آوای خیابان
پویا اصل‌باغ– در روزگاری که هر کس برای معیشت خویش دل‌مشغولی دارد، در کنار پارک‌ها، خیابان‌ها و کافه‌ها هنرمندانی هستند که نوای ساززدن‌شان در گوش کوچه‌های شهر پیچیده است. در روزهایی که زور تورم و اقتصاد مریض از توان مردم بیشتر شده است، نوازندگان خیابانی اما برای معیشت و نان، می‌نوازند. این هنرمندان با وجود مشکلات اقتصادی که دارند، متاسفانه چالش‌های دیگری را نیز تجربه می‌کنند.
طی سال‌های گذشته، بیشتر نوازندگان و هنرمندان خیابانی با معضلات جدی ازجمله برخورد ماموران شهرداری، نگاه منفی تنگ‌نظران و سوءاستفاده برخی از افراد مواجه شده‌اند. با وجود این مشکلات، نوازندگان خیابانی اما هنر زیبای‌شان را رها نکرده و هر روز برای تامین معیشت و حفظ هنر خود در خیابان‌ها به اجرا می‌پردازند.
وضعیت نوازندگان خیابانی
موسیقی خیابانی در کشور، به‌‌ویژه در شهرهای بزرگ طی سال‌های گذشته با رشد همراه بوده است. به خاطر فقدان شغل، بیشتر جوانان برای تامین نیازهای معیشتی خود به یادگیری ساز روی می‌آورند و به علت کمبود حمایت ناچارا در خیابان به نواختن موسیقی می‌پردازند. متاسفانه داده رسمی از تعداد هنرمندان خیابانی در کشور وجود ندارد اما براساس مشاهدات میدانی تعداد قابل‌توجهی از آنها در خیابان‌ها، بوستان‌ها و ایستگاه‌های مترو حضور دارند، از سوی دیگر بنابر یک آمار غیررسمی حدودا ۲هزار و ۴۳۰نوازنده خیابانی در کشور وجود دارد.
با وجود اینکه آمار عنوان شده غیررسمی است اما همانطور که گفته شد، مشاهدات میدانی نشان می‌دهد تعداد قابل‌توجهی از آنها در گوشه و کنار شهر مشغول نواختن ساز هستند. چنین امری بیانگر این است که به علت بحران بیکاری مشاغل کاذب افزایش پیدا کرده است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که چنین مشاغلی مانند نوازندگان خیابانی، دست‌فروش‌ها و… به علت عدم توجه و حمایت‌های کافی در معرض خطر و آسیب قرار دارند. بنابر گفته بسیاری از نوازندگان، درآمد آنها روزانه حدود ۲۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان است. البته اگر ماموران شهرداری و شرایط جوی مشکل‌ساز نشوند، آنها می‌توانند از این طریق درآمد حداقلی داشته باشند. با این حال انگیزه نوازندگان خیابانی در کنار کسب درآمد، از جمله نکاتی است که دارای اهمیت است. طبق نظر برخی از کارشناسان این افراد با انگیزه نشان دادن فرهنگ و هنر سلیقه و استعداد در خیابان‌ها به نواختن ساز و آواز خواندن می‌پردازند. در واقع نوازندگان خیابانی با وجود همه مشکلات و چالش‌های متعددی که دارند امروزه فرهنگ و هنر را کنار نگذاشته و همچنان صدای موسیقی گوش‌نوازشان خاموش نشده است.
چالش نوازندگی خیابانی
جدای از مشکلات اقتصادی که بارها عنوان شد، نوازندگان خیابانی با معضلات جدی مواجه هستند. به عنوان مثال طی سال‌های گذشته، ماموران شهرداری با متوسل شدن به خشونت و رفتارهای توهین‌آمیز سد جدی برای آنها بوده است. از سوی دیگر برخی افراد تنگ‌نظر مانند کسانی که موسیقی را ناپسند و آسیب‌زا می‌دانند همواره نوازندگان خیابانی را تهدید جدی برای جامعه قلمداد می‌کنند. این افراد در طول سال‌های گذشته با برخورد و فحاشی نسبت به شغل و هنرمندان خیابانی، حس ترس و ناامیدی را میان این بخش از بدنه جامعه ایجاد کرده‌اند. با این حال اما مشکلات به همین جا ختم نمی‌شود، بخشی از نوازندگان خیابانی را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند. آنها به خاطر اینکه مدت زمان زیادی را مجبورند در کنار پارک یا مکان عمومی به نواختن بپردازند، توسط برخی افراد سودجو مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. این افراد همانند تنگ‌نظران، نوازندگان خیابانی زن را به چشم ابزاری دیده و همواره به معضل جدی برای هنرمندان خیابانی تبدیل شده‌اند.
