امنیت غذایی، قربانی عدم شفافیت در وزارت جهاد
فاطمه عباس‌پور– امنیت غذایی را بسیاری دسترسی به غذاهای مورد نیاز با حداقل درآمد تعریف می‌کنند. با این وجود این مفهوم نسبتا ساده ابعاد بسیار وسیع و تعاریف گوناگونی را شامل می‌شود. برای درک بهتر یک مفهوم گاهی بهتر است نخست یک مفهوم ضد آن را بررسی کنیم. این موضوع که یک شب می‌خوابید و صبح روز بعد باید برخی از اقلام ثابت سفره خود را با دو برابر قیمت تهیه کنید دقیقا نقطه خلاف امنیت غذایی است.
اتفاقی که اخیرا در بازار حبوبات افتاده نقض فاحش امنیت غذایی کشور است با این وجود مساله زمانی بغرنج‌تر می‌شود که بدانیم سیاستگذاران و مسوولان وزارت جهاد می‌توانستند با چند اقدام نه چندان دشوار از این وضعیت جلوگیری کنند؛ امری که به هر دلیلی که بود محقق نشد و امروز باید شاهد لوبیای ۵۰۰هزارتومانی در سبد خرید مردم باشیم.
گفتیم که وضعیت امروز بازار حبوبات قابل پیشگیری بود پس برای درک بهتر این موضوع بهتر است ابتدا به ریشه‌های اشفتگی در بازار حبوبات بپردازیم.
ارشادطالبی، رییس کمیته فنی انجمن حبوبات در این‌باره به «جهان‌صنعت» گفت: در سال۱۴۰۳ نظام سهمیه‌بندی ایجاد و میزان سهمیه وارداتی که برای کالاهای مختلف در نظر گرفته و براساس میانگین واردات آن کالاها در ۶۰ ماه گذشته تعیین شد. در این ۶۰ماه گذشته شاهد تغییرات اقلیمی، خشکسالی و تغییر الگوی کشت بودیم و طبیعتا شرایط هر سال متفاوت است. در مهرماه سال ۱۴۰۳ متوجه شدیم که برداشت محصول لوبیای کشور مانند سال‌های قبل نخواهد بود و کمبود پیش‌بینی می‌شد. از آبان همان سال اعلام کردیم که نظام سهمیه‌بندی فعلی که برای لوبیای قرمز سهمیه‌ای معادل ۱۰هزار تن در نظر گرفته که براساس میانگین واردات ۶۰ ماه گذشته احتمالا کافی نخواهد بود و امسال نیاز وارداتی بیشتری داریم.
کمبود تولید داخل
رییس کمیته فنی انجمن حبوبات ادامه داد: سال‌هایی داشتیم که تنها دو‌هزار تن لوبیا چیتی یا لوبیا قرمز وارد شد و بازار متعادل بوده چون محصول داخلی کافی بود اما امسال با پیش‌بینی کمبود دوسه‌بار نامه‌نگاری کردیم و متاسفانه معاونت‌های وقت توجهی نکردند. در نتیجه قیمت به‌سرعت از حدود ۱۵۰تا۱۶۰هزارتومان به ۲۰۰تا۲۵۰هزارتومان افزایش یافت. در حالی که وظیفه نخست واردات تنظیم قیمت کالاهاست. واردات باید در نقطه مقابل کالای داخلی قرار گیرد تا قیمت‌ها رقابتی بمانند. وقتی کالای وارداتی وجود نداشته و کالای داخلی هم به دلیل کمبود افزایش قیمت پیدا می‌کند نتیجه رشد افسارگسیخته قیمت‌هاست.
