۲هزارو۶۰۰بنای تاریخی تهران بدون ثبت میراثی است
جهان صنعت- تهران، شهری با بیش از سههزار نقطه فرهنگی و میراثی واجد ارزش امروز با چالشی جدی در حفاظت از هویت تاریخی خود روبهرو است. سید احمد علوی، رییس کمیته گردشگری شورای شهر تهران میگوید که تنها کمتر از ۴۰۰اثر در پایتخت بهثبت میراث رسیدند یعنی بخش عمده این گنجینههای تاریخی از چرخه نظارت، حفاظت و مرمت بیرون ماندند. این شکاف بزرگ میان داشتهها و اقدامات حفاظتی زنگ خطری است برای فراموشی بخش مهمی از گذشته فرهنگی و هویتی پایتخت.
علوی تاکید میکند که دلیل اصلی این وضعیت فرآیند زمانبر و پرهزینه ثبت آثار است. ثبت یکاثر میراثی نیازمند مطالعات گسترده، پژوهشهای تخصصی و بهرهگیری از اساتید و پژوهشگران بوده و طبیعتا سرعت ثبت بهنسبت حجم آثار محدود است. ازسوی دیگر هزینه مرمت این بناها معمولا از ساختوساز جدید بیشتر است و هر میزان بودجهای هم که در اختیار باشد پاسخگوی حجم کل آثار نیست. این درحالی است که مالکیت این بناها نیز تقسیم شده و تحت مدیریت نهادهای مختلف از شهرداری تا اوقاف وزارت فرهنگ و بخش خصوصی قرار دارد و درعمل امکان اعمال قوانین الزامآور برای همه بناها محدود است. بخش خصوصی زمانی که منفعت اقتصادی خود را در خطر میبیند ترجیح میدهد بهجای مرمت به سود فوری توجه کند.
با اینوجود به گفته این مقام مسوول تلاش شده که برای مالکان بخش خصوصی انگیزه ایجاد شود تا خود وارد فرآیند احیا و مرمت آثار شوند. اقدامات تشویقی شامل معافیت از پرداخت عوارض مرمت، امکان احداث بنای پشتیبان تا ۲۰درصد از محوطه، معافیت از کسر پارکینگ در فرآیند مرمت و تغییر کاربری مجاز به رستوران، کافهگالری یا فروشگاه صنایعدستی بدون پرداخت عوارض بوده است. این سیاستها نشان میدهد که اگر بخش خصوصی مزایای مشخصی برای همکاری با میراثفرهنگی داشته باشد خود به نگهداری و مرمت آثار علاقهمند میشود. نمونههای موفق در منطقه ۱۲تهران مانند مرمت خانه امامجمعه، خانه هوشنگ مرادیکرمانی و خانه اردیبهشت گواهی بر اثرگذاری این شیوه است.
علوی بهاهمیت حفظ هویت تاریخی در بافتهای فرسوده و بازارهای سنتی نیز اشاره میکند. او توضیح میدهد که بسیاری از محلات قدیمی با ساختمانهایی در وضعیت نامناسب مواجه هستند و این مناطق هرچند تاریخی ثبت رسمی نشدند. طرحهای موضعی و موضوعی برای حفظ هویت این بافتها تهیه شده و در کمیسیون مادهپنج ارائه میشود. بازار تهران نمونهای از مشارکت شهرداری و کسبه است. مرمت جدارهها، کفسازیها و اصلاح سقفها به گونهای اجرا شده که علاوه بر حفظ هویت، ایمنی ساختمانها و کاهش خطرات احتمالی مانند آتشسوزی نیز تضمین میشود. مشارکت کسبه در این فرآیند هم به مراقبت از بناها کمک میکند و هم حس تعلق به هویت تاریخی را تقویت میکند.
میراثفرهنگی نهتنها بخش جداییناپذیر هویت یک شهر بوده بلکه حفظ آن نیازمند تعامل هوشمندانه میان بخش خصوصی، مدیریت شهری و نهادهای دولتی است. علوی میگوید که فرهنگ مانند هوا برای ادامه حیات ضروری است و حفاظت از میراث به اندازه معیشت اهمیت دارد. تنها با تعریف راهکارهای موثر و ارائه مشوقهای اقتصادی میتوان امید داشت که بخش خصوصی وارد فرآیند احیا شده و میراث تاریخی تهران زنده و قابل مشاهده باقی بماند.
درواقع وضعیت فعلی پایتخت نشان میدهد که بخش عمدهای از تاریخ و هویت تهران در معرض فراموشی و تخریب است اما با سیاستهای تشویقی و مشارکت فعالانه بخش خصوصی میتوان روند احیا را تسریع کرد. نمونه موفق خانههای تاریخی منطقه۱۲ نشان میدهد که اگر فرصت و مزیت اقتصادی ایجاد شود مالکان تمایل دارند وارد فرآیند مرمت شوند. این موضوع بهوضوح گواهی است بر اینکه قوانین صرفا سلبی و محدودکننده اثربخش نیستند و برای حفاظت واقعی از میراث لازم است که چارچوبی انگیزشی و حمایتی طراحی شود.
چالش دیگر مدیریت املاک تحت مالکیت نهادهای مختلف است. بناهایی که در اختیار سازمان اوقاف، وزارت فرهنگوارشاد، شهرداری یا بخش خصوصی قرار دارند هریک نیازمند راهکارهای متفاوت هستند. بنابراین یکرویکرد یکسان نمیتواند پاسخگوی نیازهای گسترده میراث باشد. علوی تاکید میکند که حفظ هویت تاریخی تهران، نیازمند توجه همزمان به بافتهای ثبتشده، بافتهای تاریخی ثبتنشده و بافتهای فرسوده است و بدون این نگاه جامع خطر ازدسترفتن میراثفرهنگی و تاریخی همیشه وجود دارد.
میتوان نتیجه گرفت که حفاظت از میراث تاریخی تهران فراتر از صرفا مرمت فیزیکی بناهاست. این مساله بهمعنای حفاظت از هویت، حافظه جمعی و استمرار فرهنگی شهر است. تنها از طریق سیاستهای تشویقی، مشارکت بخش خصوصی و تخصیص منابع مناسب میتوان تضمین کرد که این میراث نهفقط بهتماشا گذاشته شود بلکه زندگی کرده و نسلهای آینده نیز با آن ارتباط برقرار کنند. اقدامات شورایشهر نمونهای از تلاش برای ایجاد تعادل میان بهرهوری اقتصادی و حفاظت فرهنگی است و نشان میدهد که با ایجاد انگیزه و مشوق میتوان جریان زنده حفاظت از میراث تاریخی را در تهران تقویت کرد.
منبع: ایسنا