بارها این اتفاق رخ داده که بسیاری از نوازندگان خیابانی به علت درگیری و خشونتی که ماموران شهرداری ایجاد کردند، سازهایشان آسیب دیده و حتی خود آنها نیز مورد برخورد فیزیکی قرار گرفتند. این خشونت‌طلبی ماموران سد معبر و تندروهای متعصب و سوءاستفاده‌گران منجر شده تا هنرمندان زیادی امروزه از ترس چنین برخوردهایی به مشاغل دیگری بپردازند. چنین اشخاصی درک کاملی از فرهنگ و هنر و موسیقی ندارند و همواره می‌خواهند نوای این بخش از جامعه را خاموش کنند. کسانی که برای نوازندگان خیابانی مشکل ایجاد کردند به جای اینکه ریشه و بانیان اصلی بیکاری را هدف قرار دهند، تمرکز خود را بر مبارزه با هنرمندان خیابانی گذاشته‌اند.
تاثیر نوازندگان خیابانی بر فرهنگ و جامعه
بارها پیش آمده زمانی که در منزل هستیم، صدای موسیقی زیبایی در هیاهوی شهر به گوش‌مان می‌رسد یا هنگام تردد در خیابان‌ها، نوای ساز برخی از این هنرمندان توجه همه را جلب می‌کند. بسیاری از شهروندان به دلیل مشغله‌ها و مشکلات روزمره، فرصت کافی برای گوش دادن به موسیقی ندارند و هنرمندان خیابانی با این کار خود، وجهی زیبا به شهر می‌بخشند. برخی فعالان حوزه موسیقی معتقدند این هنرمندان با حضور خود، فرهنگ و هنر را در دل جامعه زنده نگه داشته‌اند. علاوه بر این، شنیدن صدای ساز و آواز آنان باعث بهبود حال برخی افراد شده و لحظه‌ای آنها را از وضعیت روحی دشوارشان دور می‌کند.
با این حال جدای از زیبایی حضورشان، وجه تلخی نیز وجود دارد. حضور نوازندگان خیابانی در خیابان‌ها نمایانگر بی‌اهمیتی و بحران بیکاری در کشور است. این افراد نه‌تنها هنرشان دیده نمی‌شود بلکه به دلیل مشکلات معیشتی ناچار به نواختن در خیابان هستند. صدای موسیقی آنان گاهی به‌مثابه مرثیه‌ای دردناک است که نشان می‌دهد چه استعدادهای بزرگی در این کشور دیده نشده‌اند. این بخش از جامعه که بار سنگین فرهنگ و هنر را بر دوش دارد، با وجود همه مشکلات تاثیر عمیقی بر روح و روان شهروندان و هنر کشور دارند و نمی‌توان نقش آنها در پیکره موسیقی و جامعه را نادیده گرفت.
در بسیاری از کشورهای مختلف مانند آمریکا و اروپا بسیاری از نوازندگان نه به خاطر فقدان شغل بلکه توسط نهادهای فرهنگی و هنری به سوی خیابان‌ها سوق داده شدند تا بتوانند هنر خود را در معرض نمایش بگذارند. در واقع این سیاست توسط شهرداری‌ها انجام می‌شود تا آنها بتوانند از این طریق تاثیرات مثبت خود را بر جامعه و شهر ایفا کنند. متاسفانه اما در کشورمان برخورد با این هنرمندان اغلب منفی است و این موضوع بسیار تاسف بار است. این رفتارها از سوی گروه‌های عنوان شده سبب می‌شود که نوازندگان و هنرمندان دست از هنر خود کشیده و آسیب‌های اجتماعی و روانی زیادی را متحمل شوند.
