گردشگری؛ گنجینه‌ای با نقدشوندگی اندک
هادی بهرامی- صنعت گردشگری دیگر یک بخش جانبی در اقتصاد نیست؛ این حوزه اکنون به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پویاترین صنایع در سطح جهان شناخته می‌شود که مستقیما بر شاخص‌های کلان اقتصادی اثر می‌گذارد اما متاسفانه در ایران مورد بی‌مهری قرار گرفته است. برخی شرکت‌های حوزه گردشگری در بازار سرمایه نیز پذیرش شده و سهام آنها مورد معامله قرار می‌گیرد. با این حال اما بررسی این صنعت بورسی حاکی از شرایط نسبتا نامطلوب در این حوزه است.
صنعت گردشگری در بازار سرمایه دارای هفت‌شرکت هتل و رستوران است که جمعا ۴/۱۰همت ارزش بازار دارند. نکته قابل‌تامل این است که این صنعت بورسی طبق آخرین بررسی‌ها، تنها ۶/۱۷میلیارد تومان ارزش معاملات دارد که شاخص NVT(نقدشوندگی) را به ۵۸۹ واحد می‌رساند.
با توجه به نسبت ۴۰۴واحدی ارزش بازار به ارزش معاملات کل بورس به‌نظر می‌رسد صنعت گردشگری با نقدشوندگی کمتری مواجه است و گردش نقدینگی ضعیفی دارد. سهام هلدینگ میراث فرهنگی و گردشگری ایران با نماد سمگا ۵۰۷۰میلیارد تومان ارزش بازار دارد که لیدر صنعت به حساب می‌آید و در مقابل مجتمع‌های توریستی و رفاهی آبادگران ایران کیش با نماد گکیش، تنها با ۲۴۰میلیارد تومان ارزش بازار، کوچک‌ترین شرکت هتل و رستوران بورس است.
درآمد رو به افت صنعت گردشگری بورس
صنعت گردشگری بازار سرمایه در سال۱۴۰۳ توانست ۲۴۲۰میلیارد تومان درآمد عملیاتی داشته باشد که نسبت‌به سال۱۴۰۲ به میزان ۲/۱۱درصد کاهش یافته است. درآمد شرکت‌های هتل و رستوران فعال در صنعت گردشگری بورس به صورت جمعی از سال۱۴۰۰ الی۱۴۰۳ به میزان ۸۱درصد رشد کرده و از ۱۳۳۷میلیارد تومان به ۲۴۲۰میلیارد تومان رسیده است.
عملکرد این صنعت در کسب درآمد نسبتا ضعیف به‌نظر می‌رسد زیرا نرخ رشد درآمد‌های عملیاتی شرکت‌های فعال در این حوزه نسبت‌به نرخ تورم، عقب مانده است. در سال مالی۱۴۰۳، هلدینگ میراث فرهنگی و گردشگری ایران ۸۱۳میلیارد تومان، توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز ۵/۵۵میلیاردتومان، گردشگری آبادگران ایران ۱۹میلیاردتومان، هتل بین‌المللی پارسیان کوثر اصفهان ۳۴۳میلیارد تومان، تهیه و توزیع غذای دناآفرین فدک ۱۲۸۱میلیاردتومان، مجتمع‌های گردشگری و امور رفاهی کارگزاران پارس ۴۸میلیون تومان و مجتمع‌های توریستی و رفاهی آبادگران ایران- کیش ۶میلیارد تومان بدون در نظر گرفتن زیرمجموعه‌ها، درآمد عملیاتی را به ثبت رسانده‌اند.
نرخ پایین رشد سود در شرکت‌های گردشگری
سود خالص صنعت گردشگری بورس از ۲۰۵۸میلیارد تومان در سال۱۴۰۲ با رشد ۳/۱۹درصدی به ۲۴۵۶میلیارد تومان در سال۱۴۰۳ رسیده است. شاید بتوان این نرخ رشد را برای یک‌سال قابل‌قبول در نظر گرفت اما رشد ۷۵درصدی سود خالص نسبت‌به سه‌سال قبل، کمتر از نرخ تورم و بازده مورد انتظار سهامدار به‌نظر می‌رسد.
درواقع سود خالص صنعت گردشگری در بازار سرمایه از ۱۴۰۶میلیارد تومان در سال۱۴۰۰ با رشد ۷/۷۴درصدی به ۲۴۵۶میلیارد تومان در سال۱۴۰۳ افزایش یافته است. در سال مالی۱۴۰۳، هلدینگ میراث فرهنگی و گردشگری ایران ۲۰۵۱میلیارد تومان، توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز ۲۶۷میلیارد تومان، گردشگری آبادگران ایران ۷۰۰میلیون تومان، هتل بین‌المللی پارسیان کوثر اصفهان ۱۱۴میلیارد تومان، تهیه و توزیع غذای دناآفرین فدک ۳۰میلیارد تومان، مجتمع‌های گردشگری و امور رفاهی کارگزاران پارس ۱/۲میلیارد تومان زیان و مجتمع‌های توریستی و رفاهی آبادگران ایران- کیش ۶/۵میلیارد تومان بدون در نظر گرفتن زیرمجموعه‌ها سود خالص را به ثبت رسانده‌اند.
