ارقام چندگانه کسری بودجه
محمود جامساز، اقتصاددان
چرا ارقام کسری بودجه در کشور چندگانه است و اعداد مجلس با دولت متفاوت؟ پاسخ به این پرسش نیازمند بررسی چندین عامل است؛ نخست با توجه به اینکه هنوز به پایان سال نرسیده‌ایم، اعلام دقیق کسری بودجه عملا امکان‌پذیر نیست اما نکته مهم‌تر این است که آمارهای ارائه‌شده در کشور عموما چندان قابل اتکا و اطمینان نیستند و در بسیاری موارد به نوعی پوششی برای ناکارآمدی‌های دولت تبدیل شده‌اند. یکی از بارزترین مثال‌ها اختلاف آشکار میان آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران درباره تولید ناخالص داخلی (GDP)است؛ شاخصی که نقش مهمی در تعیین وزن اقتصاد کشور در سطح جهانی دارد.
علت این اختلاف‌ها را باید در تفاوت‌های اساسی روش‌شناسی‌های آماری، انگیزه‌های سیاسی و اقتصادی، زمان‌بندی‌های متفاوت انتشار آمار و همچنین کمبود منابع و امکانات لازم برای آمارگیری دقیق جست‌وجو کرد. به همین دلیل داده‌های مربوط به کسری بودجه نیز از این چالش‌ها مستثنا نیستند و معمولا برای نشان دادن وضعیت بهتر، آمارهای واقعی کمتر منتشر می‌شوند.
به عنوان نمونه در سال گذشته پیش‌بینی کسری بودجه۱۴۰۳، رقمی بالغ بر هزار و ۱۳۴هزار میلیارد تومان (یا ۱۱۳۴تریلیون تومان) اعلام شده بود اما در پایان سال این رقم با فاصله بسیار زیادی به حدود ۲۷۰هزار میلیارد تومان کاهش یافت. این تفاوت چشمگیر علاوه بر نارسایی‌های آماری می‌تواند ناشی از برداشت‌های پنهانی دولت از منابع بانک مرکزی باشد که با توجه به رشد نقدینگی فراتر از ۱۰هزار تریلیون تومان در همان سال، این برداشت‌ها قابل تصور است.
در بودجه سال۱۴۰۴ نیز مرکز پژوهش‌های مجلس کسری بودجه عملیاتی را حدود ۱۸۰۰هزار میلیارد تومان (۱۸۰۰تریلیون تومان) برآورد کرده است. هنگام اعلام کسری بودجه باید به سه نوع کسری توجه کرد: نخست «کسری بودجه عملیاتی» که تفاوت میان هزینه‌های جاری (بدون در نظر گرفتن هزینه‌های عمرانی) و درآمدهای پایدار را نشان می‌دهد. دوم «کسری بودجه عمومی» که به دلیل برآوردهای بیش از حد منابع یا تحقق نیافتن درآمدهای پیش‌بینی شده رخ می‌دهد و بعدی «کسری اقلام فرابودجه‌ای» که شامل هزینه‌ها و بارهای مالیاتی است که خارج از بودجه رسمی بوده و به وفور دیده می‌شود. جمع این سه نوع کسری، پیش‌بینی کلی کسری بودجه را تشکیل می‌دهد که در صورت اضافه کردن این موارد به پیش‌بینی عملیاتی مرکز پژوهش‌های مجلس، رقم کسری بودجه از ۲هزار تریلیون تومان نیز فراتر می‌رود. در حال حاضر تنها پنج ماه از سال گذشته است و معمولا کسری بودجه‌ها از نیمه دوم سال به وضوح ظاهر می‌شوند بنابراین نمی‌توان براساس داده‌های فعلی پیش‌بینی کل سال را قطعی دانست. برای مثال یک نهاد اعلام کرده که در پایان چهار ماه نخست امسال کسری بودجه کشور حدود ۱۰۰هزار میلیارد تومان بوده اما نمی‌توان صرفا با این مقیاس نتیجه گرفت که کسری بودجه سالانه چهاربرابر خواهد بود زیرا ممکن است درآمدهای غیرمنتظره‌ای در طول سال وصول شود که وضعیت را تغییر دهد.
باید به ریسک‌های خارجی نیز توجه داشت به ویژه با در نظر گرفتن مکانیسم ماشه و احتمال کاهش درآمدهای نفتی، کسری بودجه می‌تواند بسیار فراتر از پیش‌بینی‌های کنونی باشد.
