پیام دهلی به مسکو و واشنگتن
جهان‌صنعت – ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، قرار است چهاردهم آذرماه برای بیست‌وسومین نشست سالانه دوجانبه به هند سفر کند. این سفر که نخستین حضور او در دهلی نو از زمان آغاز تهاجم روسیه به اوکراین است در مقطعی حساس انجام می‌شود؛ زمانی که هند برای آمادگی جهت این دیدار، سرمایه سیاسی قابل‌توجهی صرف کرده است.
در همین راستا، سوبراهامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، در ماه جاری به مسکو سفر کرد و در حاشیه نشست سران سازمان همکاری شانگهای با پوتین دیدار داشت. پیش از آن نیز، در ماه آگوست، جایشانکار و آجیت دووال، مشاور امنیت ملی هند به‌طور پشت سرهم راهی مسکو شده بودند. هند و روسیه به دلیل مشکلات کنونی‌شان با ایالات‌متحده از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند. نشست آلاسکای پوتین با ترامپ در ماه آگوست دستاورد ملموسی نداشت. از آن زمان، دولت ترامپ همچنان از طریق متحدان ناتو مقدار محدودی تسلیحات در اختیار اوکراین قرار داده است. آمریکا همچنین در ماه جاری با ارتقای موشک‌های پاتریوتی که پیشتر به اوکراین داده بود، موافقت کرد.
در همین رابطه طبق گزارشی که روز گذشته مجله فارن‌پالسی منتشر کرده، اگرچه ترامپ موضع سختگیرانه جو بایدن در قبال جنگ روسیه علیه اوکراین را دنبال نکرده و حتی طرح صلحی پیشنهاد داده که در صورت اجرا، امتیازات قابل توجهی را به روسیه می‌دهد اما مسکو همچنان از رویکرد واشنگتن به‌‌ویژه حمایت ناپایدار آن از کی‌یف ناراضی است.
هند نیز که طی چند دهه از اجماع دوحزبی آمریکا بهره‌مند بود، در ماه‌های اخیر ظاهرا به دلیل خرید گسترده نفت روسیه خود را در تقابل با دولت ترامپ یافته است. با این حال بسیاری از تحلیلگران روابط هند و آمریکا معتقدند که افت این رابطه بیشتر ناشی از ناراحتی ترامپ از این بوده که نارندرا مودی نقش ادعایی او را در پایان دادن به درگیری شدید اما کوتاه هند و پاکستان در ماه مه نادیده گرفته است؛ موضوعی که با گزارش‌هایی از رد چهار تماس تلفنی ترامپ توسط مودی پس از پایان بحران، تشدید شد. به دنبال این رخدادها، ترامپ تعرفه ۵۰درصدی بر طیفی از کالاهای هندی وضع کرد و روابط دوجانبه به شدت افت کرد. در نتیجه چنین افولی، تعجب‌آور نیست که هند اکنون برای احیای شراکت خود با روسیه ابراز تمایل می‌کند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که نشست هفته آینده می‌تواند بسیار مهم باشد؛ به طوری که چندین توافق در دست بررسی است؛ از جمله فروش جنگنده نسل پنجم روسیه سوخو-۵۷، انتقال بیشتر سامانه موشکی اس-۵۰۰ و احتمال تولید این سامانه در هند و همچنین ایجاد یک کریدور دریایی میان چنای در هند و ولادی‌وستوک در روسیه.
پیامی دهلی و مسکو به واشنگتن
در همین رابطه هر چند به گفته تحلیلگران برای قضاوت نهایی زود است اما احتمالا برخی از این توافق‌ها عملی خواهند شد. علاوه بر این، سفر پوتین پیامی روشن از سوی هر دو طرف دارد؛ اینکه هند و روسیه همچنان گزینه‌های قدرتمندی برای تداوم روابط دوستانه خود دارند. این پیام برای هند یعنی دسترسی استمرار یافته به سلاح‌های پیشرفته و برای روسیه نمایش وجود رابطه‌ای گرم با یک قدرت نوظهور است بنابراین این پیام بی‌تردید در واشنگتن شنیده خواهد شد اما اینکه ترامپ چگونه به نزدیکی دوباره هند و روسیه واکنش نشان دهد، هنوز روشن نیست. در هر حال دهلی‌نو با این نشست یک ریسک سیاسی می‌پذیرد. با این حال واقعیت آن است که علاقه پوتین به هند عمدتا ابزاری است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه بارها نسبت به حضور هند در گفت‌وگوی چهارجانبه امنیتی (کواد) ابراز بدبینی کرده است. در نتیجه می‌توان تصور کرد که مسکو با وعده قراردادهای دفاعی و پروژه‌های تجاری، می‌کوشد شکاف ایجاد شده میان هند و آمریکا را عمیق‌تر کند.
هند نیز احتمالا می‌خواهد به آمریکا نشان دهد که بدون شریک نیست، به‌‌ویژه اکنون که ترامپ روابط خود با پاکستان را بهبود داده است اما چنین رویکردی، با وجود قابل فهم بودنش، پرخطر است زیرا سیاستگذاران هندی به‌خوبی می‌دانند که روسیه همواره شریک قابل اتکایی نبوده است.
در واقع تجربه هند با تسلیحات روسیه همواره بی‌دردسر نبوده است. یکی از گران‌ترین خریدهای دفاعی هند از روسیه، ناو هواپیمابر بازسازی‌شده «آدمیرال گورشکوف» با تاخیرهای طولانی و هزینه‌های اضافی سنگین همراه بود. در سال‌های اخیر نیز، روسیه به دلیل فشار جنگ، قادر به عمل به تعهدات دفاعی خود در قبال هند نبوده است. بنابراین حتی اگر پوتین با وعده تجهیزات پیشرفته مورد نیاز وارد دهلی نو شود، تحقق عملی آنها محل تردید است.
روسیه همچنین شریک دیپلماتیک کاملا قابل اعتمادی نیست. به دلیل شکاف روزافزون مسکو با غرب، این کشور بیش از گذشته به چین به عنوان رقیب دیرین هند وابسته شده است. در دوران جنگ سرد و سال‌های پس از آن، هند روی روسیه برای مقابله با چین حساب می‌کرد اما اکنون چنین حمایتی دیگر تضمین شده نیست.
علاوه بر این، هند می‌داند که روی قدرتی در حال افول سرمایه‌گذاری می‌کند. اقتصاد روسیه اکنون کوچک‌تر از بریتانیا و حتی ایتالیاست و جنگ اوکراین بدون چشم‌انداز برای پایان، منابع این کشور را تحلیل می‌برد.
مهم‌تر از همه اینکه پوتین این رابطه را صرفا معامله‌ای می‌بیند. بنیان‌های روابط هند و روسیه باوجود برخی احساسات نوستالژیک دوران جنگ سرد در میان برخی نخبگان سیاست خارجی هند محکم نیست. بنابراین سفر پیش‌روی پوتین به دهلی‌نو بیش از هر چیز نماد یک هم‌گرایی گذرا و مقطعی منافع است.
خلق‌وخوی پیش‌بینی‌ناپذیر ترامپ اکنون بر همگان روشن بوده و مشخص است که او با تصمیم‌های شخصی خود به شراکت راهبردی دقیقا طراحی شده آمریکا و هند آسیب رسانده است اما به‌گفته تحلیلگران آمریکایی، پشت کردن هند به واشنگتن در این مقطع، به سود منافع بلندمدت دهلی نو نخواهد بود و نزدیکی به مسکو نیز مشکلات دیپلماتیک آن را حل نخواهد کرد.
