تابوی موتورسواری زنان
مهدیه بهارمست– موضوع موتورسواری زنان مانند بسیاری دیگر از چالش‌های این حوزه مربوط به دیروز و امروز نیست و سال‌هاست که بحث‌های حقوقی، فرهنگی و جامعه‌شناختی پیرامون این موضوع مطرح است اما سیاستگذار تاکنون تصمیمی برای به‌رسمیت شناختن موتورسواری زنان نگرفته است. به عقیده بسیاری از کارشناسان علت وضعیت کنونی این است که سیاستگذار در ایران جرات تغییر هیچ تنظیمات قانونی در رابطه با زنان را ندارد. چند روز پیش اما سردار تیمور حسینی، رییس پلیس راهور فراجا در پاسخ به پرسشی درباره تعیین‌تکلیف صدور گواهینامه موتورسیکلت برای بانوان اعلام کرد: «پلیس مجری قانون است و در این زمینه فعلا منتظر تصویب این موضوع در دولت هستیم که در حال رسیدگی است. نه اجتهاد می‌کنیم و نه نظر فقهی می‌دهیم، هرچه ابلاغ باشد موظف به اجرای آن هستیم.» اندکی بعد اما سیدکاظم دلخوش، معاون تقنینی معاونت پارلمانی ریاست‌جمهوری از ارسال لایحه اصلاح تبصره ماده۲۰ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی با هدف امکان صدور گواهینامه برای بانوان به مجلس خبر داد. وی با تاکید بر اینکه در قانون فعلی، صدور گواهینامه موتورسیکلت صرفا برای مردان تعریف شده است، گفت: «روزبه‌روز به تعداد زنان موتورسوار افزوده می‌شود و در صورت وقوع حوادث رانندگی، خسارت‌های وارده به دیگران توسط بیمه پوشش داده نمی‌شود. این خلأ قانونی نه‌تنها برای بانوان بلکه برای همه استفاده‌کنندگان از معابر خطرساز است.» دلخوش توضیح داد که با صدور گواهینامه برای زنان، هم امکان نظارت پلیس فراهم می‌شود و هم خسارت‌های احتمالی
تحت پوشش بیمه قرار خواهند گرفت. او تاکید کرد که این لایحه در معاونت پارلمانی تهیه و با همکاری برخی نمایندگان مجلس، از جمله خانم فلاحی، دنبال شده است.
این روند اما با اظهارات زهرا بهروزآذر، معاون امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری شکل دیگری به خود گرفت. او با بیان اینکه «موتورسیکلت‌سواری زنان چیزی متفاوت از خلبانی و رانندگی نیست»، گفت: «زنان نیاز دارند از موتور به عنوان وسیله حمل‌ونقل استفاده کنند. جمع‌بندی ما در دولت این است که برای موضوع موتورسواری، نیاز به قانون و مقررات جدید نداریم. قوانین فعلی کافی است و می‌توان براساس همان‌ها اقدام کرد.» بهروزآذر همچنین تاکید کرد که دولت موافق صدور گواهینامه برای بانوان است: «وقتی بانوان توانایی خلبانی هواپیما را دارند، موتورسیکلت چه اشکالی می‌تواند ایجاد کند؟»
در نهایت مریم مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز به صف اظهارنظرها پیوست و گفت: «صدور گواهینامه موتورسیکلت برای بانوان منع قانونی ندارد. به همین دلیل در دولت روی لایحه‌ای کار نشده بلکه طرحی در مجلس در حال پیگیری بود که به نتیجه نرسید.» در حالی که معاونت پارلمانی ریاست‌جمهوری از تدوین و ارسال لایحه‌ای برای حل مشکل سخن می‌گوید، معاونت امور زنان دولت بر کفایت قوانین موجود تاکید دارد و سخنگوی دولت نیز اساسا وجود لایحه در این زمینه را رد می‌کند. این تناقض‌گویی‌ها نه‌تنها سردرگمی افکار عمومی را افزایش داده بلکه نشان می‌دهد در بدنه دولت هنوز تصمیمی واحد و شفاف درباره این موضوع شکل نگرفته است.
