آینده قیمت نفت و پیامدهای آن برای لایحه بودجه۱۴۰۵
محمدجواد حسینی– در روزهایی که بحث‌های مربوط به لایحه بودجه۱۴۰۵ در مرکز توجه دولت، مجلس و نهادهای کارشناسی قرار گرفته یکی از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین متغیرهایی مانند قیمت جهانی نفت که می‌تواند ساختار مالی سال آینده کشور را دگرگون کند دوباره به نقطه کانونی بازگشته است. درآمدهای نفتی همچنان یکی از ستون‌های اصلی تامین مالی دولت در ایران است و کوچک‌ترین اشتباه در پیش‌بینی قیمت آن می‌تواند بودجه را با کسری جدی مواجه کند. به همین دلیل ارائه چشم‌اندازی دقیق‌تر مبتنی بر شواهد واقعی بازار و روندهای جهانی ضرورتی است که نمی‌توان از آن چشم پوشید. این گزارش تلاش دارد تحولات سال‌های اخیر، چرخه قیمتی نفت، عوامل اثرگذار بر عرضه‌وتقاضا و سناریوهای محتمل برای سال آینده را در قالب تحلیلی روشن و قابل استفاده برای سیاستگذاران ارائه دهد. روند قیمت نفت و نقاط چرخش بازار که در این تحلیل به آنها اشاره شده درشکل یک منعکس شده است.
بازار جهانی نفت از سال۲۰۲۰ تاکنون یکی از پیچیده‌ترین دوره‌های خود را پشت‌سر گذاشته است. سقوط تاریخی قیمت‌ها در دوران کرونا، بازگشت سریع تقاضا پس از رفع محدودیت‌ها، اوج‌گیری قیمت‌ها تا محدوده ۱۳۰دلار در سال۲۰۲۲، آغاز جنگ روسیه و اوکراین، تحریم‌های شدید انرژی علیه مسکو، ناامنی در دریای سرخ و اختلال در حمل‌ونقل جهانی، کاهش داوطلبانه تولید توسط اوپک‌پلاس و نوسانات اقتصاد چین مجموعه‌ای از شوک‌های پی‌درپی بوده که بازار را در وضعیت «نوسان دائمی» قرار دادند. در چنین شرایطی پیش‌بینی قیمت نفت نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت برای برنامه‌ریزی اقتصادی کشور است.
بررسی دقیق روند قیمت نفت نشان می‌دهد که حرکت صعودی بزرگ بازار از کف تاریخی سال۲۰۲۰ تا سقف ۱۳۰دلاری۲۰۲۲ بخش اصلی چرخه‌ای پنج‌موجی بوده که اکنون وارد فاز اصلاح شده است.
اصلاح قیمتی از سال۲۰۲۲ به بعد قیمت نفت را به محدوده ۷۰تا۷۵ دلار رسانده؛ محدوده‌ای که در دو سال گذشته چندین بار نقش «دیوار حمایتی» ایفا کرده و اجازه سقوط بیشتر قیمت را نداده است. چنین رفتاری در بازارهای جهانی معمولا نشانه پایان فاز اصلاح و ورود به مرحله‌ای جدید از تعادل یا حتی آغاز موج صعودی است. در نمودارهای منتشرشده الگوی زیگزاگ اصلاحی، برخورد قیمت با سطوح فیبوناچی و خروج تدریجی شاخص قدرت نسبی (RSI) از ناحیه اشباع فروش همگی موید این نکته هستند که بازار نفت در یک نقطه چرخش قرار گرفته است.
در کنار نشانه‌های تکنیکال عوامل بنیادی نیز تصویر مشابهی ترسیم می‌کنند. اوپک‌پلاس همچنان بر کاهش عرضه تاکید داشته و کشورهای اصلی تولیدکننده به‌ویژه عربستان و روسیه حاضر شدند بخش قابل توجهی از صادرات خود را برای حمایت از قیمت‌ها محدود نگه دارند. در سمت تقاضا چین پس از دوره‌ای از رکود هم‌اکنون دوباره نشانه‌های احیای مصرف نفت را بروز داده و هند نیز همچنان موتور اصلی رشد تقاضای انرژی در آسیاست. ذخایر استراتژیک آمریکا در پایین‌ترین سطح چنددهه اخیر قرار گرفته و این مساله حساسیت بازار نسبت به هرگونه شوک عرضه را افزایش داده است. در کنار این عوامل بی‌اطمینانی ژئوپلیتیکی همچنان در خاورمیانه و مسیرهای حیاتی مانند دریای سرخ پابرجاست؛ موضوعی که می‌تواند هر لحظه عرضه جهانی را تحت‌تاثیر قرار دهد. این مجموعه متغیرها درکنار روندهای ساختاری بازار نشان می‌دهد که زمینه برای حرکت دوباره قیمت نفت به سطوح بالاتر فراهم بوده هرچند سرعت و شدت این حرکت به متغیرهای متعدد وابسته است.