وی افزود: همین پیش‌بینی را امسال هم به معاونت قبلی اعلام کردیم اما در سال ۱۴۰۴ سهمیه‌های حبوبات به‌شدت دچار «نشتی» شده یعنی همان مقدار سفارش داده‌ایم اما مشخص نیست سهمیه‌ها به چه کسانی و از چه مسیری اعطا شده است. بیش از چهارمرتبه به معاونت قبلی وزارت جهاد کشاورزی نامه رسمی ارسال و اعلام کردیم اعضای انجمن از کاهش سهمیه‌هایشان ناراضی هستند و درخواست شفاف‌سازی کردند اما متاسفانه هیچ نتیجه‌ای حاصل نشد.
حذف بخش خصوصی
طالبی گفت: این کاهش سهمیه باعث شده کسانی که اشراف کامل بر بازار داشته و می‌دانند چه کالایی، از چه کشوری، در چه زمانی و با چه میزانی باید وارد شود عملا کنار گذاشته شوند. خود من سهمیه‌هایی در حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ تن داشتم و برای بقیه اعضا نیز وضعیت مشابهی پیش آمده است. درخواست کردیم که درباره لوبیای قرمز بازنگری کنند و اگر نشتی در سهمیه‌ها وجود دارد سریع‌تر اعلام شود. او تاکید کرد: سوال اینجاست که چرا برخی شرکت‌ها خارج از مجموعه فعالان این حوزه سهمیه دریافت کرده‌اند؟ آیا این شرکت‌ها توانسته به بازار کمکی بکنند؟ آیا کالایی وارد کرده‌اند که به درد کشور بخورد؟ سال گذشته، زمانی که با معاونت گفت‌وگو داشتیم تصمیم گرفته شد هرکس بتواند کالای مصوب با قیمت تعیین‌شده وارد کند امکان دریافت سهمیه ثبت سفارش داشته باشد. همان موقع هشدار دادیم که این اقدام نه صرفه‌جویی ارزی است و نه منطقی بلکه موجب اتلاف منابع ارزی کشور می‌شود چراکه ممکن است کالایی وارد شود که نه با فرهنگ مصرف مردم سازگار بوده و نه کیفیت آن مورد پذیرش مصرف‌کنندگان ایرانی است. متاسفانه معاونت وقت به این هشدارها توجه نکرد و امروز نیز منتظریم مشخص شود سهمیه‌های قبلی به کجا رفته و آیا اصلاح خواهند شد یا خیر.
وی افزود: از آنجا که در نیمه‌دوم سال معمولا مصرف حبوبات افزایش می‌یابد درخواست داریم سهمیه مازاد در نظر گرفته شود تا در نیمه‌دوم سال با کمبود روبه‌رو نشویم.
درد همیشگی نبود گزارش
رییس کمیته فنی انجمن حبوبات گفت: متاسفانه هیچ گزارش شفافی در این باره منتشر نشده است. مشخص نیست سهمیه‌های کاهش‌یافته دقیقا به چه مقصدی رفته‌اند. نظام سهمیه‌بندی فعلی براساس سابقه واردات هر واردکننده طراحی شده است. برای مثال اگر واردکننده‌ای در سال گذشته ۱۰۰تن کالا وارد کرده امسال باید با همان ضریب اجازه واردات داشته باشد.
کسی که سابقه‌ای نداشته نباید سهمیه دریافت کند
طالبی ادامه داد: در این نظام مقرر بود زمانی که ثبت سفارش باز شود سهمیه بازرگانان فعال تا ۴۸ساعت فریز شده تا حق فعالان واقعی محفوظ بماند اما در سهمیه جدید این اتفاق نیفتاد. خود من ثبت سفارش انجام دادم و سال گذشته سهمیه‌ام برای یک کالا ۵۰۰تن بود. ثبت سفارش دادم اما تنها ۲۰۰ تن تایید شد. بعدا گفتند سهمیه به ۱۵۰ تن کاهش یافته، بعدتر اعلام شد فقط ۷۰ تن می‌توانید سفارش دهید و در نهایت همان‌مقدار هم تخصیص پیدا نکرد.