همه باید گواهینامه داشته باشند
در سال۸۹ در جریان اصلاح قانون حمل‌ونقل کشور به پلیس تکلیف شد که صدور گواهینامه موتورسیکلت فقط برای «مردان» انجام شود. اگر این یک کلمه در اصلاح ماده۲۲ قانون حمل‌ونقل وارد نمی‌شد، پلیس نمی‌توانست از صدور گواهینامه برای زنان خودداری کند. پیش از این سردار سید تیمور حسینی، رییس پلیس راهور فراجا در نشست خبری تشریح برنامه‌های پلیس در آخرین ماه از تابستان با اشاره به بحث‌های مطرح شده در خصوص صدور گواهینامه برای موتورسواری بانوان از بررسی مصوبه مرتبط با موتورسواری بانوان (به عنوان راکب) در دولت خبر داده و گفته بود: «ما هم منتظر ابلاغ مصوبه و قانون هستیم. پلیس مجری و تابع قانون است و در خصوص هیچ موضوعی نه اجتهاد می‌کنیم و نه نظر فقهی می‌دهیم.» پلیس می‌گوید برای موتورسیکلت‌سواری همه باید گواهینامه موتور داشته باشند و هنوز هیچ زنی نمی‌تواند گواهینامه موتورسیکلت دریافت کند بنابراین هر زنی که راکب موتورسیکلت می‌شود، مرتکب تخلف شده و پلیس هر جایی با این مورد روبه‌رو شود، با آن برخورد می‌کند.
تجربه زنان موتورسوار
با این حال زنان همانطور که محدودیت‌های دیگر را جلوتر از تغییر قانون شکستند، مثلا با لباس و چهره مردانه درهای بسته ورزشگاه را به روی خود باز کردند، در این حوزه هم راه خود را رفته‌اند. به نظر می‌رسد تعداد زنان موتورسوار در شهرهای بزرگ نسبت به گذشته بیشتر شده است. گفت‌وگو با چند زن موتورسوار نشان می‌دهد در این سال‌ها بازخوردهای مثبت بیشتری نسبت به موتورسواری زنان دریافت کرده‌اند، هرچند همچنان با برخی آزارهای جنسیتی هم مواجه شده‌اند.
برای مثال «بهار» که در اصفهان زندگی می‌کند تقریبا دو سال است که موتورسواری را شروع کرده البته از حدود هشت سال قبل آرزوی این کار را داشته اما چون قبلا یک‌بار به دلیل دوچرخه‌سواری دستگیر شده بود، خانواده مخالف موتورسواری او بودند اما او بعد از اتفاقات سال۱۴۰۱ تصمیم جدیدی گرفت: «بعد از آن زمان تصمیم گرفتم موتورسواری را امتحان کنم اما با رعایت حجاب چون فکر می‌کنم در حال فرهنگ‌سازی در رابطه با موتورسواری زنان هستم و بهتره بهانه به دست کسی ندهم. روزهای اول مردم خیلی تعجب می‌کردند و حتی یک بار مردی که در ماشین نگاهم می‌کرد با صدای بلند استغفرالله می‌گفت. بعضی مردها هم متلک‌های تکراری می‌گویند؛ مثل خانم برو بشین پشت گاز و لباسشویی. مورد دیگری که چندین بار در شب برایم اتفاق افتاد این است که بعضی مردها با ماشین جلوی موتور می‌پیچند تا تعادل من به هم بخورد اما مردانی هم هستند که از موتورسواری زنان استقبال می‌کنند. مثلا با ماشین کنارم می‌آیند و تشویقم می‌کنند. یک بار هم وقتی مردی دید که نمی‌توانم موتور را روی جک بیاورم، به کمکم آمد یا زمان‌هایی که هوا بارانی بوده، بارها مردها به من هشدار دادند که بیشتر مراقب باشم. زنان دیگر هم خیلی از موتورسواری زن‌ها استقبال می‌کنند و همیشه تشویقم کرده‌اند.»
قانون به نفع زنان تفسیر شود
محمدرضا طاهری، وکیل پایه یک دادگستری درباره موضوع صدور گواهینامه برای زنان متقاضی رانندگی با موتورسیکلت به «جهان صنعت» گفت: به نظرم این موضوع نباید ارتباطی با جنسیت شهروندان داشته باشد تا بخواهیم نیمی از جمعیت کشور از چنین امکانی برخوردار نباشند، هرچند ممکن است تعداد معدودی از زنان متقاضی استفاده از چنین حقی شوند.
