تحرکات تازه هند در خلیج‌فارس
جهان‌صنعت- اقتصاد جهان با سرعتی بیشتر از همیشه در حال حرکت است؛ پایش این تحولات دیگر امری انتخابی نیست بلکه یک الزام است. در صدوهفدهمین گزارش از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» مجموعه‌ای از تحولات اخیر در دولایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش‌بینی‌های اقتصادی تهیه شده توسط نهادهای اقتصادی بین‌المللی مورد واکاوی قرار گرفته است. به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی ایران خلاصه این گزارش به شرح زیر است:
هند در حال پیشبرد مذاکرات تجاری با دو شریک مهم در خلیج‌فارس است؛ گفتوگوها با عربستان سعودی درباره توافق تجارت آزاد ادامه دارد در حالی که مذاکرات مشابه با عمان به مراحل نهایی رسیده است. وزیر بازرگانی هند بیوش گویال اخیرا اعلام کرد که توافقنامه تجارت آزاد با عمان به زودی نهایی خواهد شد. عمان که در یکی از مسیرهای راهبردی انتقال نفت به آسیا قرار دارد و میزبان پنجمین جمعیت بزرگ نیروی کار هندی در خارج از کشور است، از نگاه دهلی نو یک حلقه کلیدی در زنجیره تامین انرژی و سرمایه انسانی به شمار می‌رود.
تحرکات تازه هند در خلیج‌فارس همزمان با فشارهای تجاری ناشی از سیاست‌های ایالات متحده صورت می‌گیرد. واشنگتن اخیرا تعرفه‌های واردات کالاهای هندی را تا ۵۰درصد افزایش داده و دهلی نو اکنون به دنبال تنوع‌بخشی به شرکای تجاری خود در بازارهای خاورمیانه است. این روند بخشی از راهبرد گسترده‌تر هند برای تقویت جایگاه اقتصادی خود در خلیج‌فارس است؛ منطقه‌ای که طی سال‌های اخیر شاهد شتاب در همکاری‌های اقتصادی و امنیتی با دهلی نو بوده است.
در آوریل ۲۰۲۵ نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در سفر رسمی به ریاض، سرمایه‌گذاران سعودی را به افزایش حضور در صنایع دفاعی و خصوصی‌سازی شده هند دعوت کرد. او همکاری دفاعی- صنعتی را ستون اصلی شراکت دوجانبه دانست.
این تلاش‌ها برپایه روندی طولانی‌تر استوار است. هند در فوریه ۲۰۲۲ با امارات متحده عربی یک توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع امضا کرد که هدف آن رساندن تجارت غیرنفتی دو کشور به بیش از ۱۰۰میلیارد دلار در پنج سال بود. همچنین در فوریه ۲۰۲۵ امیر قطر شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی در سفر به دهلی نو توافق کرد که تجارت دوجانبه با هند طی پنج سال به ۲۸میلیارد دلار افزایش یابد.
طبق داده‌های شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC)، ارزش تجارت هند با کشورهای عضو شورای همکاری در سال ۲۰۲۴ به ۵/۱۷۸میلیارد دلار آمریکا رسید که معادل حدود ۱۲درصد از کل تجارت خارجی منطقه بوده است.
چین و عربستان درپی نهادینه‌سازی روابط تجاری
خالد الفالح، وزیر سرمایه‌گذاری عربستان در سفر رسمی خود به پکن با وانگ و نتائو، وزیر بازرگانی چین دیدار کرد؛ دیداری که نشان‌دهنده تمایل روز افزون دو کشور به تعمیق روابط اقتصادی است. در این نشست توافق تشکیل کمیته تجارت سرمایه‌گذاری و فناوری عربستان و چین امضا شد و دوطرف بر گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های تجارت جهانی، سرمایه‌گذاری مستقیم و توسعه فناوری توافق کردند همزمان این مذاکرات پیوندی میان «چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان برای تنوع بخشی اقتصادی و ابتکار کمربند و جاده چین برقرار کرد.
