بقا واجب‌تر از توسعه
هستی عبادی– تصمیم اوپک‌پلاس برای افزایش تولید در ماه‌های پیش‌رو، آن هم در حالی که تحریم‌های نفتی علیه ایران عملا تمدید شده و بازارهای آسیایی در اختیار رقبای تازه‌واردی مثل روسیه قرار گرفته، وضعیت دشواری را برای وزارت نفت رقم زده است. از یک سو، ظرفیت تولید ایران طی دو دهه اخیر به دلیل نبود سرمایه‌گذاری موثر و فرسودگی تاسیسات، عملا ثابت مانده و حتی در برخی میادین رو به افت طبیعی گذاشته است، از سوی دیگر نوسان‌های ژئوپلیتیک ناشی از جنگ اوکراین، درگیری‌های خاورمیانه و تهدیدهای نظامی احتمالی در تنگه هرمز، تاب‌آوری صادرات نفت ایران را در برابر شوک‌های بیرونی بسیار شکننده‌تر کرده است.
براساس تازه‌ترین گزارش‌های اوپک (ژوئن۲۰۲۵)، ظرفیت تولید نفت ایران حدود ۳میلیون بشکه در روز تخمین زده می‌شود اما صادرات واقعی به دلیل تحریم‌ها اغلب به کمتر از نیمی از این رقم می‌رسد. همین واقعیت ساده نشان می‌دهد که تمرکز بر افزایش عددی تولید، بدون در نظر گرفتن بازار فروش پایدار، نه‌تنها دستاوردی برای اقتصاد کشور ندارد، بلکه فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های آسیب‌دیده تحمیل می‌کند. در شرایطی که رقبای منطقه‌ای ایران با تخفیف‌های سنگین، قراردادهای بلندمدت را با پالایشگاه‌های آسیایی قفل کرده‌اند، اولویت اصلی وزارت نفت باید روی تثبیت سهم موجود و آماده‌سازی برای فرصت‌های آینده باشد. به همین دلیل، بازسازی تاسیسات، تعمیر خطوط انتقال و کاهش تلفات در فرآیند تولید و مصرف، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. اگرچه در سال‌های اخیر بارها از لزوم نوسازی زیرساخت‌ها سخن گفته شده اما روند اجرا کند و پراکنده بوده است. هرگونه سرمایه‌گذاری جدید، پیش از هر چیز باید معطوف به جلوگیری از افت تولید طبیعی و حفظ ظرفیت عملیاتی باشد تا در صورت بهبود شرایط تحریمی، کشور آماده بازگشت سریع به بازار جهانی باشد.
در دنیای پررقابت امروز، دیپلماسی انرژی صرفا به معنای مذاکره سیاسی نیست بلکه بازیابی سهم بازار نیازمند راهبرد دقیق، قراردادهای انعطاف‌پذیر و مدل‌های متنوع صادراتی است. فروش نفت خام به روش سنتی و با تخفیف‌های پرریسک، راه‌حل پایداری نخواهد بود. توسعه صادرات فرآورده‌های نفتی، سوآپ منطقه‌ای، تهاتر نفت با کالا یا سرمایه‌گذاری زیرساختی و ایجاد مسیرهای حمل‌ونقل متنوع، همگی باید از حالت شعار خارج و به قراردادهای واقعی تبدیل شود. این مسیر البته نیازمند شفافیت مالی و فضای اعتمادسازی برای سرمایه‌گذاران داخلی است چراکه در غیاب سرمایه‌گذاری خارجی، جذب نقدینگی بخش خصوصی و صندوق‌های بازنشستگی، تنها گزینه ممکن برای تامین منابع مورد نیاز پروژه‌های نیمه‌تمام خواهد بود.همزمان باید پذیرفت که تهدیدهای نظامی و اختلال احتمالی در مسیرهای صادراتی، دیگر فرض بعید نیست. تکمیل پایانه‌های صادراتی در سواحل جنوبی و شرقی کشور، نوسازی ناوگان حمل نفت خام و همکاری با همسایگان برای انتقال انرژی، می‌تواند ریسک‌های ژئوپلیتیک را تا حدی مدیریت کند.
صنعت نفت ایران در سال ۱۴۰۴ در موقعیتی قرار گرفته که اولویت اصلی آن باید «تاب‌آوری پایدار» باشد، یعنی نگاه بلندمدت برای نگهداشت تولید و حفظ سهم بازار موجود، پیش از هر توسعه پرهزینه و بعضا غیرضروری. اگر این مسیر با دیپلماسی انرژی فعال و رویکردی واقع‌بینانه همراه شود، می‌توان امید داشت که در صورت گشایش احتمالی در روابط خارجی، نفت ایران همچنان قدرت بازگشت به بازارهای جهانی را داشته باشد، در غیر این صورت سهمی که امروز از دست می‌رود، فردا با چند برابر هزینه نیز به سادگی باز نخواهد گشت.
