گامی موثر برای مهار مصرف بنزین؟
هستی عبادی– در حالی که کشور هر ساله با چالش ناترازی گاز در فصول سرد روبه‌رو است و بسیاری از نیروگاه‌ها و صنایع در زمستان ناچار به کاهش مصرف یا تعطیلی موقت می‌شوند، اجرای طرح جدید «گازسوز کردن رایگان خودروها» بار دیگر بحث توازن در سیاست‌های انرژی را به صدر اخبار آورده است. در نگاه نخست، این طرح با هدف کاهش وابستگی به بنزین و متنوع‌سازی سبد سوخت کشور طراحی شده است اما پرسش اصلی اینجاست که در شرایط کمبود گاز، توسعه مصرف جدید چه معنایی دارد و آیا این سیاست در زمان مناسبی اجرا می‌شود؟
طبق اعلام مسوولان، خودروسازان موظف شده‌اند بخشی از محصولات خود را به صورت پایه گازسوز یا دوگانه‌سوز و آن هم به‌صورت رایگان برای مشتریان تجهیز کنند. این تصمیم در حالی اتخاذ شده که از یک‌سو شبکه تامین گاز کشور در فصل زمستان با کمبود جدی مواجه است و از سوی دیگر جایگاه‌داران سوخت گاز نیز با مشکلات متعددی در زمینه حق‌العمل و بازگشت سرمایه روبه‌رو هستند. به عبارت دیگر، حلقه‌های مختلف این زنجیره از تولید تا توزیع و مصرف هنوز به‌طور کامل آماده پذیرش چنین حجم جدیدی از تقاضای گاز نیستند. از نگاه کارشناسان، گازسوز کردن خودروها در ذات خود سیاستی درست و در راستای کاهش فشار بر مصرف بنزین است. هر خودرویی که از بنزین به گاز تغییر سوخت دهد، می‌تواند بخشی از هزینه‌های ارزی کشور در واردات بنزین را کاهش دهد. با این حال نکته مهم آن است که اجرای این طرح باید در بستر ظرفیت واقعی گاز کشور صورت گیرد، نه در شرایطی که هر زمستان صنایع و نیروگاه‌ها با افت فشار و محدودیت مصرف دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
موضوع دیگر چالش جایگاه‌داران CNG است. بسیاری از فعالان این بخش طی سال‌های اخیر به دلیل پایین بودن میزان حق‌العمل دریافتی و طولانی بودن فرآیند بازگشت سرمایه از توسعه ایستگاه‌های جدید صرف‌نظر کرده‌اند. این در حالی است که برای اجرای گسترده طرح گازسوز کردن خودروها لازم است زیرساخت‌های عرضه گاز نیز همزمان توسعه یابد. اگر این تناسب برقرار نشود، طرح گازسوز کردن نه‌تنها به کاهش مصرف بنزین کمک نخواهد کرد بلکه می‌تواند صف‌های طولانی و نارضایتی مصرف‌کنندگان را در پی داشته باشد.
در سوی دیگر ماجرا، مساله ناترازی گاز قرار دارد. براساس آمارهای رسمی، در روزهای سرد سال مصرف گاز خانگی در برخی مناطق کشور از مرز ۷۰۰میلیون مترمکعب نیز عبور می‌کند، در حالی که تولید گاز کشور پاسخگوی این میزان مصرف نیست. در چنین شرایطی، اضافه کردن مصرف‌کنندگان جدید به شبکه، هرچند با نیت مثبت و در راستای صرفه‌جویی بنزین باشد، ممکن است به فشار مضاعف بر شبکه گازرسانی بینجامد. به باور بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی، کشور نیازمند یک رویکرد متوازن است یعنی در کنار گازسوز کردن منطقی خودروها باید همزمان بر توسعه خودروهای برقی و هیبریدی، اصلاح الگوی مصرف و تقویت زیرساخت‌های جایگاه‌داری تمرکز شود. بخشی از نیروگاه‌های برق همچنین باید به سمت منابع تجدیدپذیر و غیروابسته به گاز حرکت کنند تا ناترازی زمستانی کنترل شود. در غیراین صورت طرح گازسوز کردن خودروها ممکن است به جای یک فرصت، به چالشی تازه برای مدیریت انرژی کشور تبدیل شود.