با وجود این تصویر نسبتا حمایتی احتمال کاهش قیمت نیز کاملا از بین نرفته است. اگر اقتصاد جهانی وارد رکود شود، سیاست‌های انقباضی بانک‌های مرکزی ادامه پیدا کند یا تولید نفت شیل آمریکا با سرعت بیشتری افزایش یابد ممکن است بازار وارد یک دوره فشار نزولی شود. به همین دلیل تمامی نهادهای معتبر بین‌المللی از جمله IEA، اوپک و بانک جهانی توصیه می‌کنند که آینده نفت باید در قالب «سناریو» دیده شود و نه یک عدد قطعی.
براساس تحولات ماه‌های اخیر سه‌سناریوی واقع‌بینانه برای قیمت نفت درسال آینده قابل ارائه است: سناریوی نخست سناریوی صعودی است که در آن قیمت نفت در محدوده ۹۰تا۱۱۰دلار نوسان می‌کند. این سناریو معمولا درصورت تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک یا ادامه کاهش عرضه از سوی اوپک‌پلاس محقق می‌شود. سناریوی دوم سناریوی میانه و محتمل‌ترین حالت است که قیمت نفت را در بازه ۷۰تا۹۰ دلار نگه می‌دارد؛ دامنه‌ای که با رفتار تاریخی بازار و تعادل فعلی عرضه‌وتقاضا تناسب بیشتری دارد.
سناریوی سوم سناریوی نزولی بوده که احتمال وقوع آن کمتر است اما نمی‌توان آن را نادیده گرفت. در این سناریو درصورت رکود جهانی، افزایش تولید شیل یا بازگشت گسترده برخی تولیدکنندگان مانند ایران و ونزوئلا به بازار قیمت نفت ممکن است به محدوده ۵۵تا۶۵دلار کاهش یابد.
اهمیت این سناریونویسی زمانی مضاعف می‌شود که تاثیر آن بر بودجه ایران را در نظر بگیریم. در طول سال‌های گذشته یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات بودجه‌ای کشور اتکا به یک عدد مشخص برای قیمت نفت بوده؛ عددی که در بسیاری از سال‌ها تحقق نیافته و کسری بودجه را تشدید کرده است. باتوجه به نوسانات شدید بازار جهانی و شرایط فروش نفت ایران استفاده از دامنه قیمتی(نه یک عدد ثابت) می‌تواند تصمیم‌گیری را واقع‌بینانه‌تر و ریسک‌های مالی سال آینده را قابل مدیریت‌تر کند. انتخاب سناریوی میانه به‌عنوان پایه بودجه و لحاظ‌کردن سناریوهای صعودی و نزولی به‌عنوان اطمینان می‌تواند ثبات بیشتری برای مدیریت مالی کشور ایجاد کند.
برای جمع‌بندی میتوان گفت که بازار نفت پس از یک دوره اصلاح قیمتی اکنون در نقطه‌ای قرار دارد که ممکن است سال آینده را با نوسانات کمتر و قیمت‌های بالاتری آغاز کند اما همچنان متغیرهای مهمی در سطح جهانی وجود داشته که مسیر بازار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. آنچه برای سیاستگذار ایرانی اهمیت دارد نه اتکا به خوش‌بینی بلکه برنامه‌ریزی مبتنی بر واقعیت‌های جهانی است. استفاده از چارچوب سناریویی در بودجه۱۴۰۵ همراه با درک صحیح از روندهای بازار نفت می‌تواند کشور را در برابر نوسانات سال آینده مقاوم‌تر کرده و زمینه تصمیم‌گیری دقیق‌تر و کارآمدتر را فراهم کند. درجهانی که شوک‌های انرژی هر روز شکل تازه‌ای به خود می‌گیرند تنها ابزار مطمئن پیش‌بینی هوشمندانه، انعطاف‌پذیری و واقع‌بینی در برنامه‌ریزی مالی است.
*پژوهشگر بازار نفت