سمگا، لیدر صنعت گردشگری بورس
ارزش ویژه کل صنعت(هفت شرکت گردشگری بورس) در سال۱۴۰۳ مبلغ ۱۱هزار و ۱۲۵میلیارد تومان برآورد می‌شود که نسبت‌به سال قبل ۱/۳۵درصد و سه‌سال قبل ۷/۱۰۶درصد افزایش یافته است. براساس صورت‌های مالی اساسی، حدودا ۲/۵۱درصد از کل ارزش ویژه صنعت را هلدینگ میراث فرهنگی و گردشگری ایران با نماد سمگا به خود اختصاص داده است.
هلدینگ میراث فرهنگی و گردشگری ایران ۵۷۰۰میلیارد تومان، توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز ۳۴۲۷میلیارد تومان، گردشگری آبادگران ایران ۱۱۸۹میلیارد تومان، هتل بین‌المللی پارسیان کوثر اصفهان ۵۲۵میلیارد تومان، تهیه و توزیع غذای دناآفرین فدک ۲۸۷میلیارد تومان، مجتمع‌های گردشگری و امور رفاهی کارگزاران پارس ۲میلیارد تومان و مجتمع‌های توریستی و رفاهی آبادگران ایران- کیش ۵۷میلیارد تومان بدون در نظر گرفتن زیرمجموعه‌ها ارزش ویژه دارند.
عقب‌ماندگی گردشگری ایران از مقیاس جهانی
براساس آمارهای منتشرشده در سال۲۰۲۳، تولید ناخالص داخلی مستقیم حاصل از گردشگری در جهان به رقم ۴/۳تریلیون دلار رسید. در مقابل این عظمت جهانی، جایگاه صنعت گردشگری ایران با انتقاداتی جدی روبه‌رو است. درحالی‌که ایران دارای جاذبه‌‌های بی‌نظیر تاریخی، فرهنگی و طبیعی است که قابلیت جذب میلیون‌‌ها گردشگر خارجی را دارد اما سهم آن از اقتصاد داخلی و بین‌المللی همچنان بسیار پایین است.
صنعت سفر در حال حاضر سهمی معادل ۵درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP)کشور را به خود اختصاص داده است. هرچند گردش مالی آن بالغ‌بر ۴۵۰ همت است اما این میزان در برابر پتانسیل‌‌ها و سهم قابل دستیابی از اقتصاد جهانی ناکافی به نظر می‌رسد.
سهم ۵درصدی گردشگری در GDP ایران، نشان‌دهنده یک «شکاف بزرگ پتانسیل و واقعیت» است. در شرایطی که برخی کشورها بخش عمده‌ای از درآمد ارزی خود را از این راه تامین می‌کنند، ایران هنوز نتوانسته است با وجود مزیت‌‌های تاریخی خود، سهم شایسته‌ای از بازار ۴/۳تریلیون دلاری جهانی کسب کند.
ایران با دارا بودن ده‌ها سایت ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو از جمله تخت‌جمشید، میدان نقش جهان و بیابان لوت، یکی از ۱۰کشور برتر جهان از نظر غنای تاریخی و باستانی است. از طرف دیگر جاذبه‌‌های تمدنی، تنوع جغرافیایی و طبیعی استثنایی، چهار فصل بودن کشور باعث شده است تا پتانسیل سودسازی در صنعت گردشگری ایران بیشتر شود اما به‌دلیل مدیریت و نظارت ضعیف، منابع، مصارف و سودآوری کاهش یافته است.
اشتغالزایی قوی، توسعه ضعیف
صنعت گردشگری ایران با وجود تامین ۶درصد از اشتغال کل کشور و پیش‌بینی رشد سهم آن در تولید ناخالص داخلی به ۳۱۳هزار‌میلیارد تومان تا سال۲۰۲۸، در شاخص توسعه گردشگری رتبه ۷۳ از ۱۱۵کشور جهان دارد که به‌دلیل پتانسیل‌‌های غنی تاریخی، فرهنگی و طبیعی، جایگاهی نامناسب تلقی می‌شود. این رشد نازل، عمدتا ناشی از مسائل اقتصادی و سیاسی، ایران‌هراسی، کمبود گسترده زیرساخت‌‌هایی نظیر هتل، حمل‌ونقل هوایی، ریلی و جاده‌ای و همچنین فقدان نیروی انسانی آموزش‌دیده در حوزه توریسم است.