در شرایطی که مصرف بنزین کشور به سرعت در حال افزایش است و ناترازی گاز در فصول سرد به دغدغه‌ای جدی تبدیل شده، توجه به سیاست‌های متنوع‌سازی سبد سوخت بیش از گذشته ضرورت یافته است. یکی از کارشناسان حوزه انرژی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به بررسی ضرورت توسعه ناوگان گازسوز، چالش‌های زیرساختی و راهکارهای متوازن‌سازی مصرف انرژی پرداخت.
محمد صادق مهرجو در ابتدا با اشاره به طرح گازسوز کردن خودروها و الزامات قانونی کاهش وابستگی به بنزین گفت: توسعه ناوگان CNG از سوی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی اقدامی کاملا توجیه‌پذیر است. به گفته او، متنوع‌سازی سبد سوخت کشور یکی از سیاست‌های اساسی در مدیریت انرژی محسوب می‌شود و نقش مهمی در کنترل مصرف بنزین دارد. وی افزود: «در اوج مصرف گاز برای سوخت خودروها، حداکثر میزان ثبت‌شده حدود ۲۰میلیون مترمکعب در روز بوده که در مقایسه با حجم تولید گاز سبک در کشور رقم بزرگی نیست اما از نظر کارکردی نقش موثری در مهار روند صعودی مصرف بنزین ایفا می‌کند. این سیاست در واقع فشار را از شبکه تامین بنزین برمی‌دارد و به تعادل در مصرف کمک می‌کند.» وی در ادامه درباره موضوع اجبار خودروسازان به گازسوز کردن رایگان خودروها اظهار کرد: «در این زمینه اطلاع دقیقی ندارم اما متنوع‌سازی سوخت خودروها از سال‌های گذشته در دستور کار دولت‌ها بوده است. حتی در مقاطعی خودروهای پایه گازسوز نیز تولید می‌شدند اما طی پنج سال اخیر روند گازسوز کردن خودروها کاهش یافته است.»
مهرجو افزود: «در کنار توسعه سوخت CNG باید تولید خودروهای برقی و هیبریدی نیز در دستور کار خودروسازان قرار گیرد تا بتوان مصرف روزانه بنزین را در نقطه‌ای ثابت نگه داشت و سپس از طریق از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و بهینه‌سازی مصرف در خودروهای بنزینی، میزان مصرف را به‌تدریج کاهش داد.»
این کارشناس درباره چالش حق‌العمل‌کاری جایگاه‌داران گاز نیز گفت: «موضوع حق‌العمل باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که مانعی برای توسعه ایستگاه‌های سوخت گاز در شهرها و جاده‌ها نباشد. اگر این مساله به درستی حل شود، بخش‌خصوصی نیز برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های CNG ترغیب خواهد شد.» او با اشاره به راهکارهای کاهش ناترازی گاز در کشور تاکید کرد: «یکی از گام‌های اساسی، کاهش وابستگی نیروگاه‌های تولید برق به گاز طبیعی است، به‌ویژه در فصل زمستان که مصرف خانگی افزایش می‌یابد. توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر می‌تواند به تعادل مصرف کمک کند.»
مهرجو همچنین خاطرنشان کرد: «در اقلیم‌های معتدل کشور، استفاده از برق به جای گاز در فصول سرد منطقی‌تر است. در واقع، توسعه گسترده شبکه گازرسانی برای مناطق معتدل در سال‌های گذشته اشتباه بوده چراکه این مناطق می‌توانند بدون وابستگی شدید به گاز، از سایر منابع انرژی بهره‌مند شوند. به عنوان مثال در استان‌هایی مانند سیستان‌وبلوچستان، الزام به استفاده از گاز برای گرمایش خانگی ضرورتی ندارد و باید به سمت راهکارهای بومی و متنوع حرکت کرد.