چین همچنان بزرگ‌ترین شریک تجاری عربستان است و داده‌های گمرکی نشان می‌دهد حجم مبادلات دو کشور در سال۲۰۲۵ بیش از ۱۰۷میلیارد دلار بوده است. صادرات عربستان به چین به ۵۷میلیارد دلار رسید که بیش از ۸۰درصد آن نفت‌خام بود در حالی که صادرات چین به این پادشاهی حدود ۵۰میلیارد دلار برآورد شد و شامل کالاهایی همچون گوشی‌های هوشمند پنل‌های خورشیدی و خودروهای سواری بود. این وضعیت عربستان را به یکی از معدود کشورهایی تبدیل کرده است که در تجارت با چین مازاد تجاری دارد. کارشناسان معتقدند چنین مازادی به ریاض امکان می‌دهد برای دریافت سرمایه‌گذاری‌های پایین‌دستی در حوزه‌های پالایش پتروشیمی و انرژی‌های تجدیدپذیر از شرکت‌های چینی اهرم فشار بیشتری داشته باشد؛ موضوعی که همسو با اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ برای بومی‌سازی زنجیره‌های ارزش صنعتی است.
الفالح در جریان سفر خود ریاست یک میزگرد سرمایه‌گذاری سطح بالا را با حضور سفیر عربستان در چین، رییس شورای ترویج تجارت بین‌المللی چین (CCPIT) و رییس اتاق بازرگانی چین برعهده داشت. در این نشست بیش از ۷۰ شرکت چینی از بخش‌های انرژی ساخت‌و‌ساز لجستیک، مخابرات هوافضا و بهداشت حضور داشتند. محور گفتوگوها شامل ادغام بازارهای سرمایه، سرمایه‌گذاری مشترک در پارک‌های صنعتی و مراکز لجستیکی، توسعه پروژه‌های انرژی‌های نو مانند هیدروژن خورشیدی و بادی در عربستان و همچنین بررسی سازوکارهای تسویه با یوآن چین برای تجارت دوجانبه بود. این رویکرد می‌تواند عربستان را در مسیر کاهش وابستگی به دلار و همگامی با روندهای منطقه‌ای قرار دهد.
دیدار وزیر سعودی‌ها با شهردار شانگهای
وزیر سعودی همچنین با گونگ، ژنگ، شهردار شانگهای دیدار کرد و همکاری‌های سرمایه‌گذاری تحت کمیته مشترک سطح بالای عربستان و چین را بررسی کرد. در جریان این سفر، کارگاه‌هایی در زمینه زنجیره‌های ارزش صنعتی، امنیت غذایی و صنایع دریایی برگزار شد. در یکی از نشست‌ها بیش از ۵۰شرکت چینی برای طراحی زنجیره لجستیک یکپارچه از بنادر سعودی تا شرق آسیا مشارکت کردند و در نشست دیگری درباره فرصت‌های سرمایه‌گذاری در کشتی‌سازی و زنجیره تامین دریایی بحث شد. تمرکز ویژه بر صنایع کشتی‌سازی و خدمات دریایی، به ویژه در مجتمع بین‌المللی صنایع و خدمات دریایی ملک سلمان در راس الخیر به عنوان بخشی از تلاش‌های عربستان برای تبدیل شدن به مرکز لجستیکی جهانی مطرح شد.
وانگ و نتائو، وزیر بازرگانی چین نیز در این دیدارها بر هم‌افزایی میان طرح «کمربند و جاده» و چشم‌انداز ۲۰۳۰ تاکید کرد و خواستار گسترش همکاری در حوزه‌های انرژی‌های نو زنجیره‌های صنعتی و بازارهای سرمایه شد. او همچنین ظرفیت افزایش حجم تجارت دوجانبه و ارتقای سطح سرمایه‌گذاری مشترک را برجسته ساخت. کارشناسان انتظار دارند در نشست بعدی کمیته مشترک عربستان و چین توافق‌های مشخصی در زمینه تامین مالی مشترک مراکز صنعتی و لجستیکی گسترش پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و مشارکت بیشتر عربستان در بازارهای سرمایه و اقتصاد دیجیتال چین حاصل شود. این همکاری‌ها در حالی صورت می‌گیرد که ریاض به دنبال تسریع برنامه تنوع‌بخشی اقتصادی و تبدیل شدن به یک قطب جهانی سرمایه‌گذاری و لجستیک است در حالی که پکن به دنبال تامین پایدار انرژی و بازارهای جدید برای صنایع پیشرفته خود است.