این وکیل دادگستری با اشاره به اینکه در قوانین جاری کشور منعی برای صدور گواهینامه رانندگی با موتورسیکلت برای زنان وجود ندارد، توضیح داد: از نظر فقهی و حقوقی، همواره اصل بر جواز است و این منع است که نیاز به تصریح دارد با این حال در هیچ‌یک از قوانین فعلی و جاری کشور، چنین منعی برای صدور گواهینامه رانندگی موتورسیکلت برای بانوان متقاضی پیش‌بینی نشده است.
طاهری با بیان اینکه مفاد تبصره ماده۲۰ قانون رسیدگی به تخلفات راهنمایی و رانندگی مقرر کرده صدور گواهینامه رانندگی موتورسیکلت برای مردان برعهده نیروی انتظامی است، تاکید کرد: بیشتر مردان هستند که موتورسیکلت سوار می‌شوند نه زنان و بدیهی است که غالب و رایج بودن چیزی به معنی ممنوعیت موارد معدود آن نیست.
وی با بیان اینکه رانندگی با موتورسیکلت خصوصیتی در بر ندارد تا طبعا ممنوعیتی برای بانوان ایجاد کند، افزود: وقتی زنان می‌توانند گواهینامه رانندگی با خودرو دریافت کنند، در مورد موتورسیکلت نیز به عنوان یک وسیله نقلیه باید از چنین حقی برخوردار باشند و به نظر می‌رسد اگر در این زمینه ابهامی در قانون وجود دارد، این ابهام باید به نفع بانوان تفسیر شود و قانونگذار نیز اصلاحات لازم را در قوانین موجود در این زمینه در دستورکار قرار دهد. در حال حاضر زنان ایرانی می‌توانند در بسیاری از کشورها گواهینامه رانندگی با موتورسیکلت بگیرند و اگر کشور صادرکننده گواهینامه در زمره۶۰ کشوری باشد که با ایران توافقنامه تبادل گواهینامه رانندگی دارند، منع قانونی صریحی برای مراجعه شخص متقاضی به مرجع ذی‌صلاح برای صدور گواهینامه معادل ایرانی وجود ندارد.
نگاه عدالت اجتماعی به جای نگاه فمینیستی
ترافیک سنگین به‌ویژه در کلانشهرها برای شهروندان چاره‌ای نمی‌گذارد که از هر وسیله‌ای برای زودتر رسیدن بهره ببرند. همین باعث شده تا به اعتقاد کارشناسان، تعداد افرادی که از موتورسیکلت به‌عنوان وسیله نقلیه استفاده می‌کنند، افزایش پیدا کند اما روشن نیست که چه تعدادی از راکبان موتورسیکلت‌ها به‌خصوص موتورسیکلت‌های بدون گواهینامه را زنان تشکیل می‌دهند.
امیرمحمود حریرچی، جامعه‌شناس درباره این موضوع گفت: وقتی یک زن می‌تواند با خودروی سواری حتی کامیون و اتوبوس رانندگی کند و همه هم به او اعتماد کنند چرا نمی‌تواند موتورسواری کند؟
وی افزود: رانندگی یکی از فاکتورهایی است که برخی زنان و دختران دوست دارند آن را تجربه کنند. در جامعه بعضی زنان رانندگی می‌کنند و گروهی هم اصلا از رانندگی خوششان نمی‌آید یا از رانندگی می‌ترسند و نسبت به آن هم هیجانی ندارند. در قوانین ما گفته شده زن حق سوار شدن بر موتور را ندارد و جریمه می‌شود ولی می‌بینیم که هیجان و اشتیاق زیادی در مورد این موضوع در بین دختران جوان حاکم است. در جامعه با نسل جوان مواجهیم؛ جوانانی که پر از هیجان و احساس و تلاطم جوانی هستند که البته این یک روی سکه است، روی دیگر سکه جابه‌جایی در سطح شهر و استفاده از موتورسیکلت برای رفع نیازهای روزمره می‌تواند باشد.
به نظر من ایرادی ندارد که زنان از موتورسیکلت هم به عنوان وسیله نقلیه استفاده کنند. همانطور که یک زن می‌تواند همانند یک مرد مدیریت کارخانه‌ای را برعهده بگیرد. در همه کارها زنان ما ثابت کرده‌اند به بهترین نحو از عهده امور بر می‌آیند. در این عرصه هم می‌توانیم به زنان اعتماد کنیم. باید برای حل سایر مشکلات حوزه زنان نیز گام‌به‌گام و مرحله‌به‌مرحله پیش برویم.