نوای امید در دل بحران‌ها
همانطور که در شهر قدم می‌زدم، چشمم به یکی از نوازندگان خیابانی افتاد که در دل مشکلات و بحران‌ها به گونه‌ای می‌نواخت که بیانگر این بود همچنان امیدش را از دست نداده است. این نوازنده با پرداختن به هنر خود در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» عنوان کرد: مدت‌ها پیش به واسطه مشکلات روحی که پیدا کردم به دنبال این بودم که از طریقی حالم خوب شود و بتوانم مشکلات اقتصادی‌ام را حل کنم. به خاطر علاقه زیادی که به موسیقی داشتم، چند سال پیش به این کار روی آوردم. از این طریق هم معیشت خود و هم علایقم را دنبال می‌کنم. به طور کلی به هنر وابسته هستم، علاوه بر موسیقی نقاشی و دوره‌های دیگری را نیز در حال سپری کردن هستم.
وی درخصوص مشکلاتش گفت: طی این چند سالی که مشغول نواختن در خیابان هستم، چندین‌بار توسط افراد تندرو و ماموران شهرداری تهدید شدم. به عنوان مثال یکی از ماموران سد معبر به من گفت: «اگر روزانه یک‌میلیون تومان بپردازی، می‌توانی به کارت ادامه دهی!» یا مثلا برخی از افراد با نگاه و کلام‌های منفی خود، بارها من را مورد آزار قرار داده و باعث شدند مدتی حس ترس داشته باشم. با وجود این مشکلات اما ناامید نشدم و همچنان به کارم ادامه می‌دهم. بسیاری از مردم با دیدن من چند ثانیه‌ای می‌ایستند و هنرم را تماشا می‌کنند. این بازخورد مثبت از سمت شهروندان باعث شده احوال روحی‌ام بهتر شود.
این نوازنده با اشاره به درآمد ناچیز این شغل بیان کرد: بعضا ممکن است در طول روز حدودا ۷ تا ۸ساعت کنار خیابان مشغول نواختن باشم و اگر شرایط مساعد باشد روزانه چیزی حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰هزار تومان درآمد دارم اما اگر حسم خوب نباشد و مشکلات مختلف مانع کارم باشد، عاید زیادی نصیبم نمی‌شود. امروزه به واسطه چالش‌های اقتصادی که همه درگیر آن هستیم، من با ترکیب علاقه و مشکلات امروزه به نواختن در خیابان پرداختم.
وی افزود: بسیاری از هنرمندان خیابانی، در موسیقی تبحر زیادی دارند اما متاسفانه نادیده گرفته شدند. بعضا ممکن است برخی از آنها نیز ناچارا به خاطر بیکاری و مسائل مربوط به معیشت، به این کار روی آوردند. من و بیشتر هنرمندان اگر بازخورد مثبتی دریافت کنیم در یک روز می‌توانیم خوب کار کنیم اما اگر فرکانس منفی از سمت برخی از افراد بگیریم، متاسفانه نمی‌توانیم ساز بزنیم و این کار را برایمان دشوار کرده است.
بنوازید سرود زندگی را
گفتنی است، با توجه به نکاتی که مطرح شد، ساماندهی و اهمیت به هنرمندان و نوازندگان خیابانی از جمله مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در واقع این امر در کنار حل معضلات مربوطه، احترام به فرهنگ و هنر است. همانطور که در مصاحبه با یک نوازنده خیابانی مطرح شد، شخصیت و امنیت آنها توسط برخی از افراد تنگ‌نظر مورد هدف واقع شده است. این امر متاسفانه نشان می‌دهد جامعه نیاز دارد تا نگاه خود به افراد را بهبود بخشد.
نوازندگان خیابانی با نوای ساز خود لحظاتی از آرامش را به شهروندان هدیه می‌کنند اما با این اوصاف مشکلات مختلفی که مطرح شد، تهدید بزرگی برای آنها و استعدادشان است. این امر بیانگر این است که زمان آن رسیده با حمایت و توجه کافی فضایی امن و ارزشمندی را برای این هنرمندان فراهم شود.