مشارکت معدنی عربستان و آمریکا
بندر بن‌ابراهیم الخریف، وزیر صنعت و منابع معدنی عربستان سعودی در جریان سفر رسمی خود به ایالات متحده با کنت ماسترز، رییس هیات‌مدیره و مدیر عامل شرکت آمریکایی «البمارل» (Albemarle) دیدار و گفت‌و‌گو کرد. محور اصلی این نشست بررسی راه‌های توسعه همکاری‌های معدنی دوجانبه و انتقال فناوری‌های نوین استخراج لیتیوم بود؛ فلزی راهبردی که نقشی حیاتی در زنجیره تامین باتری خودروهای برقی ایفا می‌کند.
دوطرف در این دیدار درباره فرصت‌های مشترک سرمایه‌گذاری در تولید و استخراج فلزات تبادل دانش فنی و انتقال فناوری‌های نوین استخراج لیتیوم از منابع غیرسنتی گفت‌و‌گو کردند. این همکاری‌ها در راستای پاسخگویی به تقاضای روبه رشد صنایع پیشرفته و به‌ویژه بخش خودروهای برقی تعریف شده است.
یکی از مهم‌ترین معادن لیتیوم سخت در ایالات‌متحده متعلق به شرکت «آلبمارل» در ایالت کارولینای شمالی نیز بازدید کرد. او طی این بازدید با جدیدترین فناوری‌های استخراج و تولید لیتیوم تبدیل آن به هیدروکسید لیتیوم و فرآیندهای پیشرفته فرآوری این فلز آشنا شد. این معدن طبق برنامه‌ریزی‌ها تا سال ۲۰۳۰ قادر خواهد بود لیتیوم مورد نیاز تولید سالانه ۲/۱میلیون خودروی برقی را تامین کند.
این سفر و دیدارها بخشی از تلاش عربستان برای گسترش افق‌های همکاری اقتصادی با ایالات متحده و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته در بخش صنعت و معدن محسوب می‌شود؛ تلاشی که در چارچوب راهبرد بلندمدت ریاض برای تقویت زنجیره‌های ارزش جهانی و تبدیل شدن به بازیگری اثر‌گذار در بازار لیتیوم و صنایع مرتبط با انرژی پاک تعریف شده است.
توافق‌های جدید عربستان با سوریه
عربستان سعودی و سوریه اخیرا یک توافقنامه اصلی و شش‌تفاهمنامه همکاری در بخش انرژی امضا کردند. این اقدام در حاشیه حضور عربستان در نمایشگاه بین‌المللی دمشق صورت گرفت و نشانه‌ای از گسترش همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور پس از ازسرگیری روابط دو جانبه به شمار می‌رود.
شرکت اکوا پاور قراردادی با وزارت انرژی سوریه امضا کرده است که شامل انجام مطالعات جامع برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی با ظرفیت ۱۰۰۰مگاوات و سامانه‌های ذخیره‌سازی مدرن همراه با توسعه نیروگاه‌های بادی با ظرفیت ۱۵۰۰مگاوات می‌شود. این توافقنامه همچنین ارزیابی نیروگاه‌های موجود ارائه طرح‌های بازسازی و بهسازی و انجام مطالعات فنی برای بررسی شبکه برق و تعیین ترکیب بهینه انرژی در تولید برق سوریه را دربر می‌گیرد.
علاوه بر این، شش تفاهمنامه همکاری میان شرکت‌های سعودی و وزارت انرژی سوریه به امضا رسید که موضوعاتی از جمله اکتشاف و توسعه میادین گازی حفاری چاه‌ها، فرآوری گاز طبیعی انجام مطالعات ژئوفیزیکی و زمین‌شناسی تحلیل داده‌های لرزه‌ای پژوهش در علوم زمین و همچنین آموزش و انتقال فناوری به متخصصان سوری را شامل می‌شود. در همین چارچوب شرکت‌های «طاقه» و «ادیس القابضه» تفاهمنامه‌هایی برای ارائه راهکارهای جامع در مدیریت و توسعه میادین نفت و گاز امضا کردند، در حالی که شرکت حفاری عربی توافقی در زمینه خدمات میادین نفتی، حفاری و نگهداری چاه‌ها و آموزش فنی منعقد کرد.
به موازات آن شرکت عربی ژئوفیزیک و نقشه‌برداری یادداشتی برای اجرای مطالعات زمین‌شناسی و ژئوفیزیکی امضا کرد. همچنین شرکت برق سعودی توافقی را برای توسعه پروژه‌های تولید انتقال و توزیع برق همراه با ارائه پشتیبانی فنی و مشاوره‌ای منعقد کرد. افزون بر این شرکت برق سعودی برای توسعه پروژه‌ها تفاهمنامه‌ای در حوزه مهندسی و مشاوره‌ای و نیز توسعه ایستگاه‌های انتقال و توزیع برق به امضا رساند.
