تولید ندارند. بنابراین می‌توان گفت از جهتی کار برای فولادی‌ها دشوارتر می‌شود. در واقع در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، تمامی تحریم‌های شورای امنیت برمی‌گردند و تمامی کشورهای عضو سازمان ملل از جمله چین و روسیه نیز ملزم به اجرای این تحریم‌ها خواهند شد. این موضوع ایران را وارد دوره‌ای از انزوای بین‌المللی خواهد کرد که دشوارتر از دوران تحریم‌های یکجانبه آمریکاست. کارشناسان باور دارند که در صورت اعمال دوباره تحریم‌های شورای امنیت، فروش نفت ایران به صفر نزدیک می‌شود و صادرات غیرنفتی نیز شدیدا محدود خواهد شد. در ادامه کاهش شدید درآمدهای ارزی، دولت را ناچار به چاپ پول و استقراض از بانک مرکزی خواهد کرد که پیامد آن افزایش تورم، رکود، سقوط بازار سرمایه و رشد بیکاری خواهد بود. همچنین در این بین، سرمایهگذاری داخلی و خارجی کاهش یافته و اقتصاد کشور با خطر جدی مواجه می‌شود.
علت اصلی فشارهای داخلی است
بهادر احرامیان در پاسخ به این سوال که فعال‌سازی مکانیسم ماشه تا چه اندازه میتواند روی صادرات فولاد ایران تاثیر بگذارد به «جهان‌صنعت» گفت: واقعیت این است که فعال شدن مکانیسم ماشه به‌خودی‌خود نمی‌تواند اثر مستقیمی روی صادرات فولاد بگذارد. آنچه در حال حاضر بیشترین تاثیر منفی را بر صادرات فولاد دارد، عوامل داخلی هستند. حتی پیش از مطرح شدن بحث مکانیسم ماشه نیز، روند نزولی صادرات کشور و به‌تبع آن فولاد آغاز شده بود و علت اصلی آن هم فشارهای داخلی بوده است و نه تحولات بیرونی!
عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران تصریح کرد: باید توجه داشت که حتی قبل از اینکه موضوع مکانیسم ماشه جدی شود، روند نزولی در صادرات کشور مشهود بود. اگر قرار باشد مکانیسم ماشه تاثیری بگذارد، آن تاثیر عمدتا در حوزه‌های تجارت آن هم در قالب غیررسمی‌هاست که آنها را ترغیب به عدم خرید از ایران می‌کند. به خصوص میتواند هزینه تجارت با ایران را افزایش بدهد. در نتیجه این مساله میتواند کار فعالان اقتصادی را مشکل‌تر سازد. بدین ترتیب شاید برخی از مسیرهای غیررسمی تجارت که ایران تاکنون از آنها بهره می‌برده، دچار اخلال شوند یا از طرف شرکای خارجی محدودیت‌هایی اعمال شود. همچنین هزینه‌های مبادله و ریسک تعامل تجاری با ایران افزایش خواهد یافت.
عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران تاکید کرد: کشورهایی که در شرایط فعلی هم با تردید با ایران کار می‌کردند، ممکن است در اثر فعال‌سازی مکانیسم ماشه حتی از مسیرهای غیررسمی همکاری نیز عقب‌نشینی کنند.او تصریح داشت: همچنین مکانیسم ماشه میتواند بر مساله لجستیک و حمل‌ونقل تاثیر بگذارد. این مهم درست جایی است که ما بیشترین آسیب‌پذیری را داریم. بنابراین اگر قرار باشد مکانیسم ماشه اثری بگذارد، احتمالا در این بخش خواهد بود که هزینه تجارت را بالا می‌برد و فرآیند صادرات را پرهزینه‌تر و زمان‌برتر می‌کند.
صنعت فولاد به مرحله شکننده رسید
عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران پیش‌تر گفته بود: به صنایع فولاد و سیمان در نیمه‌اردیبهشت ابلاغ شد که تا اطلاع ثانوی برق ندارند؛ در حالی که اگر قرار است قطعی باشد، همه صنایع با هم باید محدودیت را متحمل شوند. در این شرایط فولادسازان معترض شدند که چه کسی و با چه دیدی این محدودیت تبعیض‌آمیز را به صنعت تحمیل می‌کند.
