گره معاملاتی؛ توقف موقت برای تعادل بازار
جهان‌صنعت- در بازار سرمایه ایران، سازوکارهایی برای کنترل نوسانات شدید قیمت و جلوگیری از رفتارهای هیجانی طراحی شده و یکی از مهم‌ترین این ابزارها «گره معاملاتی» است. این سازوکار ازجمله مفاهیمی است که معامله‌گران فعال در بورس باید با آن آشنا باشند چراکه می‌تواند به‌طور مستقیم بر روند معاملات سهم تاثیر بگذارد.
مطابق دستورالعمل‌های سازمان بورس و اوراق بهادار، گره معاملاتی زمانی رخ می‌دهد که یک نماد معاملاتی در چند روز کاری متوالی در صف خرید یا فروش قفل بماند، به طوری که معاملات انجام‌شده روی آن ناچیز یا نزدیک به صفر باشد. در واقع گره معاملاتی نشانه‌ای از نبود تعادل میان عرضه و تقاضاست و به‌منظور جلوگیری از تشدید این عدم تعادل، ناظر بازار اقدام به مداخله می‌کند.
براساس مصوبه سازمان بورس، اگر نمادی طی حداقل پنج روز معاملاتی متوالی در سقف یا کف دامنه نوسان روزانه معامله شود و حجم معاملات آن به‌طور محسوسی پایین باشد (یعنی سهم در صف خرید یا فروش قفل شده باشد)، آن نماد مشمول گره معاملاتی خواهد شد.
در این شرایط، دامنه نوسان سهم به‌طور موقت در جلسه معاملاتی بعدی افزایش پیدا می‌کند تا امکان کشف بهتر قیمت فراهم شود. برای مثال، دامنه نوسان می‌تواند از ۵درصد معمول به ۱۰درصد تغییر یابد.
اعمال گره معاملاتی در راستای حفظ کارایی بازار است. هنگامی که سهمی برای چند روز متوالی صرفا در صف فروش یا خرید باقی می‌ماند، عملا نقدشوندگی آن دچار مشکل می‌شود و روند طبیعی کشف قیمت مختل می‌گردد. با افزایش دامنه نوسان و اجرای پیش‌گشایش، ناظر بازار به سهم اجازه می‌دهد تا تعادل میان عرضه و تقاضا مجددا برقرار شود.
در شرایط گره معاملاتی، یک مرحله پیش‌گشایش با بازه قیمتی بازتر برگزار می‌شود که طی آن معامله‌گران می‌توانند سفارش‌های خود را ثبت یا ویرایش کنند.
سپس کشف قیمت جدید براساس عرضه و تقاضا انجام شده و معاملات در بازه جدید آغاز می‌شود.
نکته مهم این است که اعمال گره معاملاتی، الزاما به معنای بازگشت روند قیمتی نیست بلکه تنها بستری برای کشف قیمت واقعی و رفع قفل صف‌ها فراهم می‌کند. از این رو معامله‌گران نباید تصور کنند که پس از گره معاملاتی، قیمت سهم حتما افزایش یا کاهش قابل توجه خواهد داشت، بلکه رفتار عرضه و تقاضا در بازه جدید تعیین‌کننده است.
در سال‌های اخیر، با افزایش تعداد نمادهای کوچک بازار و رشد سریع برخی سهم‌ها، تعداد گره‌های معاملاتی نیز بیشتر شده است. این مساله باعث شد سازمان بورس بازنگری‌هایی در رویه‌ها و نحوه تشخیص و اعمال گره انجام دهد تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.
در پایان، آشنایی با مفهوم گره معاملاتی برای فعالان بازار از جنبه مدیریت ریسک و درک رفتار قیمت‌ها اهمیت دارد. چه برای سهامدارانی که در صف‌های قفل‌شده قرار دارند و چه برای کسانی که در حال تحلیل رفتار سهم هستند، درک این سازوکار می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر کمک کند.