سرعت بخشیدن به پروژه‌ها
بهمن صالحی، عضو هیات‌مدیره فدراسیون صادرات انرژی صنایع وابسته در این باره به «جهان‌صنعت» گفت: در واقع فعلا تحریم‌های ما همان تحریم‌های متداول هستند و چیز تازه‌ای به آنها افزوده نشده است. با این حال برخی کارشناسان معتقدند که پس از جنگ، بازارهای بهتری برای ما فراهم شده است.وی افزود: اگر در حوزه نفت، به‌ویژه در بخش بازرگانی، اقدامات موثری انجام شود، این امکان وجود دارد که در زمینه تولید نفت خام، فرصت‌های بازرگانی بیشتری ایجاد کنیم. اگر بتوانیم از ناوگان‌های حمل‌ونقل بین‌المللی که مشمول تحریم نیستند استفاده کنیم، میزان فروش نفت‌مان افزایش خواهد یافت.صالحی تصریح کرد: در مورد گاز نیز پروژه‌های ذخیره‌سازی متاسفانه با سرعت کمی پیش می‌روند. اگر این پروژه‌ها با شتاب بیشتری انجام شود و توان تولید گاز را به‌ویژه در میادین مشترک توسعه دهیم، خواهیم توانست از ظرفیت‌های موجود در جنوب کشور، جزایر و همچنین مناطق شمالی بهره‌برداری بهتری داشته باشیم. ذخیره‌سازی گاز در مخازن و میادین استراتژیک، که اغلب کارشناسان از آنها مطلع هستند، می‌تواند ما را در مدیریت انرژی و بازار بسیار موفق‌تر کند. او تاکید کرد: اگر در حوزه گاز برنامه‌ریزی مناسبی برای توسعه تولید و ذخیره‌سازی داشته باشیم، همسایگان ما که همواره خواهان استفاده از فرآورده‌های گازی ایران هستند، می‌توانند یک بازار پایدار برای ما ایجاد کنند. حتی اگر بازار اروپا را نادیده بگیریم، همچنان می‌توانیم در بازار منطقه نقش‌آفرینی حرفه‌ای‌تری داشته باشیم. عضو هیات‌مدیره فدراسیون صادرات انرژی صنایع وابسته گفت: در حوزه نفت نیز مشتریان سنتی ما، ازجمله مشتریان فرانسوی، با توجه به تغییر شرایط بین‌المللی، همچنان ظرفیت بالقوه‌ای برای خرید نفت ایران دارند و به نظر می‌رسد بتوانیم بازار مطلوب‌تری در این بخش به دست آوریم.
فشارافزایی پارس‌جنوبی؛ ضرورتی فراتر از نفت
علی صادقی، نایب‌رییس کمیسیون انرژی اتاق ایران نیز در همین خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: ارز محدود است، نیازهای کشور اما بسیارند و پرچالش. یکی از مهم‌ترین نیازهای امروز کشور، مساله ناترازی گاز است. در حال حاضر، دو دسته پروژه گازی پیش‌رو داریم، یا پروژه‌های توسعه میادین جدید، مانند میدان «مدار» یا «کارت شمالی» و… یا پروژه‌های فشارافزایی در میدان پارس‌جنوبی. همان میدانی که توسعه‌اش دادیم و میدان مشترکی هم هست. اگر اقدامی نکنیم، فشار مخزن کاهش می‌یابد و مهاجرت گاز به سمت بخش قطری بیشتر می‌شود.او با تاکید بر اینکه از نان هر شب واجب‌تر برای صنعت نفت، پرداختن به پروژه فشارافزایی پارس‌جنوبی است، عنوان کرد: قراردادهای پیمانکاران پیش از آغاز سال امضا شد اما پس از آن در مسیر تصویب شورای اقتصاد و تنفیذ وزارت نفت قرار گرفت تا از نظر قانونی نیز مورد تایید باشد.
وی افزود: تامین پیش‌پرداخت و منابع مالی این پروژه که بالغ بر ۱۷میلیارد دلار برآورد شده، چالش بزرگی است. باید در این مسیر، اولویت‌بندی دقیقی انجام شود تا کار هرچه سریع‌تر آغاز شود زیرا به‌گمان من، تا سال ۲۰۲۸ فرصت داریم و پس از آن، افت فشار به قدری شدید خواهد بود که امکان بازیابی از دست خواهد رفت.
نایب‌رییس کمیسیون انرژی اتاق ایران با بیان اینکه اولویت دوم، حمایت جدی از بخش خصوصی است، خاطرنشان کرد: به‌ویژه صنایع انرژی‌بری مانند فولادی‌ها، کاشی‌سازها و دیگر صنایع مشابه، این بخش‌ها می‌توانند در میادین کوچک‌تر و مستقل سرمایه‌گذاری کرده تا دست‌کم گاز مورد نیاز خود را از همان محل تامین کنند.
او گفت: در مجموع به نظر من،اکنون بحث گاز از نفت مهم‌تر است. حدود دو تا سه‌هزار حلقه چاه داریم که می‌توانیم با تعمیر و بازسازی آنها، تولید را افزایش دهیم.
به گفته وی، اگر مهندسی نفت به درستی عمل کند، در سقف تولید کنونی، احتمالا در فروش هم با مشکلی روبه‌رو نخواهیم شد اما آنچه امروز اهمیت بیشتری دارد، امنیت انرژی در داخل کشور و رفع نگرانی‌های مرتبط با تامین گاز است.