وی تصریح کرد: صنعت فولاد در موقعیت شکننده‌تری نسبت به دیگر صنایع قرار دارد. آمار فولاد نشان می‌دهد که ظرفیت نصب شده سال‌به‌سال اضافه شده و ما دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد هستیم و حدود ۵۰میلیون تن ظرفیت نصب شده داریم. در این شرایط ایران باید سالانه ۴۰میلیون تن فولاد تولید می‌کرد و از جایگاه ششم برخوردار می‌بود و جایگاه کنونی آلمان را در اختیار می‌داشت.
عضو دیگر هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران خاطرنشان کرد: سال گذشته درصد پوشش ظرفیت تولید فولاد ایران زیر ۶۰درصد بود که رقم بی‌سابقه‌ای است. نباید تصور اشتباه از تاب‌آوری صنعت پیش بیاید؛ در حالی که شرکت‌های کوچک و متوسط شرایط سختی را سپری می‌کنند. این درست نیست که به طور مستمر تاکید می‌شود که صنعت فولاد از گاز و برق ارزان استفاده می‌کند زیرا صنعت فولاد پیش از اینکه انرژی‌بر باشد، سرمایه‌بر است.
فرصت فعالیت به ۷ ماه کاهش یافت!
احرامیان همچنین بیان کرد: ادامه تشدید ناترازی انرژی در تابستان پیش‌رو، زمان فعالیت فولادسازان را به‌شدت محدود کرده و آنها را با کاهش دوره تولید به حدود ۷ ماه در سال مواجه خواهد کرد.
عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با اشاره به‌شدت گرفتن ناترازی انرژی در سال جاری، از کاهش دوره تولید فولاد در کشور خبر داد و گفت: پیش‌بینی‌ها و برآوردهای انجام شده حاکی از آن است که ناترازی انرژی در تابستان ۱۴۰۴ نسبت به سال گذشته تشدید خواهد شد؛ همچنین انتظار می‌رود این ناترازی زودتر از زمان معمول آغاز شده و با شدت بیشتری ادامه پیدا کند که به‌تبع آن، زمان خروج از بحران نیز به تعویق خواهد افتاد.
وی افزود: در صورت ادامه‌دار بودن این وضعیت، ممکن است ناترازی برق در تابستان، با قطعی و محدودیت‌های گاز در زمستان پیوند بخورد و در نتیجه، شرکت‌های فولادی با اختلال جدی در برنامه‌های تولید مواجه شوند.
احرامیان با مقایسه شرایط فعلی با سال‌های گذشته تصریح کرد: در سال‌های اخیر، به طور متوسط امکان تولید در حدود ۹ماه از سال وجود داشت اما با شرایط پیش‌رو، این زمان ممکن است به حدود ۷ماه کاهش یابد بنابراین چنین محدودیتی تاثیر مستقیمی بر بهره‌وری و برنامه‌ریزی تولید فولاد در کشور خواهد داشت.
او با اشاره به ضرورت مدیریت تقاضا و سرمایهگذاری در زیرساخت‌های انرژی اظهار کرد: برای برون‌رفت از این بحران، باید به‌صورت همزمان بر افزایش ظرفیت تولید انرژی و مدیریت مصرف تمرکز کنیم. در همین رابطه بهمن آرمان، استاد دانشگاه تهران و اقتصاددان وضعیت فعلی را بدتر از اعمال مکانیسم ماشه دانسته و آینده معدن و صنایع معدنی را نگران‌کننده توصیف کرده است.
او تصریح کرد: مکانیسم ماشه اگر برای بخش‌های معدنی و فولادی فعال شود، شاهد بدتر شدن اوضاع خواهیم بود اما طبق شرایط فعلی، وضعیت کالبد صنایع ما حتی اکنون هم بسیار بحرانی و بدتر از مکانیسم ماشه است که مخصوص صنایع انرژی بر در کشور اجرا می‌شود.
وی با شرح مشکلات موجود در صنعت فولاد، گفت: هم‌اکنون نه‌فقط فولاد، بلکه صنایع آلومینیوم، مس و دیگر مواد معدنی که صادر می‌کنیم، به علت همین بحران در حوزه انرژی و گاز و عوامل دیگر، با موانع جدی روبه‌رو شده‌اند.
در حال حاضر موفق شدیم جایگاه دهمی فولاد جهان را حفظ کنیم اما اگر این روند ادامه پیدا کند، سال آینده این رتبه را نیز از دست خواهیم داد. تولید فولاد ما از ۳۱میلیون تن فعلی ممکن است تا ۲۰میلیون تن افت داشته باشد. از یک طرف تقاضای داخلی کاهش پیدا کرده و از طرف دیگر بازارهای صادراتی ما به علت فشارهای خارجی شدیدا آسیب‌پذیر شده‌اند.