اشکالات و باگ‌های سامانه
رییس کمیته فنی انجمن حبوبات بیان کرد: در پایان سال نیز با وجود ثبت سفارش و پیگیری مکرر به‌دلیل اشکالات سامانه‌ای و دیگر مشکلات عملا امکان دریافت سهمیه از بین رفت. متاسفانه سامانه‌ها باگ‌های متعددی دارند و همین باعث سردرگمی فعالان شده است. از سوی دیگر در اعلام سهمیه‌ها شفافیت وجود ندارد. وقتی سهمیه‌ای کاهش پیدا می‌کند مسوولان موضوع را انکار کرده و می‌گویند بازرگان اشتباه کرده یا کالا را نیاورده است. ما برای اثبات موضوع از حدود ۵۰ شرکت عضو انجمن مستند جمع‌آوری کردیم که همگی با کاهش غیرمنطقی سهمیه مواجه شده‌اند.طالبی افزود: اعلام کردند که در فصل پاییز ۱۴۰۳ این میزان وارد کردیم، در زمستان این مقدار، در بهار و تابستان هم به همین ترتیب که در مجموع نشان می‌دهد سهمیه‌ها به‌صورت مستمر کاهش یافتند. اعضای ما می‌گویند هم کالای خود را وارد کرده و هم تاییدیه دارند اما باز هم سهمیه‌شان کاهش یافته است. وی ادامه داد: سوال ما این است که این سهمیه‌ها کجا رفته‌اند؟ اگر سهمیه کلی کشور کاهش یافته باشد مثلا اگر سال گذشته سهمیه واردات ۱۰هزار تن بوده و امسال ۵هزار تن شده طبیعی است اما وقتی سهمیه کل کم نشده چرا سهم فعالان واقعی کاهش یافته است؟ با چندین‌مرتبه مکاتبه خواستیم موضوع بررسی شود اما در زمان خانم مشیری به نتیجه ملموسی نرسیدیم. اکنون موضوع برای معاونت جدید ارسال شده و امیدواریم ایشان همکاری لازم را در این زمینه داشته باشند.
رویه ملوانی در واردات
طالبی گفت: تاکید می‌کنم که کاهش سهمیه فعالان شناسنامه‌دار این حوزه باعث شده «رویه ملوانی» در واردات رونق بگیرد. حبوبات کالایی اساسی و به‌اصطلاح پروتئین فقراست. این کالاها پیش از این هم قاچاقشان اقتصادی بوده اما اکنون شرایط به‌گونه‌ای شده که قاچاق برای برخی توجیه‌پذیر شده است. وی در خاتمه سخنانش افزود: سوال این است که چه کسانی این کالاها را وارد می‌کنند؟ ملوانانی که با ارز آزاد وارد می‌کنند؟ آیا این کالاها از نظر سلامت، قرنطینه، کیفیت و قیمت بررسی می‌شوند؟ متاسفانه کاهش سهمیه‌ها و بی‌تدبیری‌ها باعث شده قاچاق کالا روندی منطقی به خود بگیرد و این یک هشدار جدی است. شما می‌توانید واردکننده شناسنامه‌دار را در دفترش پیدا کرده و از او پاسخ بخواهید اما افرادی که بدون هویت مشخص فعالیت می‌کنند از دسترس نظارت خارج هستند. قیمت را چه کسی کنترل و بازار را چه کسی تنظیم می‌کند؟ اینجا نقطه خطر بوده و حوزه فعالیت از دست فعالان رسمی در حال خارج شدن است. متاسفانه گاهی شرکت‌های غیرمرتبط هم سهمیه می‌گیرند. ما به سامانه‌ها و اطلاعات دسترسی نداریم و شفاف‌سازی نمی‌شود به همین دلیل امکان اثبات این مسائل وجود ندارد. این وضعیت در حال تکرار و گسترش است و رونق اقتصادی قاچاق را درپی‌داشته که پیامدهای ثانویه خطرناکی دارد.