این مجموعه توافقات در ادامه روندی است که از ماه ژوئن آغاز شده بود؛ زمانی که دو کشور در تاریخ ۲۴ژوئن ۴۷ توافقنامه و تفاهمنامه به ارزش نزدیک به ۴/۶میلیارد دلار امضا کردند. همچنین در آگوست جاری عربستان و سوریه توافقنامه‌ای در زمینه حمایت و تشویق سرمایه‌گذاری‌های متقابل به امضا رسانده بودند. این تحولات همگی نشانه‌ای از تقارب سریع میان ریاض و دمشق است که با هدف تقویت روابط در زمینه‌های گوناگون و به ویژه بخش‌های انرژی و سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد و می‌تواند جایگاه سوریه را در معادلات اقتصادی منطقه‌ای بار دیگر پررنگ سازد.
چین درپی اقتصاد هوشمند
کاربردهای ابتکار +AI فراتر از صنعت سنگین می‌رود. پهپادها در شهر شنژن زنجیره‌های تدارکات را بهینه کرده‌اند، ربات‌های هوش مصنوعی در شاندونگ مدیریت گلخانه‌های کشاورزی را برعهده گرفته‌اند و سامانه‌های گفتار هوشمند در هفی به میلیون‌ها کاربر در سراسر جهان خدمات ارائه می‌دهند. این گستردگی نشان‌دهنده آن است که چین با اتکا به منابع عظیم داده، ساختار صنعتی جامع و سناریوهای متنوع کاربردی بستری قدرتمند برای اجرای این تحول در اختیار دارد.
نمایشگاه جهانی صنعت هوشمند ۲۰۲۵ در چونگ چینگ که با همکاری دولت‌های محلی چونگ چینگ و تیانجین اخیرا برگزار شد به عنوان ویترین اصلی این ابتکار عمل کرد. محورهای نمایشگاه «AI» و «خودروهای هوشمند» متصل به انرژی‌های نو نشان دادند که این سیاست چگونه در صنایع نوین و فناوری‌های آینده به کار گرفته می‌شود. این رویداد نه‌تنها محل نمایش پیشرفت‌های فناورانه بود بلکه بستری برای همکاری‌های بین‌المللی در زمینه استانداردها، قواعد حکمرانی و توسعه مشترک نیز محسوب می‌شود.
پیام شی جین‌پینگ
پیام شی جین‌پینگ به این نمایشگاه بار دیگر بر همین نکته تاکید کرد. او گفت که هوش مصنوعی در حال باز طراحی تولید و زندگی بشر است و چین آماده است تا آن را به عنوان یک کالای عمومی جهانی توسعه دهد. او همچنین خواستار تقویت همکاری بین‌المللی در راهبردها، قواعد و استانداردهای فنی شد تا اطمینان حاصل شود که دستاوردهای این فناوری به نفع تمامی ملت‌ها خواهد بود.
کارشناسان بر این باورند که ابتکار AI مرحله بعدی انقلاب دیجیتال است. اگر دهه گذشته به ساخت بزرگراه اطلاعاتی اختصاص یافته بود، دهه پیش رو زمانی است که عاملان هوشمند در این مسیر حرکت خواهند کرد؛ عاملانی که توانایی تصمیم‌گیری مستقل و همکاری جمعی دارند. به گفته هو و فوپنگ، مدیر مرکز توسعه نوآوری در کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی اجرای این ابتکار نه‌تنها گامی در جهت پرورش نیروهای مولد نوین است بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای حرکت از اقتصاد دیجیتال به سمت اقتصاد و جامعه هوشمند به شمار می‌آید.
در مجموع، ابتکار AI + با پشتیبانی نهادی سکوهای متن باز و زیر ساخت صنعتی قوی در حال تبدیل شدن به موتور اصلی تحول اقتصادی و اجتماعی چین است. نمایشگاه چونگ چینگ نیز نشان می‌دهد که این سیاست صرفا یک برنامه نظری نیست بلکه هم‌اکنون در کارخانه‌ها مزارع و صحنه همکاری‌های جهانی در حال تحقق است و تصویری روشن از بلندپروازی‌های چین در هدایت موج بعدی تحول صنعتی و فناورانه ارائه می‌دهد.
